بررسی مقایسه ای روند زمانی و جغرافیایی گسترش دین اسلام در ایران (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

مناطق و شهرهای ایران، در شرایط و زمان های مختلف دین اسلام را پذیرفتند. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی استنتاجی، مسئله روند زمانی و جغرافیایی گسترش اسلام در ایران و عوامل تأثیرگذار بر آن بررسی می شود. یافته های پژوهش نشان می دهد شهرهایی مانند قزوین، اصفهان و قم در پذیرش اسلام پیشگام بودند. اصفهان را می توان اولین شهر اسلامی ایران دانست. در مناطقی مانند آذربایجان، ماوراءالنهر و سواحل دریای مازندران، سخت گیری هایی برای گسترش اسلام انجام شد؛ اما فعالیت خرم دینان عامل اصلی گسترش اسلام در آذربایجان بود. در ماوراءالنهر، خراسان و سیستان نیز فعالیت های فرقه های به آفریدیه، جهمیه، کرامیه و خوارج، نقشی تعیین کننده در گسترش اسلام داشت. گرایش مردم دیلم و طبرستان به اسلام، بیش از همه، نتیجه تبلیغات علویان است. شهر آمل اولین شهر اسلامی این منطقه به شمار می آید. به دلیل روحیات مردم فارس، دین زرتشت در آن جا بیش از نقاط دیگر دوام آورد؛ ولی در نتیجه فعالیت های فرقه های اسلامی و اقدامات شیخ ابواسحاق کازرونی در آن منطقه نیز دین اسلام بر آیین زرتشتی غلبه کرد.