امین ابراهیمی دهکردی

امروزه به دلیل گسترش شتابان شهرنشینی و به تبع آن فقر شهری موجب شکل گیری محلاتی شده که به آن محلات خودانگیخته می گویند. محلات خودانگیخته به طورکلی ناشی از تحولات اجتماعی , اقتصادی و روند شهرنشینی و شهر گرایی کشور و نیز نادیده گرفتن اقشار متوسط و کم درآمد شهری هستند. یکی از بزرگ ترین چالش های بافت های خودانگیخته میزان تاب آوری اجتماعی و تحمل این جوامع در برابر مدیریت و کنترل تغییرات می باشد که آن را "تاب آوری اجتماعی" می نامیم. تاب آوری اجتماعی شامل شرایطی است که تحت آن افراد و گروه های اجتماعی با تغییرات محیطی انطباق می یابند و درواقع بیانگر توان جامعه برای پاسخ به بحران ها است. ظرف وقوع کلیه رویدادهای اجتماعی بستر جغرافیایی و مختصات مکانی است، لذا بین تاب آوری اجتماعی و ویژگی های مکان ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. هدف اصلی این بررسی، شناسایی مؤلفه های مؤثر در ارتقای بعد اجتماعی تاب آوری و تعیین میزان اثرگذاری هرکدام از این معیارها بر تاب آوری اجتماعی محله امت آباد آمل به عنوان یک سکونتگاه خودانگیخته می باشد. این پژوهش برای اولین بار در یک محله غیررسمی ، مؤلفه های تاب آوری اجتماعی را با سه فرضیه مورد ارزیابی قرار می دهد و در انجام پژوهش، ابتدا از روش شناسی اسنادی و کتابخانه ای با رویکرد بازنگری نظام مند منابع مرتبط، جهت شناسایی معیارهای اصلی تاب آوری اجتماعی بهره گرفته شد و با روش قیاسی، مدل مفهومی تاب آوری اجتماعی تدوین گردید. متعاقباً با انجام گونه شناسی کالبدی و اجتماعی محله امت آباد از طریق توزیع پرسشنامه مستخرج از مؤلفه های تاب آوری اجتماعی، به صورت هدفمند و تحلیل داده های کیفی حاصل شده، درجه اهمیت هر معیار مورد ارزیابی واقع شد. سرانجام با توجه به وجود اشتراک نسبی عوامل استخراج شده در گونه های مختلف، عوامل مذکور در قالب سه فرضیه کلی مقوله بندی شدند. نتایج بررسی نشان می دهد که مؤلفه سرمایه اجتماعی مهم ترین معیار در تاب آوری اجتماعی محله امت آباد می باشد.

موضوع کیفیت بصری بافت های تاریخی یکی از نقاط تمرکز پژوهش های اخیر طراحی شهری بوده و تلاش در جهت ایجاد فضایی که رضایت شهروندان را در وجوه مختلف جلب نماید، به عنوان یکی از راهبردهای اصلی پروژه های طراحی شهری مطرح شده است. این نوشتار به تحلیل موضوع نظام بصری به وسیله معیارهای سنجش و ارزیابی در بافت تاریخی بوشهر پرداخته است. این ارزیابی بر پایه رویکرد ذهنی در فضا شکل گرفته است و به نظر می رسد به عنوان روشی جهت بازخوانی آرایه های نظام بصری، می تواند در طراحی شهری مورد استفاده قرار گیرد. رویکرد این پژوهش، ارائه نوعی روش شناسی در ارزیابی منظر، بر پایه مطالعه و تحلیل محتوایی ادبیات طراحی شهری و معماری در این زمینه می باشد که چارچوبی را جهت سنجش آرایه های بصری متفاوت، در بافت های تاریخی براساس تصویر ذهنی به وسیله تحلیل های تصویری و توصیفی ارائه می نماید. اگرچه این نوشتار به دنبال اثبات فرضیه خاصی نیست؛ اما به منظور بازشناخت آرایه های تأثیرگذار در نظام بصری بافت های تاریخی از فرضیه هایی بهره برده است ابتدا اینکه به نظر می رسد آرایه های نظام بصری در محلات بافت تاریخی شهر، تأثیری قابل توجه بر کالبد، عملکرد و معنای این حوزه ها دارند. دوم اینکه به نظر می رسد ساماندهی آرایه های نظام بصری در محلات تاریخی شهر، موجبات کارایی بهتر این حوزه ها را فراهم می آورد. هدف اصلی این پژوهش ارزیابی محدوده مطالعاتی به وسیله آرایه های استخراج شده می باشد تا بدین وسیله راهکارهایی نتیجه گردد که فضای شهری در کنار برخورداری از عملکرد مناسب، قابلیّت ادراک مناسب برای ناظر نیز برخوردار باشد. لازم به ذکر است این پژوهش، از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و شیوه تحقیق مرور متون و منابع به عنوان ابزار جمع آوری اطلاعات در بستر مطالعات کتابخانه ای، همچنین از روش تحقیق موردی و شیوه های تحقیق اسناد تصویری، مشاهده و پرسشنامه در بستر مطالعات میدانی سود جسته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که در محله کوتی آرایه های نظام بصری ارجعیّت بیشتری دارند و در محله بهبهانی، شنبدی و دهدشتی نیز تلفیقی از عناصر بصری و کیفیت روابط بین عناصر در فضا وجود دارد.

