فاضله میرغفوریان

یکی از موضوعات مورد توجه ائمه (ع) به تبعیت از نوع رویکرد قرآنی و به دلیل انحرافات به وجود آمده پس از رحلت پیامبر (ص)، مباحث اعتقادی به ویژه توحید و مسائل مرتبط با آن بوده است. در این پژوهش تلاش شده است با روش تحلیل محتوای کمی کیفی، روایات امام رضا (ع) در موضوع توحید از کتاب عیون بررسی شود تا آشکار گردد جهت گیری امام (ع) در پاسخ به سوالات توحیدی مبتنی بر چه اصولی بوده و در تبیین و اثبات توحید چه مسیری را پیموده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که امام (ع) همزمان با تشویق افراد به شناخت خداوند و تبیین امکان، اهمیت، ابزارها، عوامل و مبنای اصلی شناخت، با دو جهت گیری مهم به تبیین توحید می پردازد: 1. معرفی صفات نقص در انسان و نفی آن از خداوند متعال که در این بخش تمرکز امام (ع) بر نفی تجسیم و رویت خداوند و جبر و تفویض است. 2. معرفی اسماء الهی و تفاوت آن با صفات کمالی در انسان و در این بخش امام (ع) ضمن معرفی اسماء الله و تبیین آن، سه ویژگی علم، اراده و قدرت درباره خداوند متعال را مورد تاکید و تبیین خود قرار داده است.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل شبکه مفهومی «قدرت» خداوند متعال در قران کریم صورت گرفته است. در این پژوهش که به روش تحلیل محتوای کمی و کیفی (ترکیبی) انجام شده است؛ واژگان مرتبط با قدرت خداوند متعال در آیات قرآن کریم مورد مطالعه قرار گرفت و چهار واژه عزت، قدرت، قوت و قاهریت به دست آمد و با تحلیل آیات مرتبط کدها و مقولات هر یک از واژگان چهارگانه استخراج شد و فراوانی هر یک از مقولات مشخص گردیده و بصورت نمودار ترسیم شد. هرکدام از این چهار واژه اصلی بخشی از معنای قدرت خداوند سبحان را پوشش می دهد. مفهوم عزت بر نفوذ ناپذیری و عدم امکان دخالت موجود دیگر در تحقق اراده خداوند متعال، مفهوم قدرت بر توانایی و اختیار مطلق در تحقق بخشیدن به اراده و مجبور نبودن بر انجام کاری، مفهوم قوت بر سهولت انجام هر کار برای او و داشتن قدرت مافوق تصور و مفهوم قاهریت بر غلبه کامل بر همه مخلوقات و عدم امکان خارج شدن هیچ موجودی از سلطه او دلالت دارد. نکته دیگر آن که دو مفهوم عزت و قدرت با بیشترین فراوانی به عنوان دو مفهوم کلیدی و دو مفهوم قوت و قاهریت به عنوان دو مفهوم مکمل برای مفهوم کلی قدرت به حساب می آید.

هدف پژوهش حاضر، بررسی اصول تربیتی نقد در رساله حقوق امام سجاد علیه السلام است که با روش تحلیل مضمون انجام شده؛ بدین ترتیب که تمامی بندهای رساله مورد مطالعه قرار گرفته و از میان آن ها هشت بند که از نظر مفهومی به تبیین نگرش نقادانه بسیار نزدیک بودند، انتخاب شدند. این هشت بند عبارتند از: حق ادعاکننده علیه تو، حق کسی که تو بر ضد او ادعایی داری، حق مشورت گیرنده، حق مشورت دهنده، حق نصیحت خواه، حق ناصح، حق مسئول و حق کسی که به تو بدی کرده است. همچنین عباراتی از سایر بندها که واژه «نصح» در آن ها به کار رفته، مورد تحلیل مضمون قرار گرفته اند؛ عباراتی از بندهای حق زمامدار، حق شاگرد و متربی، حق برادر، حق همسایه و حق دوست. یافته های پژوهش نشان می دهد که مشارکت در ترویج فرهنگ نقد، توجه به تفاوت های فردی و حق گرایی، سه اصل مهم اصول تربیتی نقد به حساب می آیند که خود به زیر مقولات درخواست و دعوت به نقد توسط صاحب اثر، پذیرش درخواست نقد از سوی اهل فن، توجه به ویژگی های شخصیتی، روحی و سطح دانش نقد شونده، ایجاد بستر و زمینه روحی مناسب برای پذیرش نقد، شنیدن مؤثر و ارزیابی منصفانه تقسیم می شوند. همچنین حاکمیت رحمت و محبت در نقادی، توجه به مصالح اجتماعی و نهادینه شدن فرهنگ تربیتی نقد در جامعه در نگاه امام سجاد علیه السلام، از دیگر یافته های این پژوهش به شمار می رود.

