مطالعات راهبردی انقلاب اسلامی

 علوم انسانی در خلأ شکل نمی گیرند، بلکه مشتمل بر پیش فرض ها و مبادی و مبانی خاصی است. این پیش فرض ها و مبانی در دنیای جدید هم در ساحت توصیف علوم انسانی حضور دارند و هم در قلمرو پاسخ به «چه باید باشدِ» آدم و عالَم. روش معرفت شناسی، انسان شناسی، هستی شناسی علوم انسانی در غرب با روش معرفت شناسی، انسان شناسی و هستی شناسی زمینه و زمانه اسلامی و دیگر بلاد متفاوت است. متغیرهای مرتبط با موضوع پژوهش عبارت اند از: زمینه های هستی شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی و ارزش ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ و زمانه دین شناختی. در این نوشتار درباره رابطه میان این متغیرها و علوم انسانی پژوهش شده و پرسش اصلی این بوده است: که «چگونه با تحول در زمینه های پنج گانه پیش گفته، علوم انسانی متحول می شود؟» دستاوردهای این پژوهش عبارت بودند از: در زمینه و زمانه علوم انسانی و علوم اجتماعی کنونی، جهان به بخشی کوچک، یعنی دنیا فروکاسته و انسان با همه پیچیدگی اش به تن و روان تقلیل یافته است، اما بنا بر باور زمانه پیامبر خاتم (ص)، زمینه کنونی علوم باید مطابق این زمانه دگرگونی یابد و به جای غوطه ور شدن در برساخت ها و حبس در ذهن (زمینه معرفت شناسی کنونی) و به جای تقلیل انسان به آدمک ابژه شده (زمینه انسان شناسی کنونی) به نظم جدیدی اندیشیده شود که در آن، برساخت های اجتماعی نه شریعت را می بلعد و نه عدالت را زیر چرخ دنده هایش له می کند. نگارنده بر این باور است که شبکه معرفتی صدرایی با طرح، رهیافت، اهداف، روش و مسائلی که دارد می تواند بدون نادیده گرفتن تجربیات بشری، عرصه ای را فراهم کند تا هم نظریه های نوینی در علوم انسانی و علوم اجتماعی شکل گیرد و هم نظریه های شکل گرفته رایج پیشین در این زمینه، سیرتی بومی و الهی بیابند.

توجه به «اقتصاد دانش بنیان»، یکی از مهم ترین راهبردهای اقتصاد جمهوری اسلامی ایران، در جهت نیل به اهداف سند چشم انداز و تحقق اقتصاد مقاومتی به شمار می رود. اقتصاد ایران از جهت توانایی رقابت در عرصه های بین المللی و تقویت اقتصاد داخلی و جلوگیری از خام فروشی و واردات بی رویه کالا، نیاز به توسعه و ترویج اقتصادی دارد که مبتنی بر دانش باشد و شاکله اصلی آن را دانش فنی شکل دهد. محور اصلی چنین جریانی، مؤسسات و شرکت های دانش بنیان هستند که بار اصلی این حرکت را به دوش می کشند. بخش مهمی از ادبیات اقتصاد دانش بنیان و حمایت از آن ها در اسناد بالادستی و در سیاست های کلی و کلان کشور، سند چشم انداز ۲۰ ساله و سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی نیز مورد توجه قرار گرفته است. در دوره کنونی دانش بنیان کردن اقتصاد با تکیه بر تولید علم تا تجاری سازی و به عبارت دیگر تبدیل وجه غالب اقتصاد کشور به اقتصاد دانش بنیان، یکی از مهم ترین اهداف نظام جمهوری اسلامی ایران تلقی می شود. در این پژوهش برای یافتن موانع و راهکارهای تحقق اقتصاد دانش بنیان، بیانات آیت الله خامنه ای، رهبر انقلاب، با روش تحلیل مضمون بررسی و منظومه فکری ایشان در چهار بخش اهمیت، الزامات، موانع و راهکارها دسته بندی و معرفی شده است.

