آداب غدیر از نگاه روایات

دو حادثه بسیار مهمّ و بزرگ در تاریخ اسلام رخ داد که از یکى رسالت و از دیگرى امامت به وجود آمد. نخستین حادثه، نزول وحى بود که رسالت پیامبر(ص) را در برداشت. دومین حادثه، غدیر بود که امامت را به وجود آورد و در حقیقت ادامه رسالت بود. روز غدیر و امامت همان قدر اهمیت دارد که روز بعثت و رسالت.
خداوند منّان نیز در قرآن به این ارتباط اشاره کرده و فرموده است:
یا ایّها الرسول بلّغ ما انزل الیک من ربّک وإن لم تفعل فما بلّغت رسالته واللّه یعصمک من النّاس ان اللّه لایهدى القوم الکافرین. (مائده، 67)
در آیه دیگر که همان روز و بعد از آن واقعه غدیر نازل شد فرمود:
الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتى و رضیت لکم الاسلام دینا.(مائده،3)
مرحوم حاج میرزا جواد ملکى تبریزى مى گوید:
ویوم الغدیر من هذا الیوم [یوم المبعث] بمنزلة الجزء الاخیر من العلقة التامة، بل بمنزلة الباطن من الشىء الظاهر، وبمنزلة الروح من الانسان، لانّ کل ما فى هذا المبعث الشریف من الخیر والفوز والسعادة مشروطة بولایة امیرالمؤمنین والائمة من ولده…1
به دلیل اهمیت روز غدیر به عنوان بزرگترین و مهمترین اعیاد اسلامى است که براى آن آداب و اعمال و فضایل بى شمارى بیان شده است. در این نوشته اعمال و آداب غدیر تا حدّ امکان در آیینه روایات نمایانده مى شود. قبل از هر چیز به چند نکته اشاره مى شود:

1 ـ کثرت اعمال و آداب این روز بسیار فوق العاده است و با اعمال هیچ روزى قابل مقایسه نیست. در این بررسى تا آنجا که در توان نگارنده بود بیش از چهل مورد از آداب روز غدیر در روایات گردآورى شده است.

2 ـ در آداب و اعمال غدیر همه گروهها مورد توجه و خطاب هستند و براى هر گروه با هر فکر و اندیشه و هر سنّى، آدابى مناسب حال وجود دارد.

3 ـ اعمال و آداب این روز برخوردار از ویژگى جامعیّت و به تمام ابعاد زندگى انسان (عبادى، سیاسى، فقهى…) مربوط مى شود.
از این نکات استفاده مى شود که معمار این حادثه مهم تاریخى، مى خواهد این روز براى همیشه در تاریخ زنده باشد. در این نوشته این روز را در نگاه روایات تحت عناوین سیاسى، عبادى، اجتماعى و اخلاقى دسته بندى مى کنیم و احادیث مربوط به آنها را مى آوریم:

آداب عبادى غدیر
1 ـ نماز
نماز روز غدیر در شب و روز و نیز نماز مسجد غدیر، در روایات وارد شده است که نمونه اى از روایات آن بیان مى گردد:

الف: نماز شب غدیر: سید بن طاووس در مورد آن چنین مى گوید:
وجدنا فیها صلاة مذکورة فى کتب العبادات والصلاة خیر موضوع و خیر مسموعٍ عام فى سائر الصلوات.
ذکر صفة هذه الصلاة فى لیلة الغدیر وهى اثنتا عشرة رکعة لایسلّم الا فى اخراهنّ ویجلس بین کلّ رکعتین ویقرأ فى کل رکعة الحمد وقل هو اللّه أحد عشر مرّات و آیة الکرسى مرّة، فاذا اتیت الثانیة عشرة فاقرأ فیها الحمد سبع مرّات وقل هو اللّه أحد سبع مرّات واقنت وقل «لا اله الاّ اللّهُ وَحْدَهُ لاشریک لَهُ، لَهُ الملک ولَهُ الحمد یحیى ویمیت ویمیت ویُحیى وهو حىّ لایموت بِیَدِه الخیر وهو على کل شى قدیر» عشر مرات وترکع وتسجد وتقول فى سجودک عشر مرات «سبحان مَن أحصى کل شئ علمهُ وسبحان مَنْ لاینبغى التسبیح الاّ لَهُ سبحان ذى المَنَّ والنّعم، سبحان ذى الفضل والطول، سبحان ذى العزّة والکرم، أسئلک بمعاقد العزّ من عرشِک ومنتهى الرحمة من کتابک وبالاسم الاعظم وکلماته التّامّة أن تصلّى على محمد رسولِکَ وأهل بیته الطیّبین الطاهرین واَنْ تفعل بى کذا وکذا انّک سمیع مجیب».2