در دهه های اخیر شاهد رشد سریع و روزافزون جمعیت شهرها و افزایش سریع شهرنشینی بوده ایم. یکی از مشهورترین عوارض توسعه سریع شهرنشینی در کشوری مثل ایران، پیدایش پدیده های زیست محیطی بوده است. یکی از مهم ترین چالش های امروز شهرهای ایران موضوع آب شهری است، چالشی که می تواند بحرانی جدی بیافریند. یکی از جدیدترین رویکردها در برابر بحران آب شهری، هم از جهت کم آبی و هم پرآبی، رویکرد شهر حساس به آب است. شهر حساس به آب، جایی است که در آن محیط مصنوع و محیط طبیعی در تعادل باشند. در این گونه شهرها محیط زیست طبیعی و ساختمانی در توازن قرار دارند. دانشمندان مدیریت پیشرفته منابع آب بنا به ضرورت و به منظور حل این مشکل شیوه ای را برای مدیریت منابع آب پیشنهاد نمودند که تأمین حداکثری منافع متضاد همه ذینفعان را امکان پذیر سازد. این روش چندبخشی، هماهنگ، چند رشته ای، مشارکتی، انعطاف پذیر و شفاف را اصطلاحاً «برنامه ریزی و طراحی شهری حساس به آب» می نامند. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی و تحلیلی مؤلفه های شهر حساس به آب را تبیین و جایگاه آب در فرایند برنامه ریزی و طراحی شهری، در بستر پارادایم شهر حساس به آب مشخص می نماید.

امروزه صنعت گردشگری به عنوان یک صنعت پیشرو در جهان توسعه فراوان یافته است و بسیاری از کشورها با بهره گیری از فاکتورهای جذب توریسم همچون محورهای پیاده به تقویت حرکتهای توریستی خود پرداخته و وضعیت خود را بهبود می بخشند. مسیرهای پیاده توأم با نشانه ها و نقاط عطف مانند مکانی برای قرائت سناریوی شهری و حفظ پایداری خاطره ی شهر می باشند. قابلیت جذب گردشگری نه تنها برآورنده نیازهای مربوط مسیر پیاده راه است بلکه به عنوان یک ضرورت برای حل مسائل ارزشمند نهفته در دل شهرها از جمله جذب گردشگرتلقی میگردد. هدف اصلی این بررسی ارزیابی قابلیت پیاده راه و تعیین اثرگذاری و ارتباط آن برجذب و رضایت گردشگران پیاده راه علم الهدی می باشد. در انجام پژوهش , ابتدا از روش شناسی اسنادی وکتابخانه ای با رویکرد بازنگری نظام مند منابع مرتبط , جهت شناسایی معیارهای اصلی پیاده راه بهره گرفته شد و باروش ترکیبی, مدل مفهومی مولفه های ارزیابی پیاده راه درچارچوب رضایتمندی گردشگران تدوین گردید. متعاقباً با انجام سنجش مولفه های کالبدی و فرهنگی پیاده راه علم الهدی از طریق توزیع پرسشنامه مستخرج از مولفه های ارزیابی پیاده راه به صورت هدفمند و تحلیل داده های کیفی حاصل شده از طریق تحلیل نموداری و spss, درجه اهمیت هر مولفه مورد ارزیابی واقع شد. سرانجام با توجه به وجود اشتراک نسبی عوامل استخراج شده در مولفه های مختلف , عوامل مذکور مقوله بندی شدند که نتایج بررسی نشان می دهد که مولفه خوانایی و تصویرپذیری تاثیر بیشتری بر رضایتمندی گردشگران پیاده را علم الهدی دارد.