هدف پژوهش حاضر، بررسی اصول تربیتی نقد در رساله حقوق امام سجاد علیه السلام است که با روش تحلیل مضمون انجام شده؛ بدین ترتیب که تمامی بندهای رساله مورد مطالعه قرار گرفته و از میان آن ها هشت بند که از نظر مفهومی به تبیین نگرش نقادانه بسیار نزدیک بودند، انتخاب شدند. این هشت بند عبارتند از: حق ادعاکننده علیه تو، حق کسی که تو بر ضد او ادعایی داری، حق مشورت گیرنده، حق مشورت دهنده، حق نصیحت خواه، حق ناصح، حق مسئول و حق کسی که به تو بدی کرده است. همچنین عباراتی از سایر بندها که واژه «نصح» در آن ها به کار رفته، مورد تحلیل مضمون قرار گرفته اند؛ عباراتی از بندهای حق زمامدار، حق شاگرد و متربی، حق برادر، حق همسایه و حق دوست. یافته های پژوهش نشان می دهد که مشارکت در ترویج فرهنگ نقد، توجه به تفاوت های فردی و حق گرایی، سه اصل مهم اصول تربیتی نقد به حساب می آیند که خود به زیر مقولات درخواست و دعوت به نقد توسط صاحب اثر، پذیرش درخواست نقد از سوی اهل فن، توجه به ویژگی های شخصیتی، روحی و سطح دانش نقد شونده، ایجاد بستر و زمینه روحی مناسب برای پذیرش نقد، شنیدن مؤثر و ارزیابی منصفانه تقسیم می شوند. همچنین حاکمیت رحمت و محبت در نقادی، توجه به مصالح اجتماعی و نهادینه شدن فرهنگ تربیتی نقد در جامعه در نگاه امام سجاد علیه السلام، از دیگر یافته های این پژوهش به شمار می رود.

هدف از پژوهش حاضر، طراحی الگوی مقابله با سستی به عنوان راهبردی برای حل یکی از مسائل جامعه های بشری است. رویکرد پژوهش ازنظر نوع داده ها کیفی، روش جمع آوری داده ها ازنوع کتابخانه ای و روش پژوهش، تحلیل مضمون است. جامعه آماری تحقیق، آیات قرآنی مرتبط با سستی (وهن) را شامل می شود. نمونه گیری از آیات به صورت هدفمند انجام شده است و همه آیات مرتبط با مفهوم وهن بررسی شده اند. روایی و پایایی داده ها با استفاده از نظر متخصصان و توافق بین دو کدگذار تعیین شده و یافته های حاصل از تحلیل مضمون آیات، الگویی مفهومی- مصداقی است که به شش عامل مقابله با سستی اشاره می کند: ارزیابی مقایسه ای موقعیت؛ تعدیل انتظار؛ معنایابی چالش ها؛ انتقال به محور اعتماد و اتکال پایدار؛ مرگ آگاهی؛ توجه به کسب منفعت اخروی. در پاسخ به این سؤال که چه کسانی در مقابله با سستی، موفق می شوند، در آیات به وضوح، «رِبّیّون» معرفی شده اند که مهم ترین ویژگی آن ها داشتن روحیه ایمانی با منطق فکری امید، اعتماد و کسب دستاوردهای چندگانه است؛ لذا راهبرد پیشنهادی برای عبور از سستی، و تلاش و مجاهده در حوزه های مختلف زندگی علاوه بر توجه به عوامل مقابله با این مسئله در محیط های آموزشی و تربیتی، فعال کردن یادگیری مشاهده ای در متربیان برای بهره مندی از الگوی مصداقی رِبّیّون و عمل کردن به آن در مسیری تدریجی، مستمر و متعالی است.