ب: نماز روز غدیر: شیخ طوسى درباره نماز روز غدیر چنین آورده است:
الحسین بن الحسن الحسینى قال: حدثنا محمد بن موسى الهمدانى قال: حدثنا على بن حسان الواسطى، قال حدثنا على بن الحسین العبدى، قال سمعت اباعبداللّه الصادق ـ علیه السلام ـ یقول: صیام یوم غدیرخم یعدل صیام عمر الدنیا عاش انسان ثم صام ما عمرت الدنیا لکان له ثواب ذلک وصیامه یعدل عنداللّه ـ عزّوجل ّ ـ فى کل عام مأة حجّة ومأة عمرة مبرورات متقبلات وهو عیداللّه الاکبر… ومن صلّى فیه رکعتین… عدلت عند اللّه ـ عزوجلّ ـ مأة الف حجة ومأة الف عمرة و….
ومن فطر فیه مؤمناً کان کمن اطعم فئاماً وفئاماً فلم یزل یعد الى ان عقد بیده عشراً. ثم قال: اتدرى کم الفئام؟ قلت: لا. قال: مأة الف کل فئام کان له ثواب من اطعم بعددها من النبیین والصدیقین والشهداء فى حرم اللّه ـ عزّوجلّ ـ وسقاهم فى یوم ذى مسغبة والدرهم فیه بالف الف درهم…3

ج: نماز مسجد غدیر: محدث عظیم الشأن مرحوم کلینى در مورد نماز مسجد غدیر مى گوید:
عدة من اصحابنا، عن سهل بن زیاد، عن احمد بن محمد بن أبى نصر، عن أبان عن ابى عبداللّه ـ علیه السلام ـ قال: یستحب الصلاة فى مسجد الغدیر لان النبیّ ـ صلى اللّه علیه وآله ـ اقام فیه أمیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ وهو موضع اظهره اللّه ـ عزّوجلّ ـ فیه الحق.4

