پیام حقیقی بروجنی

مفهوم نظام ملی نوآوری در طول سه دهه گذشته، توجه زیادی را به خود جلب کرده است. نظریه های مدرن، نظام ملی نوآوری را مجموعه ای از سازمان ها و نهادها توصیف می کنند که در فرآیند تولید، توزیع و استفاده از دانش و فناوری ها با هدف تحقق اهداف راهبردی نظیر توسعه پایدار سیستم اقتصادی و کمک به افزایش رقابت پذیری، در تعامل هستند. هدف پژوهش حاضر ارائه چارچوب نظام ملی نوآوری بر اساس کارکردهای دانشی و نقش دانشی بازیگران این نظام می باشد و برای دست یابی به این چارچوب از رویکرد ترکیب نظام مند تحقیقات استفاده شده است. بر این اساس با مطالعه و بررسی عمیق 180 منبع مطالعاتی در قالب مقاله، کتاب، گزارش ها و سایر مستندات، شش کارکرد دانشی اصلی شامل "خلق، کسب، انتشار، توسعه، بهره برداری و تجاری سازی دانش" و چهار کارکرد حمایتی شامل "حمایت و بسترسازی، تأمین مالی، واسطه گری و سیاست گذاری و تنظیم گری"  و هفت بازیگر اصلی "دولت، سازمان های تحقیقاتی، نهاد مالی - مؤسسات مالی، دانشگاه و مراکز آموزش عالی، صنعت، واسطه ها، جامعه و حامیان و توانمندسازها" تعریف گردید. بر اساس کارکردهای اصلی و حمایتی، نقش های مرتبط استخراج و بازیگران بر اساس نقش ها، دسته بندی شدند. نتیجه نهایی پژوهش، چارچوب نظام ملی نوآوری با تمرکز بر کارکردهای دانشی و دسته بندی جدیدی از بازیگران شناسایی شده در 5 لایه مرتبط، شامل کارکرد دانشی اصلی به عنوان درونی ترین و مرکزی ترین لایه، لایه های کارکردهای دانشی حمایتی، نقش های دانشی و بازیگران به عنوان لایه های بعدی و در نهایت زیر نظام های نظام ملی نوآوری بر اساس چرخه هلیکس و به عنوان بیرونی ترین لایه، را ارائه می نماید.

نقشه دانش به عنوان یکی از حیاتی ترین ابزارها و رویکردهای مدیریت دانش، نقش بسزایی در استقرار صحیح فرآیندهای مرتبط با آن را در سازمان ها دارد. همچنین تدوین نقشه دانش در یک بازه زمانی به نسبت مناسب و کوتاه، بسیاری از چالش های پیاده سازی مدیریت دانش در سازمان را مرتفع می سازد و خروجی های ملموس و با قابلیت دستیابی آسان را برای مخاطبان دانش های تولید شده ارائه می دهد که این امر، انگیزه لازم را برای ادامه فرایند زمان بر پیاده سازی مدیریت دانش فراهم خواهد ساخت. با توجه به اهمیت بالای نقشه دانش، همچنان الگو و مدل استاندارد بومی جهت پیاده سازی در سازمان های ایرانی، ارائه نشده است. بر این اساس در تحقیق پیش رو، تیم تحقیق با هدف ارائه مدل بومی توسعه نقشه دانش سازمانی، مطالعه جامع و دقیق در حوزه ادبیات موضوعی نقشه دانش بر اساس بکارگیری تکنیک مرور نظام مند را بکار گرفته و ضمن استخراج مؤلفه ها و ابعاد مختلف نقشه دانش، تجربه پیاده سازی این رویکرد در بیش از 20 سازمان ایرانی را تلفیق نموده و در با بکارگیری نرم افزار Smart PLS تحلیل های آماری تحقیق انجام شد. نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد ابعاد 5 گانه نقشه دانش شامل نوع دانش، منابع دانشی، ذینفعان نقشه دانش، گام اجرایی نقشه دانش و ویژگی سازمانی، از ضریب معناداری و بار عاملی مناسبی برخوردار بوده و ابعاد دانش دارای پایایی و میانگین واریانس استخراج شده (AVE) مورد تایید قرار گرفتند. در نهایت بر اساس روش مدل سازی ساختاری تفسیری (ISM) و تکمیل ماتریس های آن با مشارکت 5 نفر از خبرگان حوزه مدیریت دانش، الگوی مناسب با سازمان های ایرانی جهت تبیین و طراحی نقشه دانش سازمانی توسعه پیدا کرد. در الگوی بدست آمده مولفه های اصلی تاثیر گذار بر فرایند توسعه نقشه دانش سازمانی در قالب 18 مولفه و 7 سطح طبقه بندی و ارائه شده است.