این مقاله با هدف تبیین ویژگیهای شخصیتی و رفتاری مربیان تربیتی از دیدگاه دقیق و نافذ امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در نهج البلاغه انجام شده است. در این پژوهش که به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام شده است، ویژگی های مربیان تربیتی در سه حیطه رشد و تعالی فکری و اندیشه ای، تقویت ویژگی های اخلاقی و ارتقاء عملکردهای حرفه ای مورد بررسی قرارگرفت. در حیطه رشد و تعالی فکری و اندیشه ای، به مقوله پرورش عقلانیت و زیرمقوله های تدبر و تفکر، حکمت، بصیرت و به مقوله خداشناسی و زیرمقوله های اخلاص، تقوا، آشنایی با قرآن، آشنایی با تاریخ و به مقوله انسان شناسی و زیرمقوله های مخاطب شناسی و موقعیت شناسی، در حیطه تقویت ویژگی های اخلاقی، به مقوله تقویت اخلاق نفسانی و زیرمقوله های تزکیه و تهذیب، تقویت صبر، کرامت و به مقوله تقویت اخلاق رفتاری و زیرمقوله های محبت، گشاده رویی، صداقت، تواضع، انتقادپذیری، عدالت و در حیطه ارتقاء عملکردهای حرفه ای به مقوله رعایت اصول تربیتی عام و زیر مقوله های تدریج و تمکن، تغافل، اعتدال، توازن تشویق و تنبیه، قاطعیت، زمینه سازی و به مقوله رعایت اصول تربیتی مورد تاکید اسلام و زیرمقوله های امر به معروف و نهی ازمنکر، موعظه، تذکر، عامل بودن به علم، تقید به بنجام فرایض دینی و پرهیز از لغو پرداخته شد.

ازآنجاکه قرآن کریم به زبان عربی نازل شده است ، فهم دقیق واژگان و ترجمه آن همواره برای غیر عرب زبانان از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. توجه به معنای دقیق واژگان مهم ترین گام در ترجمه صحیح و رعایت امانت داری به شمار می رود. در این میان، واژه «اساور» که چهار بار در قرآن به کار رفته وبه عنوان یکی از نعم بهشتی معرفی شده، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. پژوهش حاضر با بهره جستن از روش توصیفی- تحلیلی طی مراحلی به بررسی معانی واژه قرآنی «اساور» و واکاوی ترجمه های فارسی آن پرداخته است. در وهله نخست، واژه اساور از جهت معنایی مورد تحلیل لغوی، سیاقی و بررسی آراء مفسران و تاریخ شناسان قرار گرفت. نتیجه بررسی ها در این مرحله نشان داد که اساور جمع سوار به معنای هر زیوری است که مربوط به دست بوده و آن را مانند حلقه احاطه می کند. در مرحله بعد،ترجمه های قرآن به زبان فارسی مورد بررسی قرار گرفت. نتائج در این خصوص حاکی از آن است همه مترجمان متاثر از نتیجه مرحله اول بوده اند. نکته مهم آن که هیچ یک از لغویان، مفسران و مترجمان به ماهیت آخرتی بودن مفهوم اساور توجهی نکرده و آن را هم تراز واژه اسوره که در یک آیه و برای زینت دنیایی استفاده شده، قرار داده اند.