2 ـ روزه
درباره روزه روز غدیر روایات متعددى وارد شده که نمونه اى از آنها نقل مى شود. صدوق مى گوید:
حدثنا على بن أحمد بن موسى ـ رضى اللّه عنه ـ قال: حدثنا محمد بن ابى عبداللّه الکوفى قال: حدثنى الحسین بن عبیداللّه الاشعرىُّ قال: حدثنى محمد بن عیسى ابن عبید، عن القاسم بن یحیى، عن جدّه الحسن بن راشد، عن المفضّل بن عمر قال: قلت لابى عبداللّه ـ علیه السلام ـ: کم للمسلمین من عید؟ فقال: اربعة اعیاد، قال، قلت: قد عرفت العیدین والجمعة، فقال لى: اعظمها واشرفها یوم الثامن عشر من ذى الحجّة وهو الیوم الذى اقام فیه رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ ونصبه للناس علماً. قال: قلت: مایجب علینا فى ذلک الیوم؟ قال: یجب علیکم صیامه شکراً للّه وحمداً له مع انّه اهل ان یشکر کل ساعة، وکذلک أمرت الانبیاء اوصیاءها ان یصوموا الیوم الذى یقام فیه الوصى یتخذونه عیداً، ومن صامه کان افضل من عمل ستین سنة.5
همان طور که در پایان حدیث آمده است انبیا به جانشینان خود دستور مى دادند که روز وصایت و امامت خود را عید بدانند و روزه بگیرند. امام در این حدیث در فضیلت روزه این روز مى فرماید: روزه این روز از عمل شصت سال برتر است.
مرحوم کلینى هم در مورد روزه و اعمال دیگر چنین نقل مى کند:
عن على بن ابراهیم، عن ابیه، عن القاسم بن یحیى، عن جدّه الحسن بن راشد، عن ابى عبداللّه ـ علیه السلام ـ قال: قلت: جعلت فداک للمسلمین عید غیر العیدین؟ قال: نعم یا حسن أعظمها واشرفهما، قلت: واىّ یوم هو؟ قال: هو یوم نصب امیرالمؤمنین ـ صلوات اللّه وسلامه علیه ـ فیه علماً للناس، قلت جعلت فداک وماینبغى لنا ان نصنع فیه؟
قال: تصومه یا حسن وتکثر الصلاة على محمد وآله وتبرّء الى اللّه ممّن ظلمهم فانّ الانبیاء ـ صلوات اللّه علیهم ـ کانت تأمر الاوصیاء بالیوم الذى کان یقام فیه الوصّى ان یتخذ عیداً، قال: قلت: فما لمن صامه؟ قال: صیام ستین شهراً، ولاتدع صیام یوم سبع وعشرین من رجب فانه هو الیوم الذى نزلت فیه النبوة على محمّد ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ وثوابه مثل ستین شهراً لکم.6
در آخر حدیث بعد از روزه غدیر به روز مبعث اشاره شده و ثواب روزه هر دو روز برابر با ثواب روزه شصت ماه دانسته شده است و این، ارتباط حقیقى دو روز و اهمیت آن دو را مى رساند.

3 ـ دعا در شب و روز غدیر
از پیشوایان اسلام دعاهاى مختلفى در شب و روز این عید بزرگ نقل شده است که این مقاله گنجایش نقل آنها را ندارد. محدثان زیادى، این ادعیه را نقل کرده اند؛ از جمله سید بن طاووس و علامه مجلسى و محدث قمى که مى توان به کتب آنان مراجعه کرد.7

4 ـ یاد خدا و پیامبر(ص)
در آداب غدیر تأکید شده که در این عید بزرگ با روزه و نماز به یاد خدا و محمد(ص) و آل او(ع) باشید. در این زمینه نیز حدیثى از محدث بزرگ شیعه، کلینى مى آوریم:
سهل بن زیاد، عن عبدالرحمن بن سالم، عن ابیه قال: سئلت ابا عبداللّه ـ علیه السلام ـ هل للمسلمین عید غیر یوم الجمعة والاضحى والفطر؟ قال: نعم اعظمها حرمة قلت: واىُّ عید هو جعلت فداک؟ قال: الیوم الذى نصب فیه رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ وقال: «من کنت مولاه. فعلىّ مولاه» قلت: واىّ یوم هو؟ قال وما تصنع بالیوم انّ السّنة تدور ولکنّه یوم ثمانیة عشر من ذى الحجّة، فقلت: وماینبغى لنا أن نفعل فى ذلک الیوم؟ قال: تذکرون اللّه عزّ ذکره فیه بالصیام والعبادة والذکر لمحمّد وآل محمّد…8

5 ـ درود و صلوات بر پیامبر اکرم(ص)
مرحوم شیخ حرّ عاملى از محمد بن على بن الحسین چنین آورده است:
عن الصفار، عن محمد بن عیسى، عن على بن سلیمان بن یوسف البزّار، عن القاسم بن یحیى، عن جدّه الحسن بن راشد قال: قیل لأبى عبداللّه ـ علیه السلام: للمؤمنین من الاعیاد غیر العیدین والجمعه؟ قال، فقال: نعم لهم ما هو اعظم من هذا، یوم أقیم امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ فعقد له رسول اللّه ـ صلى اللّه علیه وآله ـ الولایة فى اعناق الرجال والنساء بغدیرخم، فقلت: واىّ یوم ذلک قال: الایّام یختلف، ثم قال: یوم ثمانیة عشر من ذى الحجة قال، ثمّ قال: والعمل فیه یعدل ثمانین شهراً، وینبغى ان یکثر فیه ذکر اللّه ـ عزّوجلّ ـ والصلاة على النّبی ـ صلى اللّه علیه وآله ـ ویوسع الرجل فیه على عیاله.9
امام رضا(ع) نیز در ضمن بیان فضیلت روز غدیر مى فرماید:
ویوم الثار الصلاة على محمد وآل محمد.10

