منصور موسوی

تمدن کهن ایران شاه کارهای هنری بی نظیری به جهان عرضه کرده است. ارزش و اهمیت این شاه کارها و آزمندی سوداگران موجب شده است که این آثار پیوسته موردتعرض و دستبرد قرار گیرند. با ورود کاوش گران غربی، آثار باستانی ایران به صورت روشمند کشف شد و به بازارهای دیگر کشورها راه یافت. درپی افزایش حضور اروپاییان، خریدوفروش «عتیقه جات»، کاوش های غیرقانونی، و ساخت آثار عتیقه بدلی در ایران رونق گرفت. ایرانیان یهودی نیز در این بازار وارد شدند. حضور ایشان در کشف و فروش آثار عتیقه، جنبه های مثبت و منفی زیادی داشت. هدف : بررسی وجوه مختلف نقش ایرانیان یهودی در کشف و فروش آثار تاریخی دوره قاجار. روش / رویکرد پژوهش : رویکرد مقاله حاضر «کیفی»[1] و «توصیفی–تحلیلی»[2] است و داده ها به روش «اسنادی»[3] و برپایه منابع «کتاب خانه ای»[4] گردآوری شده اند. یافته ها و نتیجه گیری : بسیاری آثار تاریخی ایران را اروپائیان از ایران خارج کردند. آن ها در دوره قاجار از افراد دوره گرد استفاده کردند و عتیقه های موجود در خانه ها را به واسطه ایشان خریدند. فعالیت در این حوزه به حدی سودآور بود که گروهی از یهودیان به صورت انحصاری به حفاری غیررسمی یا خریدوفروش آثار عتیقه پرداختند و از این راه امرارمعاش می کردند. کشف و خریدوفروش آثار عتیقه در دوره قاجار به یهودیان منحصر نبود و سایر ایرانیان نیز به آن می پرداختند.   [1]- Qualitative research [2]- Descriptive–analytical [3]- Documentarymethod [4]- Library method

در 31 اکتبر 1925 میلادی، احمدشاه آخرین بازمانده خاندان قاجاریه، از سلطنت خلع شد. با این رویداد، دوران یک سلسله ای که از سال ۱۷۹۶ میلادی بر امپراتوری بزرگ شیر و خورشید حاکم بود، به پایان رسید. طی این ۱۲۵ سال، یهودیان همانند زمان نخستین امپراتوری ایرانی در زمان کوروش کبیر که به خاک ایران آمده بودند، زندگی می کردند. آن ها تقریباً در همه جای ایران، در شهرهای بزرگ مانند اصفهان، شیراز، همدان، کرمانشاه، سنه (سنندج)، تهران و همچنین شهرهای کوچک و روستا ها پراکنده شده بودند. تعداد آن ها با توجه به برآورد اولیه در قرن ۱۹، حدود ۳۰ هزار نفر بود رقمی که در طول قرن نوزدهم در حدود ۵۰ هزار نفر افزایش یافت.

ایرانیان یهودی در دوره قاجاریه با عوامل گوناگون محدودکننده اجتماعی و اقتصادی رو به رو بودند. به دلیل ذهنیت رایج عامه مردم نسبت به یهودیان، محدودیت هایی برای فعالیت های اقتصادی یهودیان وجود داشت. اما یهودیان از دشواری های زندگی شان به سود خود بهره برداری کردند. پیروزی مشروطه در ایران، زمینه اجتماعی و قانونی مناسبی را فراهم آورد، یهودآزاری کمتر شد و از آن پس دیگر نه خبری از وصله جودی بود، نه پرداخت مالیات سرانه. این امر باعث شد یهودیان فعالیت های اقتصادی شان را افزایش دهند. با وجود برخی از این محدودیت ها در دوره قاجاریه، یهودیان در بازار پذیرفته شده بودند و می توانستند به راحتی به کسب و کار و بازرگانی بپردازند. سهم عمده ای از صادرات و واردات ایران در دست بازرگانان یهودی قرار گرفت و آنها توانستند به پیشرفت های قابل توجهی دست یابند. برخی از آنها به شهرها پرجمعیت روی آوردند و شغل های پرسودی مانند بازرگانی، صرافی، دلالی و پزشکی را در دست بگیرند. هدف: هدف اصلی در این پژوهش، تبیین نقش و جایگاه یهودیان در بخش های مختلف اقتصادی دوره قاجاریه می باشد.یافته ها و نتیجه گیری: وقوع جنگ جهانی اول، وضعیّت اقتصادی ایران را برهم زد و به تبع آن یهودیان نیز که بعد از سال ها محدودیت توانسته بودند به پیشرفت های قابل توجهی در زمینه بازرگانی، بانکداری و صرافی و دلالی برسند در تنگنای کامل قرار گرفتند. این جنگ بر مهم ترین شاخه فعالیت اقتصادی یهودیان، یعنی بازرگانی، آسیب جدّی وارد کرد. علاوه بر آن، جنگ سبب افزایش تعصبات دینی در منطقه گردید؛ که این امر تأثیر مستقیمی بر روحیات یهودیان و تمایل آنها به مهاجرت گذارد. وضعیت اقتصادی نامناسب ایران در آن سال ها و مهاجرت از ایران جایگاه ممتاز اقتصادی یهودیان را در عصر قاجاریه به شدت متزلزل کرد. در واقع، پس از جنگ پیشرفت های قابل توجه یهودیان در زمینه های مختلف اقتصادی، دچار یک وقفه چند ساله شد.

روند مدرن سازی و ایجاد تحول بر اساس الگوهای غربی در نظام قضایی و نیز ترفیع موقعیت زنان در سطح اجتماع را می توان به منزلة برجسته ترین موارد اصلاحات در دهه های اولیة حکومت پهلوی برشمرد. با وجود این، در روند این تغییرات، به دلیل بینش مردسالارانة جامعه، در زمینة اصلاحات حقوقی و سیاسی به حقوق و مسائل زنان در بعد وسیع توجهی نشد. حتی در دورة مورد بحث، به دلیل سرکوب های سیاسی و ناکامی های حقوقی، زنان نتوانستند جنبش های خودجوش و مقاومت های مدنی گسترده ای از خود نشان دهند. بنابراین بر خلاف همة تبلیغاتی که، در مورد دادن حق و حقوق به زنان و آزادی اجتماعی و سیاسی به آن ها، می شد، عملاً وضعیت سنتی زنان تغییر چندانی نکرد. این نوشتار در نظر دارد با روشی توصیفی تحلیلی به بررسی جایگاه اجتماعی و حقوقی زنان بپردازد و در ادامه به بررسی عواملی بپردازد که به موجب آن، به رغم روند مدرن سازی که در حکومت پهلوی دنبال می شد، تغییر چندانی در موقعیت، جایگاه و حقوق زنان ایرانی صورت نگرفت.