امروزه توجه به مدیریت دانش سازمانی به عنوان یکی از حوزه های راهبردی و کلیدی بهبود و تعالی سازمانی، در حال گسترش روز افزون است. جایگاه خاص مدیریت دانش در استانداردها و مدل های بهبود و تعالی سازمانی در چند سال گذشته متحول شده و به عنوان یکی از حوزه های اصلی کسب و کار سازمان، مورد ارزیابی و بررسی قرار می گیرد. این تغییر در نسخه جدید مدل تعالی سازمانی بنیاد مدیریت کیفیت اروپا (EFQM) که در سال 2020 منتشر شده کاملا محسوس و قابل توجه است. از سوی دیگر بکارگیری مدل جامع و بین المللی در راستای ارتقاء و بهبود مدیریت دانش سازمانی یکی از مسائل و چالش های پیش روی سازمان ها است. بر این اساس هدف مطالعه پیش رو بررسی تاثیر بهبود استقرار مدیریت دانش به عنوان یکی از مولفه های اصلی زنجیره ارزش سازمانی و تاثیر نهایی آن بر عملکرد استراتژیک و عملیاتی سازمان، از طریق بکارگیری مدل تعالی جدید ویرایش 2020 است. جامعه آماری تحقیق حاضر بالغ بر 90 شرکت و موسسه تابعه ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) با تجربه حضور در فرایند ارزیابی تعالی سازمانی می باشند که پرسشنامه طراحی شده از طریق واحد اصلی متولی تعالی در دفتر مرکزی ستاد برای شرکت های زیر مجموعه و متولیان تعالی ارسال و 67 پرسشنامه خبرگی تکمیل و دریافت شد. جهت تحلیل داده ها از رویکرد مدل سازی معادلات ساختاری با روش حداقل مربعات جزئی و نرم افزار Smart PLS استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که مدل جدید تعالی سازمانی به لحاظ تعمیق موضوع مدیریت دانش چارچوبی مناسبی جهت بهبود استقرار مدیریت دانش خصوصاً از منظر فرهنگ سازمانی و رهبری دانش محور و تعامل دانشی با ذینفعان کلیدی است و نهایتاً منجر به بهبود عملکرد راهبردی و عملیاتی سازمان ها می شود.

امروزه فرآیند استفاده از منابع دانشی که بتواند در دنیای رقابتی بقای سازمان ها را تضمین نماید، مسئله ای بسیار مهم است؛ لذا چگونگی اکتساب و بازنمایی دانش خبرگان برای استفاده مجدد از آن ها همواره مورد توجه محققان بوده است. از آنجا که بیشتر الگوهای ارائه شده در زمینه اکتساب دانش، در حوزه سیستم های خبره بوده است، در این مقاله با ایجاد یک نوآوری، از روش نگاشت شناختی برای طراحی الگوی بومی اکتساب دانش خبرگان و به منظور مدل سازی نقشه از نرم افزار iThoughts استفاده شده است. این روش درصدد است تا نظرات و مداخلات محقّق را در تفسیر سازه های ایجاد شده در پژوهش های کیفی که در آن نظر مشارکت کنندگان اهمیت دارد، به حداقل برساند. جهت گردآوری اطّلاعات از روش جلسات خبرگی و تشکیل گروه کانونی با حضور 8 نفر از خبرگان حوزه اکتساب دانش(پژوهشی و عملیاتی) استفاده شد. در این روش با بحث پیرامون ادبیات نظری و تجربیات کاربردی، مفاهیم مرکزی و خُرد و زیر مجموعه های آن استخراج گردید. مطابق یافته های تحقیق، الگوی بومی اکتساب دانش شامل شش بخش اساسی: 1) شناسایی دانش مورد نیاز، 2) آماده سازی خبره، 3) آماده سازی تیم مهندسی دانش، 4) دسته بندی نوع دانش، 5) گزینش تکنیک و ابزار و 6) اقدامات مربوط به ادامه فرآیند مدیریت دانش می باشد.