این پژوهش با هدف بررسی عوامل مؤثر بر مدیریت برداشت مدیران در رفتار سازمانی مبتنی بر سیره حکومتی امام علیj انجام شد. روش پژوهش از نوع کیفی و با استفاده از روش تحلیل متن به شیوه قیاسی−استقرایی انجام گردید. جامعه پژوهش شامل منابع مدیریتی و آیات و روایات مرتبط با موضوع پژوهش بوده که به روش نمونه گیری هدفمند آیات و روایاتی که به طور مستقیم با موضوع پژوهش ارتباط داشتند، انتخاب شدند. در فرایند انجام پژوهش، ابتدا به وسیله کدگذاری باز، کدهای مرتبط با موضوع پژوهش انتخاب و پس از غربال نمودن آنها، کدهای اساسی شامل زیر مقولات استخراج و طبقه بندی گردید. سپس در فرایند کدگذاری محوری، کدهای نظری شامل مقولات استخراج و در ادامه در فرایند کدگذاری انتخابی، با دستیابی به مفاهیم دارای سطح انتزاع بالاتر، کدهای هسته ای احصاء شدند. یافته های پژوهش در تبیین عوامل مؤثر بر مدیریت برداشت مبتنی بر سیره حکومتی امام علیj، شامل دو ساحت کلی مدیریت برداشت کارکنان توسط مدیر و مدیریت برداشت مدیر از خودش گردید. در این قالب 3 مفهوم، 9مقوله کلی به روش قیاسی−استقرایی برگرفته از متون اسلامی با 57 زیرمقوله، شناسایی و طبقه بندی شدند. مفاهیم احصاء شده شامل رشد و تعالی روحی، عملکرد اجتماعی و مفهوم شگردهای مدیریتی بودند. مقولات کلی نیز شامل گرایش معنوی، ویژگی های اخلاقی، عدالت محوری، مردم داری، صداقت ورزی، انتخاب و گزینش، مدیریت و سازمان دهی، هدایت و راهنمایی و نظارت و کنترل شناسایی و استخراج شدند. نتایج این پژوهش می تواند در فرایند مدیریت روابط انسانی در سازمان ها به منظور جذب، نگه داشت و ارتقاء سطح عملکرد نیروی انسانی مورد استفاده قرار گیرد.

پژوهش حاضر بر اساس گزاره های استخراج شده از آیات مبارکه سوره مزمل به بررسی الزامات ایفای مسئولیت های اجتماعی می پردازد. برای تحقق این هدف، سوره مزمل با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی مبتنی بر مدل باردن واکاوی شده است. بدین ترتیب که پژوهشگران ضمن غور در آیات و مراجعه به تفاسیر، مضامین اصلی و فرضیه های بحث خود را شکل داده و سپس با دقت در آیات و کدگذاری عبارات، در پی کشف معانی پنهان و روابط بین آنها برآمدند. یافته های پژوهش در سه مؤلفه اصلی: سازوکار ایفای مسئولیت ها، دلایل لزوم ارتباط با موجود برتر و کنش مناسب در مقابل مخالفان هویدا شدند. تحلیل یافته ها حاکی از آن است که سوره مبارکه مزمل به دغدغه اصلی انسان های مسئولیت پذیر در یافتن یک سازوکار قابل اعتماد برای انجام مسئولیت های اجتماعی شان، پاسخ می دهد و در این رابطه سازوکارهای حداکثری و حداقلی را پیش روی آنها قرار داده است و بر واقع انگاری موانع طبیعی تأکید می ورزد و ضمن توصیه به کنش مناسب برای رفع موانع و مخالفت ها، در همه این مراحل لزوم ارتباط با موجود برتر را با ذکر دلایل برمی شمرد.