انقلاب اسلامی ایران با پیروزی و موفقیت های خود در حوزه سیاست داخلی و خارجی سبب برانگیختن دشمنی آمریکا و متحدین منطقه ای آن شد. آرمان های نظام اسلامی سبب شد خط تمایز هویتی بین جهت گیری های آزادی بخش انقلابی و حامیان نظام سلطه ایجاد شود. ابزارهای مختلف مقابله با انقلاب اسلامی از جمله قدرت نظامی در جنگ هشت ساله رژیم بعث بر علیه جمهوری اسلامی ایران و تحریم های اقتصادی و فناورانه نتوانست به تحقق اهداف نظام استکباری بینجامد. از دهه هفتاد شمسی به بعد بهره گیری از ابزارهای فرهنگی نیز در دستورکار امریکا و رسانه های غربی قرار گرفت. رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره خطر ناتوی فرهنگی را از ابتدای اقدامات نرم افزاری و فرهنگی امریکا گوشزد کرده اند. با تحول در ابزارهای تقابل جویانه امریکا در برابر جمهوری اسلامی ایران بحث جنگ ترکیبی در ادبیات راهبردی مورد توجه قرار گرفته است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانات خود از مفهوم جنگ ترکیبی جهت تبیین رفتارهای خصمانه جدید امریکا استفاده کرده اند. در پژوهش حاضر نگارنده به دنبال ارایه الگویی از دیدگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی در ارتباط با جنگ نرم و سازوکار اجرایی ان است. از این رو سوال پژوهشی ذیل مطرح می شود مفهوم جنگ ترکیبی در دیدگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی از چه اجزایی تشکیل شده است و راه حل مقابله با ان از دیدگاه ایشان چیست؟ در پاسخ به سوال فوق فرضیه ذیل مطرح می شود در دیدگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی جنگ ترکیبی نبردی است چند سطحی که در ان دشمن از تمامی ابزارهای خود به صورت همزمان استفاده می کند و راه کار مقابله با ان در دفاع ترکیبی و بهره گیری از تمامی ظرفیت های موجود خلاصه می شود. روش تحلیل در پژوهش حاضر توصیفی- تبیینی است و از روش اسنادی جهت جمع آوری منابع استفاده می شود.

آموزش و ساختارهای آموزشی در ایجاد و توسعه هویت فردی و اجتماعی اهمیت دارد و از آنجایی که ویژگی های یک عضو هیئت علمی دانشگاه نیز در این هویت سازی مهم است، پژوهش حاضر «به منظور طراحی الگوی شایستگی های یک عضو هیئت علمی هویت ساز از دیدگاه آیت الله خامنه ای» انجام شده است. این مطالعه در دسته پژوهش های ترکیبی قرار می گیرد که در بخش کیفی برای شناسایی شایستگی های هیئت علمی هویت ساز، متن بیانات و سخنرانی های ایشان دراین باره، در دیدار با اعضای هیئت علمی دانشگاه ها و دیگر مناسبت ها بررسی شده است. نتایج بررسی سخنان ایشان با روش تحلیل مضمون نشان داده است که الگوی شایستگی های یک عضو هیئت علمی هویت ساز، سه بعد را شامل می شود: شایستگی های نگرشی (با مؤلفه های تعهد، دین باوری و خودباوری)؛ شایستگی های وظیفه ای (با مؤلفه های آموزشی و پژوهشی)؛ شایستگی های راهبردی (با مؤلفه های فرماندهی جنگ نرم، تحول آفرینی و فرهنگ سازی). در بخش کمّی با هدف اولویت بندی ابعاد و مؤلفه های شناسایی شده، از روش تحلیل محتوا استفاده شده است که نتایج نشان می دهد، ترتیب اهمیت شایستگی های یک عضو هیئت علمی هویت ساز از دیدگاه آیت الله خامنه ای عبارت اند از: شایستگی های راهبردی، شایستگی های وظیفه ای و شایستگی های نگرشی.