6 ـ غسل
از امام صادق(ع) در ضمن حدیثى که قسمتى از آن را درباره نماز نقل کردیم چنین آمده است:
یغتسل عند زوال الشمس من قبل أن تزول الشمس مقدار نصف ساعة یسئل اللّه ـ عزّوجلّ.11

7 ـ حمد و ستایش پروردگار و سپاس او
علامه مجلسى چنین آورده است:
وجدت بخطّ بعض الأفاضل نقلاً من خط الشهید محمد بن مکى ـ قدّس اللّه روحهما ـ قال: روى عن النّبى ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ أنّ من السنن أن یقول المؤمن فى یوم الغدیر مأة مرّة: الحمد اللّه الذى جعل کمال دینه وتمام نعمته بولایة امیرالمؤمنین على بن ابى طالب.12
در حدیث دیگرى آمده است:
هو یوم عبادة وشکر للّه وحمد له.13

8 ـ زیارت امیرالمؤمنین(ع)
امام رضا(ع) به احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى فرمود:
یا ابن أبى نصر، این ما کنت فاحضر یوم الغدیر عند امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ فان اللّه ـ تبارک و تعالى ـ یغفر لکل مؤمن ومؤمنة ومسلم ومسلمة ذنوب ستین سنة ویعتق من النار ضعف ما أعتق من شهر رمضان ولیلة القدر ولیلة الفطر….14
مرحوم محدث قمى مى فرماید:
سومین عمل در روز غدیر زیارت حضرت امیرالمؤمنین(ع)است که سزاوار است که انسان هر کجا باشد سعى کند خود را به قبر مطهر آن حضرت برساند و از براى آن حضرت در این سه روز زیارت مخصوصى نقل شده که یکى از آنها زیارت معروف به امین اللّه است که از نزدیک و دور خوانده مى شود.15

9 ـ تعویذ
سید بن طاووس فصلى را به آن اختصاص داده و در آن تعویذ پیامبر اکرم(ص) را بیان کرده که عین عبارت او نقل مى شود:
فصل، فیما نذکره من عوذة تعوّذ بها النبى ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ فى یوم الغدیر، فتعوذ بها أنت أیضاً قبل شروعک فى عمل الیوم المذکور لیکون حرزاً من المحذور وهى: بسم اللّه الرحمن الرحیم خیر الاسماء بسم اللّه ربّ الآخرة والاولى وربّ الارض والسّماء الذى لایضرّ مع اسمه کید الاعداء وبها تدفع کل الاسواء… 16

10 ـ عبادت
امام رضا(ع) در ضمن حدیث مفصلى که در فضیلت و آداب آن روز دارد مى فرماید:
وهو الیوم الذى یزید اللّه فى مال من عبد فیه… ویوم العبادة….17

آداب اجتماعى و اخلاقى
1 ـ جشن و عید گرفتن
در احادیث زیادى، غدیر، روز عید و بلکه بهترین عید اسلامى دانسته شده است و شایسته است که مردم آن روز را عید بگیرند و جشن بر پا نمایند.
امام صادق(ع) فرمود:
وهو عید اللّه الاکبر ومابعث اللّه ـ عزّوجلّ ـ نبیّاً قطّ إلاّ وتعیّد فى هذا الیوم وعرف حرمته.18
و رسول خدا(ص) فرمود:
یوم غدیر خمّ افضل اَعیاد امّتى وهو الیوم الّذى اَمَرنى اللّه تعالى ذکره فیه بنصب اخى على بن ابى طالب علماً لامّتى…19

2ـ تبریک و تهنیت
در روایات به سه نوع تبریک اشاره شده است:

الف ـ تبریک به امیرالمؤمنین(ع) در روز غدیر خم
علامه امینى مى گوید:
وقال المورّخ غیاث الدین المستوفى 942 فى «حبیب السیر»: ثمّ جلس امیرالمؤمنین بامر من النبى ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ فى خیمة تخصّ به یزوره الناس ویهنئونه وفیهم عمربن الخطّاب فقال: بخٍّ بخٍّ یا ابن ابى طالب، اصبحت مولاى ومولى کل مؤمن ومؤمنة. ثم أمر النبى امّهات المؤمنین بالدخول على امیرالمؤمنین والتهنئة له.20

ب ـ تبریک به پیامبر اکرم(ص)
آن بزرگوار در این مورد چنین مى گوید:
روى الحافظ ابوسعید الخرکوشى النیسابورى المتوفى 407 فى تألیفه «شرف المصطفى» باسناده عن البراء بن عاذب بلفظ احمد بن حنبل، وباسناد آخر عن ابى سعید الخدرى ولفظه: ثمّ قال النّبى ـ صلى اللّه علیه وآله ـ: هنِّئونى هنِّئونى ان اللّه تعالى خصّنى بالنبوة وخصّ اهل بیتى بالامامة، فلقى عمربن الخطاب أمیرالمؤمنین فقال: طوبى لک یا ابا الحسن اصبحت مولاى ومولى کل مؤمن ومؤمنة.21

ج ـ تبریک به یکدیگر
امیرالمؤمنین(ع) در ضمن خطبه غدیر که قبلاً هم بآن اشاره شد فرمود:
وتهانّوا نعمة اللّه کما هنّاکم اللّه بالثواب فیه على اضعاف الاعیاد قبله وبعده الاّ فى مثله.22
امام هشتم(ع) فرمود:
وهو یوم التهنئة یهنئ بعضکم بعضاً فاذا لقى المؤمن اخاه یقول: الحمد للّه الذى جعلنا من المتمسکین بولایة امیرالمؤمنین والائمة ـ علیهم السلام.23

3 ـ دید و بازدید
شیخ طوسى مى گوید:
و روى زیاد بن محمد قال: دخلت على أبى عبداللّه ـ علیه السلام ـ فقلت: للمسلمین عید غیر یوم الجمعة والفطر والاضحى؟ قال: نعم، ألیوم الذى نصب فیه رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ، فقلت: وأىّ یوم هو یا ابن رسول اللّه؟ فقال: وما تصنع بذلک الیوم والایّام تدور ولکنّه لثمانیة عشر من ذى الحجّة، ینبغى لکم أن تتقرّبوا الى اللّه تعالى بالبرّ والصوم والصلاة وصلة الرحم وصلة الاخوان، فان الانبیاء ـ علیهم السلام ـ کانوا اذا أقاموا اوصیائهم فعلوا ذلک وامروا به.24
امام على بن موسى الرضا(ع) در ضمن حدیث فضیلت غدیر فرمود:
ومن زار فیه مؤمناً أدخل اللّه قبره سبعین نوراً ووسّع فى قبره ویزور قبره کل یوم سبعون الف ملک ویبشرونه بالجنّة…25

4 ـ افطارى دادن
امیرمؤمنان(ع) در این باره فرمود:
ومن فطر مؤمناً فى لیلته فکانّما فطّر فئاماً وفئاماً یَعُدُّ بها بیده عشرة، فنهض ناهض فقال یا امیرالمؤمنین وما الفئام؟ قال مأة الف نبىّ وصدّیق وشهید…26
شبیه این حدیث از امام صادق(ع) نیز در ذیل «نماز روز غدیر» گذشت. همچنین در ضمن احادیث آداب سیاسى نیز دیدیم که امام هشتم(ع) عدّه اى از خواص خود را که روز غدیر به حضورش رسیده بودند براى افطار در منزل خویش نگهداشت و به آنان افطارى داد و به منزل آنان نیز غذا و لباس و غیره فرستاد.

