خوانش تفسیری اخلاق محسنی به مثابه اندرزنامه سیاسی عصر تیموری (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

بررسی و تفسیر اندرزنامه های سیاسی، با توجه به بستر تاریخی آنها، مطالعه ای میان رشته ای را ضروری می سازد. در چارچوب در هم تنیدگی اندیشه سیاسی و تاریخ، اندرزنامه سیاسی به عنوان قوی ترین جریان اندیشه سیاسی در تاریخ ایران، معمولا منبع خوبی برای نسبت سنجی اخلاق و سیاست در دوره های مختلف تاریخی بوده است. در این میان، اخلاق محسنی که در عصر حکومت ترکی _ مغولی تیموریان، یا به عبارتی دوره غلبه شمشیر بر خردورزی، توسط واعظ کاشفی از مقربین دربار سلطان حسین بایقرا نگاشته شد، اندرزنامه ای سیاسی است که سیاست و قدرت را با اخلاق پیوند می زند. در واقع، در دوره ای که عمل حاکمان، شرایطی بحرانی را ایجاد کرده، کاشفی با شخصیت متساهل و اندیشه گر در سنت فکری ایرانی، سیاستی اخلاقی را توصیه می کند و مشروعیت و دوام حکومت را به اصول اخلاقی منوط می داند. بر این اساس، آداب ملک داری با رعایت اصولی از جمله عدالت و دینداری تعریف می شود. در اخلاق محسنی، این اصول، علاوه بر اینکه اخلاق پایه هستند و توضیحات پیچیده ندارند، توسط افراد مختلف با دیدگاه ها و مذاهب مختلف، در اعصار و مکان های متفاوت تأیید می شوند و از اخلاقی مشترک حکایت دارند که نیاز زمانه کاشفی به آبادانی و عدالت را به دور از تعصبات قومی _ مذهبی پاسخ می دهد.