با گذشت بیش از یک دهه از معرفی «اقتصاد مقاومتی و سیاست گذاری در این حوزه در کشور»، این پرسش مطرح است که آیا مفاهیم جدید مطرح در جهان غرب، مرجح و برتر از مفاهیم موجود در مکاتب اقتصاد اسلامی است؟ بین دو دیدگاه «اقتصاد مقاومتی» و «اقتصاد چرخشی» چه تفاوت ها و همپوشانی هایی وجود دارد؟ برای پاسخ به این پرسش، پژوهشگر سعی کرده است پس از مطالعه پژوهش های انجام شده با موضوع اقتصاد چرخشی تا سال 2021، با روش فرا ترکیب، مؤلفه های مربوط را بیابد و در ادامه با روش تحلیل محتوا، بیانات آیت الله خامنه ای درباره مؤلفه های اقتصاد مقاومتی را استخراج و درنهایت، تناظر بین دو اقتصاد چرخشی و اقتصاد مقاومتی را بررسی کند. بر اساس یافته های پژوهش تعداد ده مؤلفه موجود در منظومه اقتصاد مقاومتی، فاقد مفاهیم متناظر در مؤلفه های اقتصاد چرخشی هستند. این مؤلفه ها عبارت اند از: مصون سازی اقتصادی؛ رشد درون زا مبتنی بر رونق تولید؛ زیست بوم کسب وکار؛ تاب آوری اقتصادی؛ تأمین مالی هوشمند؛ گذار از اقتصاد تک محصولی؛ برندسازی اقتصاد مقاومتی؛ اقتصاد دانش بنیان؛ جایگزینی واردات با تولید داخل؛ سرمایه اجتماعی. در طرف دیگر، تمام مؤلفه های موجود در منظومه اقتصاد چرخشی(هشت مؤلفه)  مفاهیم متناظر در اقتصاد مقاومتی را دارند که شامل این مواردند: قوانین حفاظت از محیط زیست؛ سبک زندگی اسلامی‑ ایرانی پایدار؛ اصول سه گانه اقتصاد چرخشی؛ مدیریت پایدار؛ حاکمیت پایدار؛ ارزش های اجتماعی؛ اکولوژی صنعتی؛ توسعه پایدار.

دیپلماسی فرهنگی یکی از شاخه های دیپلماسی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود. این شاخه از دیپلماسی به دلیل اهمیت قدرت نرم در دوره پساجنگ سرد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است. تصمیم سازان سیاست خارجی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تغییر نظم نرم افزاری منطقه ای و جهانی با استفاده از ابزارهای نرم قدرت و دیپلماسی فرهنگی و عمومی تاکید داشته اند. مقام معظم رهبری با توجه به وزن تاثیرگذاری بالا و نقش تعیین کننده در جهت گیری های کلان سیاست خارجی از جایگاه بالایی در منظومه گفتاری و رفتاری سیاست خارجی برخوردار هستند. دیدگاه ایشان در ارتباط با یکی از مهمترین شاخه های دیپلماسی خارجی که در این متن دیپلماسی فرهنگی است از اهمیت پژوهشی بسیار بالایی برخوردار است. سوال پژوهش پیش رو این است که دیدگاه مقام معظم رهبری در ارتباط با دیپلماسی فرهنگی چیست؟ فرضیه پژوهش حاضر جهت پاسخ به سوال مذکور این است که دیدگاه مقام معظم رهبری در ارتباط با دیپلماسی فرهنگی را می توان در سه دسته ایجابی، سلبی و یادگیری خلاصه نمود. روش پژوهش مقاله پیش رو توصیفی- تبیینی است و روش گرداوری مطالب کتابخانه ای و اسنادی می باشد.