مرتضی طاهری اردلی

کشور ایران با تنوع قومی و زبانیِ بسیار گسترده، همواره از اهمیت ویژه ای برای مطالعاتِ فرهنگی و زبانی برخوردار بوده است اما متأسفانه تحقیقاتِ انجام گرفته پیرامون میزانِ زوال یا بقای گونه های زبانی، در بسیاری از موارد، خبر از رو به زوال بودنِ آنها در آینده ای دور یا نزدیک دارد (بشیرنژاد، 1390). از طرفی دیگر، علیرغم تلاش های گسترده در مراکز پژوهشیِ داخل و خارج از کشور، بخش اعظمی از این سرمایه های زبانی بدون بررسی باقی مانده و یا نیازمند مطالعه و تحقیق بیشتر است. اریک آنونبی در راستای ثبت و ضبط جنبه های مختلف این گنجینه های زبانی، با مطالعاتِ خود از سال 2003 بر روی گویش ها و زبان های رایج در ایران، به ویژه گویش های جنوب غربی ایران، سرآغازِ پروژه ای عظیم در مطالعات گویشی را رقم زده است، که بازنمود آن را می توان در تدوینِ وبگاهِ اطلسِ زبان های ایران مشاهده کرد، که در زمان نگارشِ این نوشته، مراحل آغازی و آزمایشی خود را طی می کند. همچنین، به تازگی انتشارات دانشگاه اوپسالای سوئد کتابی با عنوان ""مطالعات بختیاری: واج شناسی، متن، واژه نامه"" منتشر کرده است که اریک آنونبی و اشرف اسدی، در این کتاب، با نگاهی زبان شناختی، به مطالعه و بررسی بخش های مختلف زبان بختیاریِ گونة شهر مسجدسلیمان پرداخته اند. نگارندگان این اثر بر این باورند که این پژوهش تلاشی است در جهت پاسخ گویی به برخی از سؤالات و ابهاماتی که درکتاب لوریمر (1922)، دربارة بختیاری، مطرح شده و تا به امروز بدون پاسخ مانده است.

آواشناسیِ پارامتری[1] رویکردی است به آواشناسی، که عمل گفتار را به مثابه نظامِ یک پارچه فیزیولوژیکی ای درنظرمی گیرد که در آن متغیرهای (پارامترهای) تولیدی در مجرای گفتار، از طریق تعامل با یک دیگر، برای تولیدِ پیوستاری از صدا درحالِ فعالیت اند (کریستال[2]، 2008: 350). این نگرش، با نگرش سنتی در این زمینه درتقابل است. با نگرشی که تولید گفتار را زنجیره ای از عناصر قلمداد می کند که هریک به طور مستقل، باتوجه به مجموعه ای از مشخصه های قابل تفکیک (جایگاه تولید، شیوة تولید و ...)، تعریف پذیر هستند (همان.). آواشناسیِ پارامتری نگرشی است که پایک[3] (1943)، فرث[4] (1948)، تِنچ[5] (1978) و زبانشناسانی دیگر، پیش تر به آن پرداخته اند و در یکی از آثار اخیر نیز مورد توجه قرار گرفته است، که در ادامه به معرفی آن می پردازیم.

