مطالعات تاریخ ایران و اسلام

تاریخ بیهق اثر ظهیرالدین ابوالحسن علی بن ابی القاسم زید بیهقی و ملقب به «ابن فندق» اثری در حوزه تاریخ محلی می باشد. این کتاب که در نوع خود بی نظیر است، حاوی اطلاعاتی در خصوص تاریخ، جغرافیا و صحابه و بزرگانی که به بیهق مهاجرت و مدفون شده اند می باشد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با طرح این سؤال که پارامترهای تقریب در تاریخ نگاری «ابن فندق» چیست؟ به بررسی آن می پردازد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که ابن فندق رویکردی اعتدال گرایانه در تاریخ نگاری خود داشته است و معیارهایی هم چون ذکر روایات و فضایل اهل بیت، ذکر مقابر سادات، نوادگان پیامبر، اصحاب ائمه، ذکر خاندان سادات و احترام به مقدسات فریقین را لحاظ می نمود.

در 31 اکتبر 1925 میلادی، احمدشاه آخرین بازمانده خاندان قاجاریه، از سلطنت خلع شد. با این رویداد، دوران یک سلسله ای که از سال ۱۷۹۶ میلادی بر امپراتوری بزرگ شیر و خورشید حاکم بود، به پایان رسید. طی این ۱۲۵ سال، یهودیان همانند زمان نخستین امپراتوری ایرانی در زمان کوروش کبیر که به خاک ایران آمده بودند، زندگی می کردند. آن ها تقریباً در همه جای ایران، در شهرهای بزرگ مانند اصفهان، شیراز، همدان، کرمانشاه، سنه (سنندج)، تهران و همچنین شهرهای کوچک و روستا ها پراکنده شده بودند. تعداد آن ها با توجه به برآورد اولیه در قرن ۱۹، حدود ۳۰ هزار نفر بود رقمی که در طول قرن نوزدهم در حدود ۵۰ هزار نفر افزایش یافت.

جنبش مشروطیت، حرکت بزرگی در تاریخ معاصر ایران بود ؛ نهضتی دینی مردمی به رهبری علماء و روشنفکران که باهدف نجات ایران از دست بیگانگان و استبداد قاجاریه و برپایی عدالت و رفع موانع پیشرفت کشور آغاز شد و با حمایت همه جانبه مردم به پیروزی نسبی دست یافت. همزمان با این جنبش و با توجه به تبلیغاتی که واعظان مشروطه برای نظام پارلمانی می نمودند، شوق چنین جامعه ای که سراسر عدالت و برابری بود دامن اقلیت های مذهبی را هم گرفت و نوید روزهای تساوی و برابری باعث شد تا بسیاری از اعضای این اقلیت ها با توجه به امکاناتشان، فعالیت-های در راه به ثمر رسیدن و استحکام و همراهی با جنبش مشروطه از خود نشان دهند. تلاش این اقلیت ها در همراهی و استحکام جنبش مشروطه خواهی را در جنبه های مختلفی اعم از رهبری و هدایت افکار عمومی، حمایت های مالی و حتی نظامی می توان مشاهده نمود. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی نقش اقلیت بابیان و بهائیان و جایگاه آن ها در میان گروه های مشروطه خواه ایران می باشد. باید گفت حضور این اقلیت ها را نباید ناشی از اعتقادات و برگرفته از آمیزه مذهبی آنان تلقی نمود؛ بلکه علت اصلی را باید در وضعیت نابهنجار اجتماعی و سیاسی آن زمان جستجو کرد.

تاریخ صفویان (1736-1501م/ 1135-907 ه .ق) شاهد حضور نیروی های نظامی ترک تباران قزلباش در کنار دیوان سالاران تاجیک و بعدها نیروی سومی (که شامل گرجی ها، ارامنه، چرکس ها) بوده که پس از قدرت یابی شاه عباس اول (1629-1587 م/1038-996 ه .ق)، قدرتشان افزایش یافته و در دوره شاه صفی (1643-1629 م/ 1052-1038 ه .ق) بیشتر مناصب مهم، در اختیارشان بوده است. پارسادان گُرگی جانیدزه از اهالی شهر گوری در گرجستان، یکی از همین نیروها محسوب می شده که در خدمت صفویان بوده و مناصب نایب داروغه اصفهان و ایشیک آقاسی دربار صفوی را برعهده داشته است. گُرگی جانیدزه ازجمله گرجی تباران اهل فرهنگ و دانش بوده که لغت نامه چندزبانه فارسی عربی گرجی را نگاشته و ترجمه کتاب «جامع عباسی» را بر عهده داشته و در ترجمه کتاب شاهنامه فردوسی به گرجی نقش مؤثری داشته است. او همچنین کتاب تاریخ گرجستان را نیز تألیف کرده است. در این پژوهش، هیروتاکه مائدا به دنبال یافتن این مسئله است که پارسادان گُرگی جانیدزه در دوران زندگی خود چه تأثیرات فرهنگی و سیاسی در ایران و گرجستان داشته است؟

یکی از تحولات مهم کرمانشاه در دوره قاجاریه، آموزش وپرورش و پیدایش و گسترش مدارس نوین بود که تحت تأثیر الگوها، مجاری و مؤلفه های مختلف منطقه ای ازجمله متأثر از موقعیت اقتصادی، فرهنگی و ارتباطی خاص منطقه و فرا منطقه ای ازجمله بازتابی از تغییرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کل جامعه ایران در برخورد با عناصر فرهنگی و تمدن مغرب زمین به وقوع پیوست. جریانی که پس از استقرار و گسترش نسبی، افزون بر تحول نظام آموزشی با سازوکارها و رویکردهای نوین خود، در رشد فکری و علمی و عملی، در نسل جوان و سایر گروه های اجتماعی در جامعه آن روزهای کرمانشاه نقش سازنده ای داشته است. مقاله حاضر به صورت توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی، جریان پیدایش و استقرار نظام نوین آموزشی در کرمانشاه به عنوان پیشینه فرهنگی و معارف منطقه ، در راستای مطالعه و بازکاوی نخستین تجربیات بانیان و پیشگامان در برنامه ریزی آموزشی را مورد بررسی و پژوهش قرارمی دهد.