محمدرضا بیگی

در دوران نخست خلافت عباسی (232-132ه.ق) آثار زیادی از زبان پهلوی به عربی ترجمه گردید؛ هدف نویسندگان آن بود که در وهله نخست فرهنگ و تمدن ایران زمین را زنده نگه دارند و از آن در مقابل قوم عرب حفاظت نمایند؛ پس نهضت شعوبیه را در ابتدای امر به عنوان حرکتی ادبی آغاز نمودند و پس از آن با بهره گیری از علاقه خلفای عباسی به کسب رویدادها از سیرت پادشاهان آئین ملک داری و نظام دیوان سالاری عصر ساسانی، به کار خویش مشروعیت بخشیدند، ابن مقفع از آن دسته مترجمانی است که توانست در این دوران برخی از کتب پهلوی را به عربی بر گرداند تا از این طریق بتواند در سیرت خلفا تاثیر بگذارد و فرهنگ و ادبیات ایران را محفوظ بدارد. هدف از انجام این پژوهش آن است که اهداف ابن مقفع از ترجمه متون پهلوی به زبان عربی مشخص شود تا از این طریق تاثیرپذیری خلفای اسلامی از فرهنگ و تمدن ایران زمین معلوم و مشخص گردد بنابراین انجام یک تحقیق منسجم ضروری می باشد

شخصیت والا و سیره انسانی و نبوی پیامبر اکرم)ص( همواره از کانون های مضمون آفرینی و تصویرسازی شاعران و نویسندگان در ادب فارسی بوده است. عرفای فارسی گوی پس از اسلام تاکنون به مناسبت های گوناگون به تکریم آن حضرت پرداخته اند؛ به ویژه در ابتدای سخن خود پس از حمد و ستایش خالق هستی بخش، به بزرگداشت و مدح پیامبر، مقام نبوت و مخصوصاً خاتمیت و سرآمدی و محوریت وجود آن حضرت در کل کائنات توجه داشته اند. در این مقاله تلاش شده تا به شیوه توصیفی-تحلیلی سیمای حضرت رسول (ص) در دو کتاب مرصادالعباد و کشف المحجوب که خود از امهات متون گران سنگ ادبیات فارسی می باشند مورد بررسی و مقایسه قرارگیرد. هدف این جستار مقایسه کیفیت تبیین سیمای پیامبر(ص) در دو اثر مذکور است. در این راستا نشان دادن برتری های پیامبر اکرم ، ضرورت معرفت بیشتر آن حضرت و بیان خاتم بودن و منسوخ کردن ادیان دیگر توسط پیامبر(ص) قابل بیان می باشد. بدین منظور مباحثی چون مقایسه پیامبر اکرم با پیامبران دیگر مانند حضرت موسی، ابراهیم و ...، شریعت پیامبر به ویژه مقیّد بودن مؤلّف هر دو کتاب به آن و علل فرستادن شریعت پیامبر و جنبه های دیگری از ابعاد شخصیتی و تاریخی آن حضرت همچون واسطه آفرینش بودن، معراج، سایه نداشتن پیامبر و ... از منظر نجم دایه و هجویری مطمح نظر بوده است. نتایج پژوهش نشان از جایگاه خاص پیامبر و شریعت وی در سلوک عرفانی هر دو عارف دارد.

تعد اللغه بلا شک تجسیداً للعقل ورمزاً له. یتم التعبیر عن الفعل العقلی عندما یصل إلى مرحله اللغه، والتعبیر لیس سوى مزیج من الکلمات والعبارات. فی الواقع، یجعل الشعراء عقولهم غیر المرئیه مرئیه ومفهومه فی "ما یقولون" و "کیف یقولون". کان احتلال الدول العربیه ، بما فی ذلک العراق وفلسطین ، وکذلک الحرب المفروضه بعد انتصار الثوره الإسلامیه ، ساحه لاختبار کبیر. قام کل شخص بحمایه الوطن بالطریقه التی کان قادراً علیها. وبقی هذا التیار حتى یومنا هذا کضروره للحفاظ على قیم الدفاع المقدس. منهج هذه المقاله هو المنهج الوصفی التحلیلی وتشیر نتائج البحث إلى أن لغه شعر المقاومه المعاصر ذات الوظائف الإقناعیه تتضمن موضوعات دینیه وملحمیه وثقافیه وأسطوریه، وتستعین بهیاکل وبنى مثل التلمیح، والتشبیه، والاستعاره، والانحراف عن المعاییر، والأنماط البدائیه.. إلخ، لتصور نفخ روح الأخلاق والقوه والمقاومه البطولیه بنبره مناسبه وبلیغه ومعبره فی الجمهور.یهدف هذا البحث إلى تعریف وتحدید شعر المقاومه ودراسه تأثیر اللغه على المکونات الأسلوبیه لهذا التیار، باستخدام شواهد من أعمال الشعراء المذکورین أعلاه.

