فاطمه عامریان

زبان نهادی است اجتماعی که از تحولات جوامع بشری تأثیر می پذیرد و دچار دگرگونی می شود. از دهة 1960 به بعد، نقش عوامل اجتماعی در ساخت، کاربرد، و تنوعات زبانی به طور جدی مورد توجه پژوهش گران قرار گرفت و مطالعاتی آغاز شد که به پیدایش شاخه جدیدی از دانش زبان شناسی با عنوان «زبان شناسی اجتماعی» انجامید. این شاخه نوپای زبان شناسی نه تنها به توصیف متغیر های اجتماعی مانند سن، جنسیت، شهرنشینی، طبقه اجتماعی و تحصیلات می پردازد، بلکه ردپای این متغیر ها را در تحولات زبانی دنبال و نحوه تأثیر آن ها را در ساخت ها و صورت های زبانی بررسی می کند.

تنوع گسترده قومی و زبانی ایران همواره از اهمیت ویژه ای در عرصه مطالعات فرهنگی و زبان شناختی برخوردار بوده است. فرهنگ عامه، زبان ها و گویش های محلیِ اقوام مختلف، نمونه هایی از میراث معنوی این سرزمین هستند که به رغم تلاش های گسترده در مراکز پژوهشیِ داخل و خارج از کشور، بخش قابل توجهی از آنها، یا هنوز مطالعه نشده یا نیازمند تحقیق و مطالعه بیشتر است. از نظر علمی، ازبین رفتنِ این گونه های زبانی به منزله ازدست رفتنِ مجموعه ای از داده های ارزشمند، به عنوان مواد خام مطالعات زبان شناختی است، خطری که بسیاری از موارد مرتبط با این زبان ها (مانند افسانه های عامیانه، ترانه های محلی، آداب و رسوم، باورها و سنت ها و همچنین سبک زندگی) را نیز تهدید خواهد کرد.

هویت های قومی و نسبت آن با هویت ملی یکی از مسائل اساسی در کشورهای چند قومیتی به شمار می آید که می تواند بر روی همبستگی و انسجام ملی در این کشورها تاثیر بگذارد. حفظ و ترویج عناصر فرهنگی اقوام مختلف کشور از مهمترین اهداف راه اندازی شبکه های استانی صداوسیما بوده است. با وجود این، کاربرد گونه های زبانی بومی در این شبکه ها همواره با موانعی روبرو بوده که افزایش دانش برنامه سازان و بهره گیری از رهنمودهای آنها بی تردید در رفع آنها بسیار مؤثر خواهد بود. هدف کلی این پژوهش، شناخت دیدگاه ها و راهکارهای پیشنهادی زبان شناسان در مورد کاربرد زبان محلی در برنامه های شبکه استانی مازندران است. این پژوهش، یک تحقیق کاربردی با رویکردی کیفی است که به روش مصاحبه عمیق و با استفاده از نمونه گیری هدفمند صورت گرفته است. به موجب یافته های پژوهش، به طور کلی تأسیس نهادی که متولی تمام امور مربوط به فرهنگ و زبان مازندرانی ازجمله برنامه ریزی زبانی، تعیین گونه زبانی مشترک و صورت نوشتاری مربوط به آن باشد، اصلی ترین راه حل مشکلات موجود است. به اعتقاد صاحب نظران، در سطح شبکه استانی نیز افزایش آگاهی برنامه سازان، استفاده هوشمندانه و حرفه ای از ظرفیت های کم نظیر زبان محلی در برنامه های طنز، کاربرد سطوح متعالی تر طنز (طنز موقعیت) و اتخاذ گونه زبانی مشترک ضمن احترام به همه تنوعات گویشی موجود و انعکاس آنها در برنامه ها، تدابیر رسانه ای مؤثری برای حفظ زبان محلی، افزایش نگرش مثبت زبانی و رضایت مخاطبان از شبکه مازندران خواهد بود.

اهمیت تربیت دینی نوجوانان به عنوان نسل چهارم انقلاب اسلامی، تا حدی است که مقام معظم رهبری بخشهایی قابل توجه از بیانیه راهبردی «گام دوم انقلاب» را به معنویت و اخلاق این قشر از جامعه به عنوان آینده سازان این مرز و بوم اختصاص داده اند. با توجه به نقش انکارناپذیر رسانه ها در شکل دهی باورها و ارزشهای مخاطبان در عصر ارتباطات، صدا و سیما به منزله رسانه ملی، باید به نیازهای دینی و مذهبی مخاطبان، به ویژه نوجوانان و جوانان و موانع موجود در تربیت دینی آنان اشراف داشته باشد. هدف پژوهش حاضر، شناسایی مهم ترین موانع و چالشهای تربیت دینی نوجوانان با تأکید بر بیانات مقام معظم رهبری و ارائه راهکارهای رسانه ای در این زمینه است. این پژوهش کیفی با بهره گیری از روش نظریه زمینه ای، نمونه گیری نظری هدفمند و مصاحبه با جمعی از کارشناسان صورت گرفته است. پس از استخراج و کدگذاری داده ها، مفاهیم و مقولات کلیدی در چند مرحله استخراج و پردازش شده است. با توجه به یافته های پژوهش، مشکلات مربوط به ضعف باورهای دینی و ارتباطات اعضای خانواده، مسائل خاص دوران نوجوانی، مسائل مربوط به مدارس، گروه همسالان و جامعه، مسائل رسانه ای، ناهماهنگی اصول تربیتی در خانه و مدرسه، فقر مالی و فرهنگی خانواده ها، انواع اعتیاد و انواع آسیبهای فردی و اجتماعی در خانواده، مهم ترین موانع تربیت دینی نوجوانان هستند. نتایج پژوهش نشان داد که رسانه ها می توانند با انتقال غیر مستقیم و تأثیرگذار پیامهای تربیتی و ارائه الگوهای مناسب برای افزایش ارتباطات درون خانوادگی (به ویژه والدین و فرزندان) و تقویت باورهای دینی مخاطبان، گام بردارند.