مطالعات میان رشته ای هنر و علوم انسانی

در بین سال های 1354 تا 1356 کاوه گلستان مجموعه عکسی را به عنوان روسپی ثبت و ارایه کرد. در رابطه با زنان روسپی یا همان کارگران جنسی در بین سال های قبل از انقلاب، فیلم های سینمایی بسیاری با این مضمون ساخته شد؛ فیلم هایی از جریان «فیلم فارسی» که فاقد ارزش های هنری بودند و البته فیلم هایی از جریان «موج نو سینمای ایران» که با نگاهی متفاوت و دارای ارزش های هنری توسط فیلم سازان خلاق با دیدگاه نو و ژرف ساخته می شدند که در این مقاله، مجموعه عکس های روسپی کاوه گلستان، «مستند قلعه» ساخته کامران شیردل و فیلم های سینمایی «طوطی» ساخته ذکریا هاشمی و سینمایی «دشنه» ساخته فریدون گله که هر دو این فیلم های سینمایی حاصل جریان موج نو سینمای ایران می باشد که از ابعاد مختلف مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. با توجه به اینکه مجموعه روسپی گلستان با بیش از 40 سال از ثبت آن هنوز مورد بحث منتقدین و هنرمندان و علاقه مندان است، ضروری دانستم این مجموعه را با آثاری که محصول همان دوره تاریخی با همین مضمون در یک مدیوم متفاوت، مورد نقد و بررسی قرار دهم. کاوه گلستان، کامران شیردل، فریدون گله و ذکریا هاشمی و بسیاری از هنرمندان آن دوره با توجه به چنین معضلات اجتماعی و مصائب آن در وهله اول، برای خود زنان روسپی و در مرحله بعد، برای سایر افراد جامعه از کنار این واقعیت اجتماعی نگذشته اند و آن را نادیده نگرفته اند. پرداختن به این مقوله از جانب هنرمندان موجب شد مسئولین وقت برای این زنان خدمات اجتماعی مثل بیمه، بهداشت و آموزش درنظر بگیرند و این زنان از حمایت های اجتماعی برخوردار شوند و از مورد خشونت و تحقیر قرار گرفتن تا حدودی مصون بمانند.

طنز یکی ازگونه های ادبی زبان است که اساس آن بر تضاد و ناهماهنگی با نظام و قراردادهای ذهنی مخاطب بنا شده است. طنزپرداز با نیتی اصلاح گرانه، کاستی ها و معایب جنبه های مختلف زندگی را به شیوه مضحک و مبالغه آمیز به نمایش درمی آورد. روبر دوآنو فرانسوی که در دهه ۱۹۳۰ با استفاده از دوربین عکاسی لایکا در خیابان های پاریس عکاسی می کرد. او یکی از معروفترین و تأثیرگذارترین عکاسان قرن بیستم و به همراه آنری کارتیه-برسون از پیشگامان فوتوژورنالیسم به شمار می آید. او با نگاهی ظریف و گاهی حاکی از طنز و سرخوشی به زندگی روزانه در پاریس و حومه آن به همراه دیگر عکاسان خیابانی وضعیت اجتماعی پاریس را به صورت مستندگرایانه به تصویر می کشیدند.بر اساس مطالبی که بیان شده است، در این پژوهش، به بررسی تعاریفی از طنز و انواع آن در طنز می پردازم. همچنین به تجزیه و تحلیل از آثار عکاسی هنرمند روبر دوآنو پرداخته می شود. عکاسی طنز از دیدگاه نظریه پردازان طنز درک و خلق تصویر هنرمندانه و نقادانه جهانی سراسر متناقض و متضاد، در قالبی نیشخندآمیز است؛ بی آن که عکاسان طنز و طنزپردازان، دمی کهنه گی و فنا را در ذات هر نوآمده فراموش کند. از این رو، هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی و پاسخ به این سوال است که چگونه می توان با واکاوی طنز در عکس های روبر دوآنو، از دیدگاه عبید زاکانی تعریفی بر مبنای طنز ارایه داد؟