صنعت گردشگری، امروزه به ویژه در ابعاد اقتصادی و فرهنگی خویش، نقشی تعیین کننده در توسعه یافتگی کشورها ایفا می نماید، به طوری که اقتصاددانان به آن، لقب «صادرات نامرئی» داده اند. در ایران نیز، با تکیه بر پشتوانه ی عظیم فرهنگی، قابلیت های زیادی در زمینه ی گردشگریِ فرهنگی و به خصوص گردشگری فرهنگی و آیینی، وجود دارد. منظر فرهنگی مفهومی دربردارنده ی ارزش های فرهنگی طبیعی بوده که حاصل تعامل میان انسان و طبیعت در طول تاریخ است. علاوه بر این مناظر فرهنگی دربرگیرنده، حافظ و بیانگر هویت و تاریخ یک منطقه و ساکنین آن هستند و از این رو حفاظت از مناظر فرهنگی و ارزش های آن از اهمیت به سزایی برخوردار است. منطقه هورامان با مرکزیت فرهنگی زیارتگاه پیرشالیار و رسوم مرتبط با آن امروزه به منظر فرهنگی و شناسنامه هورامان تبدیل شده است. به لحاظ موقعیت جغرافیایی همچون دیگر زیارتگاه ها و اماکن مقدس ایران باستان و خصوصاً بناهای مقدس زرتشتی که از قرن ها پیش در سرزمین ایران ساخته شده اند، در کنار کوه، چشمه و درخت قرارگرفته است که یادگاری از باورهای کهن ایرانیان مبتنی بر طبیعت گرایی بوده و ریشه در اعتقاد به ایزدان طبیعت داشته است. پژوهشگران در پی پاسخ گویی به این سؤال بوده اند که چه عواملی بر ایجاد انگیزش های گردشگران در مواجهه با وجوه گردشگری فرهنگی- آیینی، مهم ترین نقش را ایفا می نماید. هورامان، به لحاظ توسعه ی گردشگری در سالیان اخیر بسیار مورد توجه بوده و وجود جاذبه های طبیعی، فرهنگی و آیینی خاص منطقه، قابلیت های ویژه ای را برای توسعه ی گردشگری فراهم نموده است. در این راستا، پرسشنامه ای محقق ساخته که از تفسیر داده های آن بتوان به مهم ترین انگیزش های گردشگران دست یافت، تنظیم گردید و در محدوده ی زمانی تحقیق (6 روز) تعداد 340 نسخه از آن، به صورت تصادفی ساده و حضوری، ضمن ارائه توضیحاتِ لازم، در اختیار نمونه های تحقیق قرار داده شد و در نهایت، داده های به دست آمده، مورد تحلیل تأملی قرار گرفت. نتایج پژوهش، حاکی از این مهم است که علیرغم بعد مسافت و مشکلات اقتصادی همچنان علاقه به گردشگری فرهنگی آیینی بسیار زیاد بوده و گروه های سنی مختلف در سطوح مختلف تحصیلی این موضوع را در اولویت قرار می دهند.

امروزه صنعت گردشگری به عنوان صنعتی پویا و دارای ویژگی های بارز و منحصربه فرد، بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی و تولیدی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را به خود اختصاص داده است،  به طوری که بخش مهمی از درآمد های بسیاری از کشور های دنیا از طریق این صنعت بدست می آید . امروزه در سراسر دنیا تقاضای روزافزون گردشگران برای استفاده از جاذبه های طبیعی و بازدید از اماکن تاریخی ، فرهنگی و مذهبی، بستر مناسبی را برای فراهم ساختن امکانات رفاهی و توسعه گردشگری فراهم آورده است . شهرستان ابرکوه علاوه بر اینکه به عنوان حلقه ی واسطه بین سه استان مهم به لحاظ گردشگری،در سطح ملی شناخته شده است، دارای پتانسیل های مذهبی، فرهنگی، تاریخی و طبیعی با ارزش بسیاری نیز هست؛ لیکن تاکنون این شهر نتوانسته است به جایگاه واقعی خود در عرصه جذب گردشگر به ویژه به لحاظ ضریب ماندگاری گردشگران دست یابد این شهرستان با خصوصیات ویژه ای که متاثر از قدمت کهن ، اقلیم گرم و خشک، همجواری با جاده ابریشم ومعماری پیش و پس از اسلام،  از نظر موقعیت مکانی و داشتن عناصر مهم جذب گردشگر مانند سرو کهنسال با شهرت بین المللی ،آثارمتعدد ارزشمند تاریخی ، تنوع اقلیمی، آداب و رسوم ملی و مذهبی، زمینه های مناسبی برای توسعه فعالیت های گردشگری دارد . در پژوهش حاضر هدف اصلی آن است که نقش جاذبه های اکوتوریسمی، فرهنگی- مذهبی و تاریخی در توسعه گردشگری ابرکوه بررسی شود، لذا  با معرفی انواع جاذبه های گردشگری ابرکوه ، ضمن پی جویی توانمندی ها و کارکردهای گردشگری شهر ابرکوه و به منظور توسعه این کارکردها، به ارائه راهکارها و تعیین استراتژی های کاربردی برای توسعه ی گردشگری پرداخته شده است. روش بررسی توصیفی، استنباطی و تحلیلی بوده و جمع آوری داده ها به وسیله پرسشنامه انجام و تجزیه شده و تحلیل آنها به وسیله نرم افزار Spss صورت پذیرفته است .

