نقش شیعیان در تدوین منابع جغرافیایی (مقاله پژوهشی حوزه)

چکیده

شیعیان، همپای تحولات علمی جهان اسلام در قرن سوم هجری، به خصوص نهضت ترجمه، با تکیه بر عقل گرایی ویژه شیعی، ضمن پایبندی به مبانی فکری خود، از دانش های وارداتی استقبال کردند و به علوم کاربردی از جمله جغرافیا روی خوش نشان دادند. در این مقاله، با استفاده از منابع رجالی شیعی و غیرشیعی، زندگی نامه ها و تألیفات جغرافیایی و تاریخ های محلی موجود، اَشکال و حوزه های مختلف مطالعات جغرافیایی دانشمندان شیعی، تا قرن ششم هجری با روش تحلیلی وصفی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که با وجود از بین رفتن بسیاری از جغرافیانگاشته های شیعی در گذر ایام به علل مختلف، سهم آنان در تدوین منابع جغرافیایی چشمگیر بوده است. شیعیان با اینکه اغلب در شهرها و مناطق خاصی تمرکز داشتند، در مطالعات و تألیفات جغرافیایی خود همانند نویسندگان اهل سنّت، توجه ویژه ای به جغرافیای جزیره العرب نشان دادند و به تدوین منابعی درباره قبایل عرب و مساکن آنان و نیز پدیده های طبیعی آنجا پرداختند. شیعیان همچنین، آثاری در زمینه معرفی شهرها و مناطق شیعه نشین، به ویژه شهرهای: عراق، مناطق دارای جنبه زیارتگاهی، شهرهای مأمن و یا مدفن سادات و علویان و در ججمی کمتر، آثاری در زمینه جغرافیای طبیعی و جغرافیای نجومی و انسانی پدید آوردند