دانشگاه سبز

دانشگاه، محیطی است که می تواند الگویی برای تربیت انسان هایی مسئولیت پذیر و نیز الگویی برای عموم مردم جامعه باشد. معضلات زیست محیطی در سطح جهان نظیر تغییرات اقلیم، ریزگردها، آلودگی هوا و آلودگی هوای شهری، آلودگی آب، از بین رفتن منابع آبی، همگی نشان دهنده آثار مخرب توسعه به علت عدم توجه به اصل پایداری می باشد. نظام آموزش عالی در چارچوب پارادایم توسعه اقتصادی، نهادی است که با تبعیت از رویکرد بازار و ابزار تکنولوژی ضمن تربیت نیروی انسانی می تواند در عمل الگوی مناسبی را جهت توسعه اقتصادی مبتنی بر اصل توسعه پایدار به انجام رساند. در دستورکار ۲۱ کنفرانس ریو در سال ۱۹۹۲ میلادی موضوع تغییر اقلیم و گرمایش جهانی مورد توجه جدی قرار گرفت و متعاقباً اعلامیه های متعددی در رابطه با توسعه پایدار آموزش عالی طی این سال ها توسط مجامع جهانی مطرح گردید که اعلامیه های هالیفاکس، تالورس، کیوتو، سوانزی و.... از آن جمله می باشند؛ لذا نقش دانشگاه سبز در تاب آوری در مقابل پدیده تغییر اقلیم، امری است که باید مورد توجه کافی قرار گیرد. دانشگاه سبز در حوزه مدیریتی به اموری نظیر: مدیریت انرژی، مدیریت حمل ونقل، مدیریت پسماند، مدیریت آب، مدیریت فضای سبز و استفاده از تکنولوژی های هوشمند و مدیریت سیستم های اطلاعاتی و محیطی توجه نموده و بر اساس آن اقدامات لازم انجام می شود. در چنین مسیری همه عوامل درگیر در فعالیت های دانشگاهی اعم از کارکنان، اساتید و دانشجویان به نوعی در فرایند دستیابی به دانشگاه سبز مشارکت می کنند. در این مطالعه، مدلی نوین با عنوان دایره پایداری جهت تعیین میزان پایداری به صورت کمی ارائه گردیده است. در این روش، مساحت دایره ای به شعاع واحد به عنوان دایره پایداری کامل تعریف شده و شاخص های پایداری که هر یک از آنها بین صفر و یک تعریف گردیده و مساحت چندضلعی نامنظم حاصل نسبت به چندضلعی کامل میزان پایداری نسبت به حالت کامل را مشخص می نماید. براساس شاخص های تعریف شده میزان پایداری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات که در زمره دانشگاه های سبز نیز معرفی گردیده، ۲۲ درصد می باشد و این امر نشان دهنده آن است که باید در مورد عوامل پایداری در دانشگاه سبز اهتمام جدی شود.

توجه آموزش عالی و آموزش و پرورش به موضوع مدیریت سبز و آموزش همگانی حفظ محیط زیست نیاز مبرم جامعه در مواجهه با چالش ها و بحران های اساسی زیست محیطی است. در این راستا هدف این پژوهش شناسایی و دسته بندی مؤلفه های دانشگاه سبز در دانشگاه فرهنگیان بوده است، رویکرد پژوهش کیفی، روش تحقیق مطالعه موردی بوده و جامعه پژوهش برای مصاحبه، خبرگان و متخصصان دانشگاهی، در بخش اسناد، اسناد راهبردی بلندمدت دانشگاه های داخلی و خارجی، یادداشت ها، دستورالعمل ها، گزارش ها و اقدامات دانشگاه های سبز، در خصوص مصنوعات انسانی نیز مقالات منتشرشده داخلی و خارجی در نظر گرفته شد. برای جمع آوری داده ها و ایجاد پایگاه داده ها از نرم افزار تحلیل داده های کیفی MAXQDA12 و برای تحلیل داده ها در آن از روش تحلیل شبکه مضمونی استفاده شده است. یافته های تحلیل شبکه مضامین نشان داد 7 مضمون اصلی (فراگیر) و 30 مضمون فرعی (سازمان دهنده) و 380 کد اولیه (پایه) مؤلفه ها و مقوله های دانشگاه سبز هستند. مقوله های اصلی دانشگاه سبز در دانشگاه فرهنگیان در قالب 7 بعد ارائه شد که عبارت اند از «آموزش و یادگیری»، «مشارکت و شبکه تعاملات اجتماعی»، «سیستم مدیریت زیست محیطی»، «پژوهش، فناوری و نوآوری»، «رهبری و برنامه ریزی»، «نظارت، ارزیابی و گزارش دهی» و «مدیریت منابع انسانی و مالی». دانشگاه فرهنگیان براساس ابعاد هفتگانه یادشده با پیگیری دو رویکرد اصلی یکی عاملیت دانشگاه به رعایت ملاحظات زیست محیطی در برنامه های راهبردی و فعالیت های روزمره و دیگری تلفیق مسائل زیست محیطی در بحث آموزش، پژوهش و فناوری دانشگاه می تواند به مدد ظرفیت دانشجومعلمان در فرهنگ سازی حفظ محیط زیست در جامعه نقش ارزشمندی ایفاکند.

