فرهاد پوریانژاد

عامل دین، به گاه باستان و پس از ظهور اسلام، بهانه ای بس مهم برای یورش به سرزمین های گرجی نشین بود و از میان خاندان های حکومتگر ایران بعد از اسلام، آق قویونلوها یا بایندریان به رهبری اوزون حسن، جزو آن دسته مهاجمانی بودند که تحت پوشش دین و با عنوان غزا و جهاد، حملات ویرانگری علیه گرجیان به راه انداختند. پنج حمله مهم اوزون حسن علیه گرجیان در منابع با عنوان غزا ثبت و ضبط شده و ما می دانیم که غزا نبردی است مقدس و الهی علیه کافران به منظور گسترش دین اسلام. به هر روی، این پژوهش به توجه اوزون حسن به سرزمین گرجیان در گیر و دار رقابت با سلطان محمد فاتح پرداخته و سَرِ آن دارد که انگیزه های او را در یورش به آن مناطق روشن سازد.

از مقوله هایی که پس از ظهور اسلام، پیروان آیین جدید به آن توجه کردند، شناخت دنیای پیرامون و رویکرد به علم جغرافیا بود.انگیزة مسلمانان به جهانگردی و جغرافیا را باید به اشارات تاریخی قرآن و پیامبر(ص) به مردم دیگر سرزمین ها و به سیر آفاق و انفس و نیاز مسلمانان به برقراری سیستم مالیاتی نوین، ارتباط داد. نخستین گام ها برای شناسایی جهان پیرامون خود، با برگرداندن آثار جغرافیدانان یونانی و رومی به زبان عربی آغاز شد.از سدة سوم هجری تا حملة مغول در قرن هفتم، چهره های درخشانی در عرصة جغرافیا و جهانگردی پا به عرصة وجود نهادند؛ و با یورش مغولان بادیه نشین به سرزمین های اسلامی، سیاست جهانگری مسلمانان در سرزمین های اسلامی و غیراسلامی رو به افول نهاد.

جنبش جنگل در حیات سیاسی–نظامی خود، مراحل متفاوتی را ازسر گذراند. جان مایه این جنبش، مخالفت با حضور استعمارگران روس و انگلیس و ضدیت با استبداد داخلی بود. رهبر فرهمند آن، میرزاکوچک خان، از مشروطه طلبان متدینی بود که حیات شخصی خود را وقف پیشبرد اهداف جنبش کرد. با وقوع انقلاب کمونیستی در روسیه، جنبش جنگل که دوره فتور خود را می گذراند، وارد مرحله جدیدی از تکاپوهای خود شد. به نظر می رسید انقلاب بلشویکی با اهداف آرمان گرایانه خود، جنبش را از رکود نجات داده است؛ اما روند رویدادهای بعدی نشان داد که جنبش به شدت دچار تضادهای ژرف در هویت ایدئولوژیک و نیز اهداف خود شده بود. جنبش و رهبر آن، متعلق به سرزمینی بودند که پایداری سنت، ویژگی بارز آن بود؛ اما انقلاب بلشویکی، اگرچه از صافی تفکرات لنین گذشته بود، رهاورد مدرنیسم غربی به حساب می آمد. پُر واضح بود که در لحظه ای تعیین کننده از تاریخ، تضاد سنت و مدرنیته یا بهتر بگوییم، تضاد نظریه و عمل، خود را در عرصه و بستر واقعیت موجود جامعه نشان خواهد داد. مشخصاً هیچ کدام از طرف ها بهره شایانی از این ستیز نبردند: هم آرمان های بلشویکی به سبب پایداری سنت و حاملان آن، یعنی رهبر جنبش، یاران او و مردم اکثراً کشاورز گیلان، صورت عملی به خود نگرفت و هم جنبش جنگل توسط بلشویک ها فرو گذاشته شد و سرانجام، ازهم پاشید