عشق انسانی که در آموزه های صوفیه غالبا با تعبیر عشق مجازی ظاهرمی شود یکی از مسائل پیچیده و دشوار در عرفان اسلامی است. برخی آن را مقدمه عشق عرفانی می دانند و برخی به انکار آن پرداخته اند. احمد غزالی و عین القضات همدانی از اولین افرادی هستند که در ادب فارسی به شکل خاص و ویژه به کتابت درباره عشق، انواع، اطوار و ویژگی های آن پرداخته اند. در پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی تهیه شده، سعی شده تا به این سؤال اساسی پاسخ داده شود که دیدگاه احمد غزالی و عین القضات درباره عشق مجازی و عرفانی چگونه است؟ و چه نقاط اشتراک و افتراقی در بین آن دو دیده می شود؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که غزالی، نظربازی را با استناد به احادیث نبوی مجاز می شمارد و از سویی دیگر ظاهر و صورت را پلی می داند برای رسیدن به حقیقت باطن. عین القضات نیز دل بستن به این ظواهر را در صورتی که در راه وصال محبوب و معشوق الهی باشد، بی ضرر می داند. ازلی بودن، جبری بودن و مسیر پرمخاطره عشق از نقاط مشترک عشق عرفانی در سوانح و تمهیدات است.

الانحراف هو الخروج عن القواعد التی تحکم اللغه القیاسیه وعدم التطابق مع اللغه القیاسیه والتقلیدیه، مما یتسبب فی دینامیکیات اللغه، وهذا ما جعل الشعراء فی لغات مختلفه یظهرون اهتماماً کبیراً بهذه الطریقه. یمکن للانحراف کتقنیه لغویه بارزه أن یثری الشعر ویصل به إلى حدود الشعریه، ویمکن أن تتجلى هذه التقنیه فی مکونات مختلفه من الشعر. وفی هذا الصدد، حاولنا بحث هذه المسأله فی دیوان الشعراء الأربعه المذکورین فی هذا البحث، وهم یوسف الخال وبلند الحیدری ونیما یوشیج وأحمد شاملو کعنصر لبناء الشعر.بهذه الطریقه، عند تألیف الشعر، یبحث الشعراء، بمساعده ذوقهم وموهبتهم الفنیه، عن أکثر الکلمات إبداعاً وغرابه. فی الشعر تجد الکلمات حیاه جدیده وتتضاعف قوتها وتتوسع فی معانٍ ووظائف مختلفه. من القواسم المشترکه لقصائد هؤلاء الشعراء الأربعه، کثره الانحرافات الدلالیه فی قصائدهم، والواضح أن هؤلاء الشعراء فی عصرهم کانوا یعتبرون شعراء خارجین عن التقالید فقد مثلوا صوت الاحتجاج والغضب فی المجتمع الذی عاشوا فیه، وجسدوه فی شعرهم بهذا النوع من الانحراف عن القواعد، وبالتالی اعتبر کل منهم شاعراً صاحب أسلوب، وبنفس الطریقه، فقد جذبوا جمهورهم إلیهم.

بررسی آثار شعرا و نویسندگان بر اساس نظریه های ادبی راه را برای بررسی جنبه های گوناگون ادبیات باز کرده است و اینگونه است که چگونگی به عمل آوردن نظریه ها در آثار به نمایش گذاشته می شود. مطالعاتی اینگونه و تطبیق آنها در زبان و ادبیات های مختلف عرصه مناسبی برای این است که این نظریه ها ملموس تر و عینی تر شوند. فراهنجاری بر مبنای زبانشناسی از نظریه های نقد ادبی جدید است که در چهارچوب مکتب فرمالیسم روسی بیان شده است. یوسف الخال و احمد شاملو دو شاعر بزرگ و تقریبا معاصر هم دیگر در ادب عربی و فارسی هستند که در اشعارشان از هنجارگریزی و آشنایی زدایی بهره برده اند یکی از این روش-ها، هنجارگریزی نوشتاری است که شاعر در این روش بدون توجه به لفظ و معنی دست به تغییر ظاهر کلمات و مصراع ها می زند و شعر را از نظر ظاهری هنجارگریز می کند که در این جستار نگارندگان بر آنند که به بررسی و تحلیل این نوع از زیبایی های شعر این دو شاعر بر اساس الگوی لیچ بپردازند و ضمن نشان دادن هنجارگریزی های نوشتاری در پایان میزان استفاده هر شاعر از هنجارگریزی را به صورت نمودار به تصویر کشیده است.