هدف پژوهش حاضر تدوین الگوی دانشگاه سبز پایدار برای آموزش عالی بود که با رویکرد کیفی و روش مطالعه موردی انجام شد. جامعه آماری، متخصصان و اساتید دانشگاه های سراسری کشور در حوزه دانشگاه سبز در سال 1400 بودند که 10 نفر طبق اصل اشباع نظری با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. ابزار پژوهش مصاحبه نمیه ساختاریافته و بررسی اسناد موجود در این زمینه بود. داده های به دست آمده با استفاده از روش بازخورد مشارکت کننده اعتباریابی شدند و روایی داده ها با استفاده از معیار کیفیت (مؤثق بودن) سنجیده و مورد تأیید قرار گرفت. داده ها با روش تحلیل مضمون تحلیل شدند. نتیجه تحلیل داده ها منجر به شناسایی 174 مضمون پایه، 40 مضمون سازمان دهنده در زمینه دانشگاه سبز پایدار گردید که در قالب 7 مضمون فراگیر به شرح 1. مدیریت منابع سبز پایدار، 2. مدیریت سبز پایدار دانشگاه، 3. امور آموزشی سبز پایدار، 4. امور سبز پژوهشی پایدار، 5. نظام مدیریت زیست محیطی فضای دانشگاه، 6. مدیریت منابع انسانی سبز پایدار، 7. فرهنگ سازی سبز پایدار سازمان دهی شدند. در نهایت با استفاده از یافته های پژوهش، مدلی تحت عنوان دانشگاه سبز پایدار برای آموزش عالی ارائه گردید. امید می رود الگوی تدوین شده به توسعه آموزش عالی در جهت سبز شدن دانشگاه ها و پایداری اقتدار علمی کشور کمک کند.

هدف: هدف  این پژوهش  شناسایی مولفه  های  دانشگاه سبز در بستر پارادایم  نسل پنجم دانشگاه است . روش شناسی : روش پژوهش کیفی از نوع فراترکیب است .  جامعه اماری شامل  مقالات مرتبط با موضوع است  که در پایگاه های اطلاعاتیSID, Science Direct, Irandoc, PubMed,Iranmedex, Google scholar   منتشر  شده بود. و روش نمونه گیری به صورت هدفمند  بود که براساس ملاک های از پیش تعیین شده ، مقالات مناسبی که به دو زبان انگلیسی و فارسی در زمینه مولفه های دانشگاه نسل پنجم و دانشگاه سبز منتشر شده بودند انتخاب و محتوای مقالات به دقت مطالعه و تحلیل شدند که در کل ۳۷ مقاله شناسایی شد که در تحلیل نهایی ۸ مقاله  مورد استفاده قرار گرفت .   ابزار گرد اوری داده ها چک لیست STROBE است.  تجزیه و تحلیل داد ها با استفاده از  تحلیل مضمون  انجام گردید. ابتدا مضامین پایه استخراج و بعد با ستنز مفاهیم پایه،  مفاهیم سطح اول و سطح دوم استخراج گردید.یافته ها :بر اساس تحلیل داده ها ۲۱۰ مفهوم استخراج گردید که این مفاهیم  در قالب ۵۷ دسته مقوله بندی شدند و در نهایت ۶  مقوله های اصلی که شامل ،حکمرانی دانشگاه ، فرهنگ سازمان های نسل پنجم ، سه رکن پایداری ، آموزش سبز ، پژوهش سبز و ارتباط دانشگاه با جامعه  بودند ، به عنوان الگویی برای پیکر بندی دانشگاه سبز استخراج شد .نتیجه گیری و پیشنهادات :  پارادایم نسل پنجم دانشگاه میتواند بستری مناسب برای پیکربندی مجدد دانشگاه سبز داشته باشد. دانشگاه نسل پنجم در خود  زیست بومی دارد که در آن  میتوان فرصت هایی برای نوآوری های سبز وبه تبع آن دانشگاه سبز را فراهم کند. دانشگاه سبز مسیری برای پاسخگو بودن دانشگاه به جامعه است و مسئولیت اجتماعی دانشگاه را برای توسعه پایدار نشان میدهد.

امروزه، اکثر دانشگاه ها شیوه های پایداری را به طور کامل اجرا نمی کنند، چراکه موانعی در مسیر سبز شدن آنها وجود دارد. شناسایی موانع بر سر راه عملیاتی سازی پایداری در دانشگاه ها بسیار حیاتی است، زیرا اگر موانع موجود شناسایی نشود، نمی توان اقدامات اصلاحی برای مقابله با آن ها انجام داد. هدف پژوهش حاضر، کشف موانع فراروی دانشگاه ایلام برای تبدیل شدن به دانشگاه سبز بر اساس مطالعه موردی بود. مشارکت کنندگان 16 نفر از اعضای هیأت علمی و 15 نفر از دانشجویان دانشگاه ایلام بودند که از طریق نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. داده های گردآوری شده حاصل از مصاحبه نیمه ساختاریافته در قالب 140 مفهوم و 10 مقوله کدگذاری و تحلیل شدند. موانع بودجه محور، فرهنگی – اجتماعی، آموزشی، پژوهشی، مدیریتی، بروکراتیک، زیربنایی و راهبردی، روانی – نگرشی، انسانی، مدیریت زیست محیطی و فردی به عنوان موانع فراروی دانشگاه ایلام برای تبدیل شدن به دانشگاه سبز شناسایی شدند. نتایج این پژوهش می تواند سازوکار و استراتژی هایی را در جهت رفع این موانع ارائه دهد و برای سایر دانشگاه ها که در حال بررسی روند انتقال خود به پایداری هستند، سودمند باشد. درنتیجه این تحقیق، بخشی از راهکارهایی که توصیه می شود، جذب منابع مالی و درآمدزایی، افزایش برنامه های آموزشی و توانمندسازی کارکنان و دانشجویان، ارتقای تعهد نهادی و همچنین افزایش تحقیقات و همکاری های مرتبط با مسائل زیست محیطی است. درنهایت تنها با هم افزایی تلاش همه ی ذی نفعان، اجرای موفق پردیس سبز در دانشگاه ایلام محقق خواهد شد.