اکتشافات نفتی یکی از مؤلفه های اساسی در شکل گیری شهر در تاریخ جهان معاصر به شمار می آید . یکی از این شهر های نفتی که تا کنون مورد توجه و بررسی علمی قرار نگرفته است نفت شاه در مرز های غربی ایران است . این پژوهش با اتخاذ روش تحلیلی-توصیفی و با بررسی مولفه های مورد نظر برای نخستین بار به چگونگی تاریخ اکتشافات نفتی ، روند تکوین و شکل گیری تاریخی و ساختار شهری نفت شاه (نفت شهر) به عنوان یکی از شهرهای نوبنیاد و مبتنی بر انرژی در تاریخ معاصر ایران می پردازد. نتایج پژوهش نشان داده که نفت و تأسیسات نفتی نقش مهمی در شکل گیری شهر ، ترکیب جمعیتی ، تکوین هویتی ، ساختار و نظام شهری نفت شاه به عنوان شهری نوپدید در حاشیه ی مرزهای غربی ایران و در جنوب غربی کرمانشاه ایفا نموده است. شهری که بقاء و حیات آن تنها به منابع نفتی، انرژی ، انتظام و امنیت مبتنی بر حراست از تاسیسات نفتی استوار بوده است.

هدف پژوهش حاضر بررسی معیارهای زیبایی زنان از دیدگاه ناصرالدین شاه قاجار است. جامعه پژوهش، کلیه متون و اسناد تاریخی مربوط به ناصرالدین شاه قاجار به خصوص خاطرات و دست نوشته های وی است. نمونه پژوهش متون مربوط به نظرات و دیدگاه های ناصرالدین شاه نسبت به زن ها بود. روش پژوهش کیفی به صورت توصیفی- تحلیلی است. با استفاده از روش اسنادی و کتابخانه ای اطلاعات جمع آوری شد و سپس داده های به دست آمده تحلیل شدند. نتایج نشان داد که دوره قاجار زن های حرم سرای ناصرالدین شاه برای داشتن چهره زیبا و دل فریب به سبک و سیاق خاصی رفتار می نمودند و یکی از وظایف مهم آن ها آراستن خود برای شاه قاجار بود. گاهی بر طبق میل شاه قاجار و گاهی با رسوم جامعه، خود را می آراستند. برخی از ویژگی های زیبایی مثل دوره های پیشین بود و بعضی نیز بدیع و مختص دوره خودشان بود. آن ها از ابزارهای مختلفی برای زیباتر شدن خودشان استفاده می کردند، یکی از دغدغه های مهم زن های ناصرالدین شاه آن بود که خوش چهره و زیباتر از بقیه زن ها باشند و موردپسند شاه قرار گیرند. موهای بلند و سیاه، پوست سفید، چاقی، چشمان مخمور و کشیده، قدبلند، ابروهای به هم پیوسته و پهن، ظاهر تمیز و آراسته، دندان سالم و سبیل از موارد اصلی زیبایی زنان از دیدگاه ناصرالدین شاه بود. با سفرهای ناصرالدین شاه به اروپا و آشنایی وی با زنان غربی، اندک تغییری در این معیارها ایجاد شد، اما نظرات اصلی وی برای زیبایی زن ها که برگرفته از فرهنگ جامعه ایران بود، تغییر چندانی نکرد.

موضوع مسکن و اجاره بها و موجر و مستاجر و سیاستگذاری های دولت ها از جمله مسایل مبتلا به جامعه کنونی می باشد.این مسئله در دوره پهلوی دوم نیز همواره مطرح بوده است.با توسعه و گسترش روزافزون شهر تهران در دوره پهلوی دوم موضوع مسکن یکی از مهم ترین مسائل اجتماعی بود که دولت با آن مواجه بود. افزایش ساخت هزینه های مسکن موجب شده بود تا دولت برای خروج از این بحران سیاست هایی را از قبیل احداث کوی ها جدید، اعطای تسهیلات بانکی به خریداران، تعیین سقف اجاره بها و غیره را در پیش بگیرد. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و باتکیه بر داده های اسنادی  و گزارش های مطبوعات یومیه  در پی پاسخ به این سؤال اساسی است که  مهم ترین علل افزایش قیمت مسکن در سال های پایانی رژیم پهلوی چه بود؟ و دولت  پهلوی چه اقداماتی برای حل بحران مسکن انجام داده بود؟ و این اقدامات تا چه اندازه در حل این بحران مؤثر واقع شد؟دستاوردهای پژوهش حاکی از آن است که افزایش مهاجرت از روستاها و شهرهای دیگر به تهران، گرانی مصالح و دستمزدهای ساختمانی، نبود یک سیاست مشخص در امر مسکن همراه با شرایط خاص سیاسی کشور سبب شده بود که تهران از حیث مسکن با بحران عجیبی روبرو شود. قیمت املاک افزایش زیادی پیدا کرده بود و عدم انجام معاملات خارجی و زیادشدن پول و کم شدن ارزش آن باعث شده که عده ای به دنبال بورس بازی روی املاک باشند و در نتیجه اجاره بها به صورت سرسام آوری افزایش پیدا کرد.