از روزهای آغازین نزول قرآن، تلاش های بسیاری برای درک آیات الهی صورت گرفته است. فهم فکورانه آیات، با چگونگی درک معنایی درست از آیات ارتباط مستقیم دارد و به همین جهت، از جمله چالش های مهم در تفسیر قرآن، شناسایی دقیق روابط بین واژگانی است. آیه 67 سوره فرقان از جمله آیاتی است که مفسران در فهم آن با هم اختلاف نظر دارند. در این آیه، دو واژه «اسراف» و «اقتار» به عنوان یک دوگان تقابلی مطرح شده اند و از واژه «قوام» به عنوان حدّ وسط میان آن ها یاد شده است. الگوی «مربع نشانه شناسی» یکی از الگوهای منتخب و روشی برای بازنمود ژرف ساخت معنایی متن، مبتنی بر روابط تقابلی است که توسط الگیرداس گریماس تبیین شده است. در این پژوهش سعی بر آن است تا از طریق واکاوی دوگان تقابلی «اسراف» و «اقتار»، فهم عمیق تری از مفاهیم آیه 67 سوره فرقان به دست آید. در نوشتار حاضر، مقوله مشترک بین این دو مفهوم، «مصرف مال» در نظر گرفته شده است؛ بنابراین صرف «مال» یا بود  و نبود آن مدّنظر نیست. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که لایه های معنایی «اقتار» از واژگانی مانند «امساک» و «بخل» تشکیل شده است. همچنین واژه «اسراف» شامل لایه های معنایی مانند «تبذیر» و «تعفف» است. در این میان، طیف های مختلف دیگرِ مصرف مال چون «قوام» و «قناعت» نیز وجود دارند. قرآن برای بیان حد میانه این دو واژه، از کلمه «قوام» استفاده کرده است که دقیقاً با مطالعات نشانه شناختی تطبیق دارد.

یکی از مسائل مورد توجه شارحان روایات الکافی تعریف عقل و حدودکارآیی آن است. این توجه به دلیل وجود روایات اهل بیت (ع) در اصول الکافی است. این مقاله در دو بخش تنظیم شده است: بخش اول، شامل تعریف عقل از نگاه ملاصالح مازندرانی و علامه مجلسی است. ملاصالح دارای تمایلات فلسفی بوده و بنا بر این، تعریف وی از عقل کاملاً متأثر از نگاه فلسفی وی است؛ اما علامه مجلسی به دلیل نگاه منتقدانه به فلسفه و تفکرات فلسفی، تعریفی کاملاً متمایز از ملاصالح دارد. در بخش دوم، محدوده کارآیی عقل و نقش آن در معرفت بررسی شده است. ملاصالح به پیروی از اخباریان و فلاسفه ای چون میرداماد به موهبی و فطری بودن معرفت باور دارد و عقل را در این حوزه ناکارآمد معرفی می کند. علامه مجلسی نظر صریحی در این موضوع نمی دهد، اما با توجه به شواهد موجود در شرحش می توان به این نتیجه رسید که وی معرفت را نظری و اکتسابی می داند.

قرآن کریم درراستای وضوح بخشی به مفاهیم و تصویرسازی ذهنی آنها و با هدف تأثیرگذاری حداکثری در تفکر و رفتار انسان، به نحوه تفکر انسان از جمله تفکر استعاری توجه داشته است و برای تفهیم امور غیرمحسوس یا تجربه نشده از استعاره های مفهومی عینی و محسوس به صورت وسیع استفاده کرده و آنها را در قالب عبارات زبانی پدیدار ساخته است. پژوهش حاضر با هدف بررسی استعاره مفهومی وزن و واژگان مرتبط با آن به عنوان یکی از حوزه های حسی مبدأ و نیز استخراج حوزه های مفهومی مقصد و نام نگاشت های آن در قرآن کریم انجام گرفته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و به شکل قیاسی- استقرائی انجام شده است. بر اساس یافته های پژوهش، ماده های واژگانی ثقل، خفف، وزن، وزر مصادیق زبانی استعاره مفهومی وزن در قرآن کریم هستند و به آشکارسازی و تبیین حوزه های مفاهیمی چون عمل، عذاب، گرایش های انسانی، اندیشه، کلام، مسئولیت و حوادث می پردازند که همه دارای وزن هستند. در میان حوزه ها حوزه های مفهومی مبدأ، واژه ثقل بیشترین بسامد و مفهوم خفف کمترین بسامد را داراست و از میان حوزه های مفهومی مقصد، بیشترین بسامد مربوط به حوزه مفهومی عمل است که ریزمفاهیم آن شامل هرگونه عمل دارای وزن است؛ چه خیر باشد چه شر باشد، ازاین رو عمل صالح سنگین و عمل غیرصالح سبک است و موجودات مکلف به واسطه اعمال نیک و بدشان وزن دار می شوند. کمترین بسامد در حوزه های مفهومی مقصد نیز مربوط به حوزه مفهومی کلام است.