5 ـ صدقه دادن
یکى دیگر از آداب روز غدیر صدقه دادن به فقیراست. امام صادق(ع) در حدیثى که گذشت فرمود:
والدرهم فیه بالف الف درهم.27
امیرمؤمنان(ع) نیز در ضمن خطبه غدیر فرمود:
وسائوا بکُم ضعفائکم فى مأکلکم وما تناله القدرة من استطاعتکم وعلى حب امکانکم فالدرهم فیه بمأة الف درهم والمزید من اللّه.28

6 ـ انجام کارهاى شایسته روز عید
در احادیث، آداب و اعمال متعدد دیگرى که جنبه اخلاقى و اجتماعى دارد و مناسب روزهاى عید و جشن است بیان شده که به آنها فقط اشاره مى شود و سپس نمونه اى از روایات بیان مى گردد. این آداب و اعمال عبارتند از: هدیه دادن، زینت کردن، شادى کردن، دیگران را شاد و خرّم نمودن، لباس نو و پاکیزه پوشیدن، میهمانى دادن، گذشت و آشتى کردن، کارگشایى براى دیگران، نیکى کردن به دیگران، لباس و غذا و غیره به منزل خویشان و نزدیکان فرستادن، توسعه دادن به زندگى خانواده و برادران، بشارت دادن، استراحت کردن، وام دادن، دوستى کردن، اجتناب از گناه، عقد برادرى بستن، مصافحه کردن، صله رحم، انجام عمل صالح و مهربانى و عطوفت به همدیگر.
شیخ طوسى مى گوید:
و روى داود بن کثیر الرقى عن ابى هارون عماربن حریز العبدى قال: دخلت على ابى عبداللّه ـ علیه السلام ـ فى یوم الثامن من ذى الحجّة فوجدته صائماً، فقال لى: هذا یوم عظیم، عظّم اللّه حرمته على المؤمنین واکمل لهم فیه الدین وتمّم علیهم النعمة وجدّد لهم ما اخذ علیهم من العهد والمیثاق. فقیل له: ما ثواب صوم هذا الیوم قال: انه یوم عید و فرح وسرور و یوم صوم شکراً للّه تعالى، وان صومه یعدل ستین شهراً من اشهر الحرم….29
و نیز شیخ طوسى درخطبه امیرالمؤمنین آورده است که فرمود:
عُودوا رَحمکُم اللّه بعد انقضاء مجمعکم بالتوسعة على عیالکم والبرّ باخوانِکم والشکر للّه ـ عزّوجلّ ـ على ما منحکم واجمعوا یجمع اللّه شملکم وتبّار واَیصِلِ اللّه اُلفتکم وتهادوا نِعَمَ اللّه کما منّأکم بالثّواب فیه على اضعاف الاعیاد قبله وبعده الا من مثله والبرّ فیه یُثمر المال ویزید فى العمر والتعاطف فیه یقتضى رحمة اللّه وعَطفه وهیّوا لاخوانکم وعیالکم من فضله بالجهد من جودکم وبما تنالُهُ القدرة من استطاعتکم واظهروا البُشر فیما بینکم والسُرور فى ملاقاتکم والحمد للّه على ما منحکم وعودوا بالمزید من الخیر على اهل التأمل لکم سائوا بکم ضُعفاء کم فى مأکلکم وما تناله القدرة من استطاعتکم وعلى حسب امکانکم فالدرهم فیه بمأة الف درهمٍ والمزید من اللّه ـ عزّوجلّ ـ و صوم هذا الیوم مما ندب اللّه تعالى الیه وجعل الجزاء العظیم کفالة عنه حتى لو تعبّد له عبد من العبید فى الشبیبة مِن ابتداء الدنیا الى انقضائها صائماً نهارُها قائما لیلُها اذا اخلص المخلص فى صومه لقصرت الیه ایام الدنیا عن کفایةٍ و من اَسْعَفَ أخاهُ مبتدئاً وبرَّهُ راغباً فله کأجْرِ من صام هذا الیوم وقام لیلةُ ومن فطَّر مؤمناً فى لیلته فکانّما فطر فئاماً وفئاماً یعُدُّها بیده عشرةً فنهض ناهض فقال یا امیرالمؤمنین وما الفئام قال مأة الف نبىّ وصدّیق وشهید، فکیف بمن تکفّل عدداً من المؤمنین والمؤمنات وانا ضمینه على اللّه تعالى الامان من الکفر والفقر وان مات فى لیلته او یومه او بعده الى مثله من غیر ارتکاب کبیرة فاجره على اللّه تعالى ومن استدال لاخوانه واعانهم فانا الضامن على اللّه ان بقّاه قضاه وان قبضه حمله عنه، واذا تلاقیتم فتصافحوا بالتسلیم وتهانوا النعمة فى هذا الیوم ولُیبلَّغ الحاضر الغائب والشاهد البائن ولیعد الغنّى على الفقیر والقوى على الضعیف امرنى رسول اللّه بذلک.30
سید بن طاووس در ضمن حدیث مفصلى در اهمیت و فضیلت غدیر از امام رضا(ع) چنین آورده است:
وهو یوم تنفیس الکرب ویوم تحطیط الوزر و یوم الحباء والعطیة ویوم نشر العلم و یوم البشارة والعید الاکبر و یوم یستجاب فیه الدعا ویوم الموقف العظیم ویوم لیس الثیاب ونزع السواد ویوم الشرط المشروط ویوم نفى الغموم ویوم الصفح عن مذنبى شیعة امیرالمؤمنین وهو یوم السبقة ویوم اکثار الصلاة على محمد وآل محمد ویوم الرضا ویوم عید اهل بیت محمد ویوم قبول الاعمال ویوم طلب الزیادة ویوم استراحة المؤمنین ویوم المتاجرة ویوم التودّد ویوم الوصول الى رحمة اللّه ویوم التزکیة و یوم ترک الکبائر والذنوب ویوم العبادة ویوم تفطیر الصائمین، الى ان قال، وهو یوم التبسّم فى وجهه الناس من اهل الایمان فمن تبسّم فى وجه اخیه یوم الغدیر نظر اللّه الیه یوم القیامة بالرحمة وقضى له ألف حاجة بنى له قصراً فى الجنة من درّة بیضاء ونظّر وجهه وهو یوم الزینة فمن تزیّن لیوم الغدیر غفر اللّه له کل خطیئة عملها صغیرة او کبیرة وبعث اللّه الیه ملائکته یکتبون له الحسنات ویرفعون له الدرجات الى قابل مثل ذلک الیوم.31