مجموعه دستکند اِمامزاده معصوم شهرستان مراغه به دلیل داشتن کتیبه قرآنی، عناصر معماری و تزیینی، بستری مناسب برای مطالعات تاریخ سیاسی، اجتماعی و دینی مراغه است. با این حال در پژوهش های پیشین، در زمینه خوانش کتیبه سنگی این نیایشگاه کاستی ها و ضعف هایی بوده است. در این مطالعات عموماً به مفاهیم سیاسی- دینی پنهان در بطن این کتیبه بی توجه بوده اند. این در حالی است که کتیبه ها یکی از اسناد مهم در زمینه گاه نگاری و تحلیل ماهیت کارکردی فضاهای معماری است. در پژوهش حاضر تلاش شد تا ضمن بازخوانی کتیبه قرآنی ایجادشده در بدنه داخلی نیایشگاه دستکند اِمامزاده معصوم، به تأثیر لایه های آشکار و پنهان سیاست و باورهای اعتقادی ایلخانیان و ساختار آیینی- دینی مراغه، براساس مضامین این کتیبه پرداخته شود؛ از این رو پژوهش حاضر با رویکرد تاریخی- تطبیقی و تفسیری - تحلیلی و براساس مطالعات میدانی و کتابخانه ای انجام شده و به دنبال پاسخ گویی به پرسش های زیر است؛ ۱. براساس گاه نگاری کتیبه سنگی، نیایشگاه امامزاده معصوم متعلق به کدام دوران است؟ ۲. چه ارتباطی میان مضامین کتیبه و تحولات دینی-سیاسی جامعه مراغه می توان در نظر گرفت؟ نتایج پژوهش نشان می دهد این کتیبه در دوران اصلاحات دینی غازان خان ایجاد شده و مضامین آن برای بیان شعائر اسلام و برتری آن بر سایر ادیان به خصوص بودایی و مسیحی ساکن در مراغه بوده است. نتایج دیگر پژوهش مشخص کرد پس از این دوره، تغییراتی در ماهیت کاربری مجموعه دستکند امامزاده معصوم ایجاد شده که بر اساس آن نیایشگاه ماهیت اسلامی (مسجد و خانقاه) پیدا کرده است.

پژوهش حاضر با هدف جستار مؤلفه های حکمرانی در کتاب مرزبان نامه و استخراج و ارائه آموزه های آن برای دنیای امروز انجام گرفته است. پژوهش حاضر به مطالعه ای کیفی و در قالب پارادایم تفسیری طبقه بندی می شود و از راهبرد تحلیل مضمون برای استخراج مؤلفه های حکمرانی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد سند کاوی صورت پذیرفته که از باب اول کتاب مرزبان نامه مشتمل بر متون، تمثیل ها و حکایت های نقل شده بین ملک زاده (مرزبان) و دستور (وزیر) است با توجه به اینکه تمامی متون، تمثیل ها و حکایت های باب اول مورد مطالعه قرار گرفت. بنابراین نمونه گیری از نوع سرشماری است و قلمرو زمانی انجام پژوهش نیم سال اول 1403 بوده و عوامل اصلی و فرعی الگو با استفاده از روش تحلیل مضمون استخراج شد. براساس یافته های پژوهش مؤلفه های مرتبط با حکمرانی در مرزبان نامه شامل 96 مؤلفه اولیه، 44 مؤلفه فرعی و 7 مؤلفه اصلی بود. مؤلفه هفتگانه عبارت اند از: مؤلفه اخلاقی و دینی، شخصیتی- فردی، رفتاری، ساختاری، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قابل ارائه است. هریک از این مؤلفه ها دارای چندین مؤلفه فرعی است و مجموعاً 44 مؤلفه فرعی برای هفت مؤلفه اصلی شناسایی شد. بر این اساس مؤلفه های حکمرانی در مرزبان نامه شکل گرفت و الگوی نظری مستخرج از مرزبان نامه ارائه شد. براساس مؤلفه های فوق پیشنهادهایی برای مدیران سازمان ها ی دولتی ارائه گردید.