جغرافیای تاریخی و نام جای شناسی ارجان در دوران ساسانی و اسلامی
منبع:
مطالعات باستان شناسی پارسه سال چهارم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱۱
۱۳۳-۱۵۱
حوزه های تخصصی:
«ارجان» یکی از خوره های مهم ایالت فارس در دوران ساسانی و اسلامی بود. درخصوص نام جای ارجان اختلافات عدیده ای هم در منابع مکتوب و هم در میان پژوهشگران معاصر وجود دارد. از علت های اصلی این اختلافات، اطلاعات مختلف منابع مکتوب و ناهمخوانی شواهد باستان شناختی با این منابع است و همین امر منجر شده تا نقطه نظرات گونا گونی در این راستا مطرح شود. در اینجا نگارنده با ذکر دیدگاه های مختلف و تلفیق آن ها با شواهد باستان شناختی سعی دارد به درک و شناختی روشن تر از این موضوع دست یابد. از دیگر مواردی که در این مقاله بدان پرداخته خواهد شد، موضوع تغییرات اداری و مرزی است که درطول دوران مختلف، ارجان را دستخوش تغییر و تحول کرده است. ارجان در دوران مختلف دچار تغییرات اداری و مرزی فراوانی شده است؛ به طوری که در سده های نخستین اسلام، این خوره همان ساختار و حدود دورۀ ساسانی را در خود داشت، اما در دوره های بعد شاهد جابه جایی از ایالتی به ایالت دیگر، تغییر نام و کم شدنِ حدود و ثغور نواحی و بخش های وابسته به آن هستیم. این نوشتار تلاش دارد به دو پرسش مهم در ارجان پاسخ دهد؛ نخست، تغییرات اداری و مرزی رخ داده در پهنۀ ارجان تا به امروز چگونه بوده است؟ و دیگری آن که، دلایل اصلی ناهمخوانی های موجود میان پژوهشگران بر سر نام واقعی ارجان چیست؟ دلایل اصلی ناهمخوانی های موجود میان پژوهشگران برسر نام جای ارجان چیست؟ پرواضح است که محققان اشاره ها و توضیحات بسیاری درراستای شناخت سیمای ارجان، تغییرات اداری و مرزی این منطقه بیان داشته اند؛ با این حال، تلفیق و ترکیب داده های تاریخی و باستان شناختی موردی است که کمتر در مطالعاتشان مشاهده می شود. از این رو نگارنده سعی دارد تا با تلفیق هر دو رویکرد تاریخی و باستان شناختی به موضوع نام جای و تغییرات اداری و مرزی ارجان در دوران ساسانی و اسلامی بپردازد. انجام پژوهش حاضر از طریق بررسی و تطبیق یافته ها و شواهد باستان شناسی با مواد و اطلاعات مستخرج از منابع مکتوب است.