از آن زمان که زبان و ادب فارسی و عربی با عرفان پیوند خورد آثاری ژرف و سترگ به نظم و نثر در پهنای این سرزمین ها رقم خورد. اگر عرفان را بیان هنری دین بدانیم، عارفان این سرزمین ها و بویژه شاعر به خوبی و تمام و کمال از عهده آن برآمده اند.این پیوند ناگسستنی میان ادبیات و عرفان، بویژه در حوزه شعر به سبب موزون و جذّاب بودن، در دوران معاصر ادامه پیدا کرد و به نظر می رسد برای همیشه نیز باقی خواهد ماند. ادب عربی و فارسی پیوسته تجلّی گاه عرفان و مسائل مرتبط با آن بوده است و خوانندگان با مطالعه آن به روح خود جلاء داده اند.یوسف خال از شاعران برجسته سوری می باشد که در شعر معاصر عربی مضامین عرفانی بسیاری در دیوان شعری خود منعکس کرده است احمد شاملو نیز شاعری نوآور در شعر سپید فارسی محسوب می شود که همواره مفاهیمی همچون مرگ و نیستی، قداست عشق، آزادی، واقعیت جهان هستی، و وحدت وجود در اشعارش پیوندی عمیقی داشته است. در این جستار با توجّه به اقتران زمانی دو شاعر و اشتراکات اندیشه های عرفانی هر دوشاعر بر مفاهیمی همچون (وحدت وجود، عشق الهی، باده عرفانی، آزادی، بقاء و نیستی، حقیقت عالم، رضا وتسلیم) تأکید داشته اند که در ساختار و زبان شعری شباهت فراوانی دارد. در همین راستا نگارنده با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی داده ها می پردازد.

الملخصنتفحص قصائد إبراهیم نصرالله، الشاعر الفلسطینی العبقری الفحل، بمنهج وصفی-تحلیلی ، بالاعتماد على الأسالیب البنیویه الدلالیه، لنتعرف على هذا المهم کیف استفاد من قدره المحاور الثلاثه البنیه الفوقیه و البنیه العمیقه والبناء الفوقی باعتبارها سلاسات الجمال الرئیسیه بغیه بیان المواقف ومشاعره تجاه فلسطین وانعکاس مفاهیم المقاومه والنضال؟ و ایضا کیف میزت هذه السلالات لغه وفحوی شعره؟ تشیر نتائج الدراسه إلى أن نصرالله، فی مستوی البنیه الفوقیه من أجل الهروب من الحیاه الیومیه ورکود اللغه التقلیدیه ، استعمل نسبیًا مکونات وأسالیب فنیه وبلاغیه وترکیبات معجمیه جدیده لإبراز الکلام وخلق الخلفیات الجمالیه. تشیر قراءه الهیکلیه العمیقه إلى أن الموضوعات الرئیسیه لقصائده هی فلسطین و معاناه الشعب الفلسطینی وحزنه ، والمقاومه ، والنضال ، والأمل فی الحریه. ، و اخیرا البنیه الفوقیه الدلالیه هی إحدى الأدوات التی لقد استخدمها عن هدفیه و عن وعی لیجعل الاعمال شاعریًا و یزداد من اثرائه ، ولیستفرز المخاطب ان یفکر ویبین المعنى بشکل أفضل.الکلمات المفتاحیه: الجمالیات، سلالات البناء الدلالی ، الشعر الفلسطینی، إبراهیم نصرالله.

شاعر یا نویسنده برای خلق اثر خود با دنیایی از تاثرات از متون دیگر در ذهن خود در چالش است و با ارتباطی که با آثار پیش یا معاصر خود دارد، دست به آفرینش می زند و از این طریق بین متن ها به شیوه-های مختلف پیوند برقرار می کند که به عنوان ترامتنیت قابل مطالعه و بررسی است. نان و حلوا به عنوان متنی است که شیروانی در نوشتن صفاءالقلوب از آن تاثیر پذیرفته است. هر دو اثر، اثری تعلیمی- عرفانی است. از آنجا که ترامتنیت ژنت به لحاظ تقسیم بندی و جزئی نگری خیلی گسترده تر از نظریات بینامتنی دیگر است، هدف اصلی این پژوهش، کشف انواع روابط ترامتنی بین صفاءالقلوب و نان و حلوا است. در این مقاله تلاش شده به روش تطبیقی-تحلیلی- اسنادی به این پرسش پاسخ داده شود که کدامیک از تقسیمات نظریه ترامتنیت ژنت در مقایسه تطبیقی بین صفاءالقلوب و نان و حلوا مصداق پیدا می کند؟ نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که شیروانی، آگاهانه با نان و حلوا رابطه بینامتنی برقرار کرده و در این راستا از انواع روابط ترامتنی از جمله بینامتنیت(صریح، غیر صریح و ضمنی)، پیرامتنیت، فرامتنیت، سرمتنیت و بیش متنیت(همانگونگی و تراگونگی) بهره برده است.