گردشگری در پنج دهه اخیر به عنوان یک فعالیت بشری و از صنایع با رشد بالا و گسترده شناخته شده است. از دیگر سو توسعه روستاها همانند شهرها در دستور کار برنامه ریزان قرارگرفته است، لذا ضرورت توجه به حوزه گردشگری، به عنوان راهکار مناسبی در راستای توسعه روستایی مورد وفاق همه کارشناسان است. این پژوهش به دنبال ارزیابی و تحلیل اثرات گردشگری بر توسعه اقتصادی روستایی بخش مرکزی شهرستان نور در استان مازندران می باشد که شامل 7 دهستان می باشد. این پژوهش به لحاظ ماهیت از نوع کاربردی بوده و مطالعه به صورت توصیفی-تحلیلی انجام شده است، داده ها کیفی است و داده اندوزی از دو شیوه کتابخانه ای و میدانی انجام شده است. در بخش مطالعات میدانی از ابزار پرسشنامه استفاده شد که به روش نمونه گیری تصادفی ساده انجام گرفته است. پس از تجزیه وتحلیل اطلاعات جمع آوری شده با کمک نرم افزارهای رایانه ای Excel و Spss و بهره گیری از روش تحلیل عاملی، تحلیل خوشه ای و همچنین تکنیک تاپسیس استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که اولاً درآمدزایی از طریق گردشگری، بیشتر در بخش فروش محصولات کشاورزی، خدمات گردشگری و تولیدات بومی بوده. طبق نتایج تحقیق از بین جامعه آماری منتخب، روستای عباسا بیشترین و روستای کاردیکلا کمترین بهره مفید را از صنعت گردشگری در منطقه برده اند.

امروز سیمای کلان شهر تهران مخدوش و به لحاظ هویت مندی و برقراری ارتباط با شهروندان بسیار ضعیف است. منظر شهری ارتباط مستقیم با جدارهای شهری داشته و از این بعد می توان اهمیت دیوارنگاری ها را موردبررسی قرارداد. نقاشی های دیواری می توانند در کنار ارتقا کیفیت محیط، ابزاری برای انتقال مضامین هویتی، مذهبی، فرهنگی، و ... باشند. فرضیه پژوهش آن است که نقاشی های با مضامین انتزاعی و تکنیک های اجرایی جدیدتر نسبت به سایر رویکردهای اعمال شده ، به لحاظ انسجام و هویت مندی و تأثیر بر شهروندان موفق ترند. پژوهش هایی که تاکنون صورت پذیرفته بیشتر جنبه های فنی و قابلیت های تکنیکی را بررسی کرده اند، این پژوهش به صورت تخصصی سه رویکرد غالب نقاشی های دبواری معاصر را مورد ارزیابی قرار داده و سعی نموده به این سؤال بنیادی پاسخ دهد که: کدام یک از رویکردهای سه گانه نقاشی دیواری معاصر تهران از دیدگاه شهروندان موفق تر می باشد؟ ماهیت پژوهش کاربردی و داده اندوزی به روش پیمایش و توزیع پرسشنامه بوده است، لذا تعداد 300 پرسشنامه در مناطق مختلف تهران توزیع شد، نتایج حاصل بیانگر این موضوع بود که نقاشی های دیواری متأخر از دیدگاه شهروندان در سنجه های مورد ارزیابی، وضعیت مطلوبی نسبت به آثار پیش از خود دارد، همچنین اولویت های شهروندان درزمینه موضوع نقاشی دیواری به ترتیب: رویکردهای انتزاعی، شبیه سازی و یادمانی می باشد.