آداب سیاسى غدیر
1 ـ تبرّى جستن از ستمگر
در حدیثى که مرحوم کلینى و دیگران درباره روزه روز غدیر از امام صادق(ع) نقل کرده اند، چنین آمده است:
تصومه یا حسن و تکثر الصلاة على محمد وآله وتبرّء الى اللّه ممن ظلمهم.32

2 ـ دیدار با رهبرى و بیعت
مرحوم شیخ حرّ عاملى با سندهاى مختلف چنین نقل مى کند:
عن محمد بن اللیث المکى، عن أبى اسحاق بن عبداللّه العلوى العریض قال: وجد فى صدرى ما الایّام الّتى تصام، فقصدت مولانا أبا الحسن على بن محمد ـ علیه السلام ـ و هو بصریا ولم ابد ذلک لاحد من خلق اللّه، فدخلت علیه فلما بصر بى قال: یا ابا اسحاق جئت تسئلنى عن الایّام الّتى یصام فیهنّ وهى اربعة (الى ان قال) و یوم الغدیر فیه اقام النبى ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ أخاه علیّاً ـ علیه السلام ـ علماً للناس واماماً من بعده؛ قلت: صدقت جعلت فداک، لذلک قصدت اشهد انّک حجة اللّه على خلقه.33
در حدیث دیگرى از امام صادق(ع) این طور آمده است:
هذا یوم عظیم عظّم اللّه حرمته على المؤمنین واکمل لهم فیه الدین و تمّم علیهم النعمة وجدّد لهم ما اخذ علیهم من العهد والمیثاق.34
و نیز آمده است:
واسمه فى السماء یوم العهد والمعهود وفى الارض یوم المیثاق المأخوذ…35
با ملاحظه احادیث مربوط به غدیر روشن مى شود که برنامه دیدار با رهبرى و پیشواى مسلمین و بیعت با او از زمان ائمه(ع) بویژه از زمان امام على بن موسى الرضا(ع) مرسوم بوده و مردم از اطراف و اکناف براى دیدار با آنان و تجدید عهد به حضور آنان مى رسیدند.
شیخ طوسى در حدیثى که درباره این موضوع است چنین مى گوید:
اخبرنا جماعة، عن ابى محمد هارون بن موسى التلعکبرى، قال: حدثنا ابوالحسن على بن احمد الخراسانى الحاجب فى شهر رمضان ستة سبع وثلاثین وثلثمأة، قال: حدثنا سعید بن هارون أبى عمرو المروزى وقد زاد على الثمانین سنة، قال: حدثنا الفیاض بن محمد بن عمر الطوسى بطوس سنة تسع وخمسین ومأتین وقد بلغ التسعین، انه شهد ابا الحسن على بن موسى الرضا ـ علیهما السلام ـ فى یوم الغدیر وبحضرته جماعة من خاصته قد احتبسهم للافطار وقد قدم الى منازلهم الطعام والبرّ والصّلات والکسوة حتى الخواتیم والنّعال وقد غیّر من احوالهم واحوال حاشیته، وجدّدت له آلة غیر الآلة التى جرى الرسم بابتذالها قبل یومه وهو یذکر فضل الیوم وقدمه….36