مولف رتبه علمی، رشته/ گروه دانشگاه مرتضی طاهری اردلی استادیار زبان شناسی گروه زبان انگلیسی؛ پژوهشکده بختیاری شناسیدانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران. اریک آنونبی استاد زبان شناسی و زبان فرانسویدانشگاه کارلتون، اُتاوا، کانادا. اِیموس هِیز مدیر فنی، مرکز تحقیقات ژئوماتیک و نقشه نگاری (GCRC)دانشگاه کارلتون، اُتاوا، کانادا. زهرا آذین دانشجوی دکتری زبان شناسی، مستندسازی و احیای زباندانشگاه کارلتون، اُتاوا، کانادا. ژینو ابراهیمی دانشجوی کارشناسی ارشد علوم شناختی، دپارتمان علوم اجتماعیدانشگاه کایزرسلاترن، کایزرسلاترن، آلمان. اِرگین اُپنگین مدرس دانشگاه کردستان هولیر، اقلیم کردستان، عراق. نوش آذرین اتابکی کارشناسی ارشد (فارغ التحصیل) زبان شناسی همگانیدانشگاه تهران، تهران، ایران. آدام اِستون عضو پژوهشی، مرکز تحقیقات ژئوماتیک و نقشه نگاری (GCRC)دانشگاه کارلتون، اُتاوا، کانادا. دونالد استیلو پژوهشگر بازنشستهموسسه انسان شناسی تکاملی ماکس پلانک، لایپزیک، آلمان. المیرا اسماعیل پور دانشجوی دکتری زبان شناسی همگانیدانشگاه الزهرا، تهران، ایران. مریم امانی بابادی دانش آموخته دکتری زبان شناسی همگانیدانشگاه پیام نور، تهران، ایران. محمد اورنگ دانشجوی دکتری زبان شناسی همگانیدانشگاه ایالتی نیو سوز ولز سیدنی استرالیا. الهام ایزدی دانش آموخته دکتری زبان شناسی همگانیدانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران. رابرت اُیکل محقق ژئوماتیک، مرکز تحقیقات ژئوماتیک و نقشه نگاری (GCRC)دانشگاه کارلتون، اُتاوا، کانادا. نوال بحرانی کارشناسی ارشد (فارغ التحصیل) زبان شناسی همگانیدانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران. حبیب برجیان پژوهشگردانشگاه کلمبیا، نیویورک، امریکا. آوا بهرامی کارشناسی ارشد (فارغ التحصیل) آموزش زبان انگلیسی دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ایران. حمیده پشتوان کارشناسی ارشد (فارغ التحصیل) زبان شناسی همگانیدانشگاه الزهرا، تهران، ایران. شیوا پیریایی دانشجوی دکتری زبان شناسی همگانیدانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. پیمان پیش یار دهکردی دانشجوی دکتری زبان شناسی، دپارتمان زبان شناسی و زبان انگلیسیدانشگاه کَنتربری، کرایستچرچ، نیوزیلند. پریسا ثابت همت آبادی دانشجوی دکتری زبان شناسی کاربردی؛ مدرس زبان انگلیسی با اهداف کاربردیدانشگاه کارلتون. کالج الگونکوین، اُتاوا، کانادا. شیما جعفری دهقی استادیار زبان های باستانی ایران، گروه زبان و ادبیات فارسیدانشگاه ولایت، ایرانشهر، ایران. مریم جلیلی دوآب کارشناسی ارشد (فارغ التحصیل) زبان شناسی همگانیدانشگاه سمنان، سمنان، ایران. فرانک جمال الدین دانشجوی دکتری زبان شناسی همگانیدانشگاه فردوسی مشهد، ایران. کامیار جولایی دانش آموخته دکتری زبان شناسی همگانیپژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران. حسن حاجی شعبانیان کارشناسی ارشد (فارغ التحصیل) زبان شناسی همگانیدانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، تهران، ایران. ژیلا خانجانی استادیار زبان شناسی همگانیدانشگاه پیام نور، استادیار گروه ادبیات و زبان های خارجه، ص. پ: 193953697، تهران، ایران. لیلا دیانت دانش آموخته دکتری زبان شناسی همگانیدانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران. علی رشیدی کارشناسی ارشد (فارغ التحصیل) زبان شناسی همگانیدانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران. رضا رضوانی بروجنی کارشناسی ارشد زبان شناسی همگانیدانشگاه آزاد اسلامی واحد خمین، ایران. زهره رهنما کارشناسی ارشد (فارغ التحصیل) زبان و ادبیات فارسیدانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، زنجان، ایران. زینب زمانی گندمانی دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش زبان انگلیسیدانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران. لَئورنسیا شرایبر دستیار پژوهشی زبان شناسی همگانیدانشگاه بامبرگ، بامبرگ، آلمان. نگار شرافت کارشناسی ارشد (فارغ التحصیل) زبان شناسی همگانیدانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران. جعفر شیخ الاسلامی استاد زبان شناسی کاربردی و مطالعات گفتمانی؛ زبان شناسی و واسطه گری فرهنگیدانشگاه کارلتون، اُتاوا، کانادا. مینا صالحی کارشناسی ارشد (فارغ التحصیل) فرهنگ و زبان های باستانی ایراندانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران. مهناز طالبی دستنایی دانش آموخته دکتری زبان شناسی همگانیدانشگاه الزهرا، تهران، ایران. علی اکبر عابدیان کاسگری کارشناسی ارشد زبان شناسی همگانیموسسه انتشارات دگراندیشان، تهران، ایران. مریم سادات غیاثیان دانشیار زبان شناسی همگانیدانشگاه پیام نور، تهران

در این مقاله تلاش می شود تا به تحلیل زبان شناختی و ادبی شعری از بهمن علاءالدین (شَوِ چهارده «شب چهارده») و شعری در ستایش وی از فیض الله طاهری اردلی (تا لَوتِه غزل خونِ کُنی باز به آواز «تا لب غزل خوانِ خود را به آواز می گشایی») پرداخته شود. بدین منظور، ابتدا این اشعار به خط بختیاریِ پیشنهادی آنونبی و اسدی (2018) ترانویسی شد؛ سپس ترجمه فارسی و انگلیسی و «میان نویسی» ( interlinearization ) آن ها ارائه گردید. به دنبالِ آن، تحلیل زبان شناختی این دو شعر با تمرکز بر ساخت های واجی و دستوری آمده است. ازآنجایی که بختیاری گونه های متعددی دارد، این تحلیل ها، تفاوت های زبانی بین این دو شعر را برجسته ساخته است. از چشم انداز ادبی، تلاش شده است به مهم ترین ویژگی های زبانی، صوَر خیال و آرایه های ادبیِ مطرح در اشعار پرداخته و تحلیلی از آن ها ارائه شود.

در این پژوهش سعی شد برمبنای دستورالعمل اطلس زبان های ایران (اَزیران) پراکندگی زبانی و درصد تقریبی زبانوران استان مرکزی به دست آید. نتایج نشان می دهد که به ترتیب زبان فارسی محلی (منظور فارسی با لهجه است مثلا فارسی اراکی)، فارسی گونه معیار، گروه ترکی، گروه لری، راجی، خلجی و گروه زبان تاتی جنوبی (ازجمله: وفسی، الویری، کهکی، ویدری)، لکی و کردی بیشترین زبانوران را در سطح استان دارد. زبان های وفسی، کهکی، آمره ای، راجی، الویری، ویدری از مهم ترین زبان های در معرض خطرند. زبان های لکی، کردی و لری محلی از زبان هایی هستند که سخنگویانشان به علت قطب صنعتی بودن استان مرکزی، از سایر مناطق کشور به این استان مهاجرت نموده اند. نتایج آماری پژوهش نشان می دهند که در استان مرکزی زبانوران زبان های فارسی محلی در حدود 42 درصد، فارسی گونه معیار حدود 33 درصد، گروه ترکی 14 درصد، گروه لری 4 درصد، آمیخته 3، راجی 2 درصد، خلجی زیر 1درصد، زبان تاتی جنوبی  زیر 1درصد، لکی  زیر 1 درصد و کردی زیر 1 درصد هستند.