3 ـ اجتماع و اتحاد
در خطبه اى که از امیرالمؤمنین(ع) در روز غدیرى که مصادف با روز جمعه بود چنین آمده است:
واجمَعوا یجمع اللّه شملکم….37
امام صادق(ع) نیز در بیان فضیلت غدیر مى فرماید:
واسمه فى السماء یوم العهد والمعهود وفى الارض یوم المیثاق المأخوذ والجمع المشهود.38
________________________________________
1 . المراقبات، ص37
2 . اقبال الاعمال، ص761
3 . تهذیب الاحکام، ج3، ص143؛ بحارالانوار، ج98، ص321، ح6
4 . الکافى، ج4، ص567
5 . کتاب الخصال، ج1، ص264، ح145؛ مصباح المتهجد، ص736 (به طور مختصر).
6 . الکافى، ج4، ص148؛ مصباح المتهجد، ص763؛ وسائل الشیعه، ج7، ص323، ح2؛ بحارالانوار، ج98، ص322
7 . اقبال الاعمال، ص761 و 797؛ بحارالانوار، ج98، ص308 به بعد؛ مفاتیح الجنان، اعمال روز غدیر.
8 . الکافى، ج4، ص149، ح3
9 . وسائل الشیعه، ج7، ص325، ح6
10 . اقبال الاعمال، ص778
11 . تهذیب الاحکام، ج3، ص143؛ بحارالانوار، ج98، ص321، ح6
12 . بحارالانوار، ج98، ص321، ح5
13 . وسائل الشیعه، ج7، ص328، ح13
14 . اقبال الاعمال، ص748
15 . مفاتیح الجنان، ص788
16 . اقبال الاعمال، ص788
17 . همان، 778
18 . تهذیب الاحکام، ج3، ص143
19 . امالى صدوق، ص12، ح8
20 . الغدیر، ج1، ص271
21 . همان، ص274 (کتاب «شرف المصطفى» با نام «شرف النبى» ترجمه و منتشر شده است).
22 . اقبال الاعمال، ص776؛ مصباح المتهجد، ص757؛ بحارالانوار، ج97، ص117
23 . اقبال الاعمال، ص778
24 . مصباح المتهجد، ص736
25 . اقبال الاعمال، ص778
26 . مصباح المتهجد، ص758
27 . تهذیب الاحکام، ج3، ص144
28 . مصباح المتهجد، ص757
29 . همان.
30 . همان.
31 .اقبال الاعمال، ص778
32 . الکافى، ج4، ص148 (ر.ک: نقل پاورقى شماره 13)
33 . وسائل الشیعه، ج7، ص324، ح3
34 . مصباح المتهجد، ص737
35 . تهذیب الاحکام، ج3، ص143
36 . مصباح المتهجد، ص752
37 . همان، ص757
38 . تهذیب الأحکام، ج3، ص143