امروزه عکاسی جایگاه ویژه ای در بین عکاسان پیدا کرده است. همواره دغدغه اصلی هنرمند عکاس ثبت قسمتی از زمان بود که تداعی خاطره ای از ذهن شخصی خویش را به مخاطب القا کند، اما اکنون در آستانه قرار گرفتن سبک جدید مستندنگاری عکاس به دنبال شیوه نوین جهت بروز افکار درونی خویش از دل جامعه است. تلاقی دو قسمت از تاریخ در گذشته و حال می تواند یادآور همان حسی باشد که اکنون درصدد ثبت آن است. یعنی عکاس با مراجعه به یک بنای تاریخی ارزشمند با پیشینه ای تابناک از مزار شیخ احمد جامی به سراغ بخش گمشده ای از ادوار آیینی ایران رفته که شاید کمتر در ثبت تاریخی بدان پرداخته شده باشد. محسن بخشنده عکاس نام آشنای حوزه عکاسی خبری و مستند که در کارنامه خود جوایز ملی را به ثبت رسانده اکنون از لنز دوربین خویش لحظاتی را برای ما به ارمغان می آورد که می تواند عقبه ای درخشان از تاریخ و اسلام و آیین ها را پیش روی ما بگذارد. عکاسی بهتر می تواند به عنوان چالشی در برابر رفتارهای متداول اشخاص در این مراسم دارای ساخت و رنگ دیگری شود. بدین منظور هر گونه عملی در جست و خیز مردمان حاضر در مراسم آیینی می تواند نشان دهنده اجداد آنان بر فراز پیکره این بخش از تاریخ باشد. چه بسا مزار شیخ احمد جامی و متولیان اهل تسنن آن می تواند شیفتگی ما را در یادآوری قلمروی آن تسلی بخشد. با این حال، از آن جاکه عکاس مستند ثبت کننده خنثی و منفعل عناصر و صحنه پیش رویش نیست. عکس مستند نیز می تواند کارکردها و کیفیت های مختلفی به خود بگیرد. از این رو، با توجه به اهداف و قابلیت های گوناگون بازنمودی و بیانی عکاسی مستند، در این مقاله، به هدف بررسی و تبیین ویژگی های عکس مستند و مفاهیمی چون توصیف و تفسیر را در رابطه با عکس مستند مورد بررسی قرار داده ایم. هم چنین، پرسش مطرح شده این است که عکس مستند به واسطه بصری بودن آن، چه ویژگی ها و وجه هنری به خود می گیرد و به عکس مستند تبدیل می شود.

فیلم مستند پاتک روز چهارم، دومین قسمت از مجموعه مستند روایت فتح است که در چهارمین روز عملیات والفجر8 در یکی از محورها که دشمن اقدام به پاتک (ضدحمله) می کند توسط مصطفی دالائی به عنوان کارگردان و فیلمبردار و سعید فراقی داریان به عنوان صدابردار و محمد اخوان به عنوان دستیار فیلمبردار گرفته می شود و توسط مرتضی آوینی تدوین و صداگذاری می شود. در این مقاله به صورت مختصر و مفید به تحلیل و بررسی چند عکس منتخب از صحنه های این فیلم با رویکرد زیبایی شناسی پرداخته می شود. روش تحقیق مبتنی بر شیوه توصیفی- تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات به صورت ترکیبی از شیوه کتابخانه ای و مصاحبه است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که اولا در تمام جنگ های رخ داده در طول تاریخ، کمتر عکاس و فیلمبرداری دیده شده که در حین عملیات و در محاصره دشمن که هر لحظه امکان کشته شدن یا اسارتشان می رفت، بتواند واقعیت های جنگ و زندگی رزمندگان ایرانی و مقابله با دشمن را به طور مستقیم به تصویر بکشد. دوم اینکه حضور گروه فیلمبرداری در این معرکه سبب شده تصاویر خاص از حالات و روحیات رزمندگان ایرانی در شرایط محاصره ضبط و ثبت شود که بی تردید برگی شفاف برای تاریخ کشور ایران است. سوم اینکه در خلال تهیه چنین عکس و فیلم هایی تعداد زیادی از عکاسان و اکیپ های فیلمبرداری مجروح شدند و یا به شهادت رسیدند و در این مجموعه دو تن از دستیاران فیلمبردار و نیز فیلمبردار دچار مجروحیت شدید شدند. به نظر می رسد ضبط و ثبت شفاف و دقیق این گونه فیلم ها و عکس های مستند بحران (جبهه و جنگ) و حالات خاص رزمندگان، می تواند برای محققانی مثل روان شناسان، جامعه شناسان و... بسیار قابل تامل و کاربردی باشد. با توجه به اتفاقات رخ داده برای فیلم سازان، مجموعه روایت فتح می تواند در راستای ساخت فیلم های جنگی، از این هنرمندان و اتفاقاتی که برایشان رخ داده است، مجموعه ای تلویزیونی یا فیلم سینمایی بسازد، تا هم به نوعی از این هنرمندان یاد شود و هم مردم را با عکاسی و فیلمبرداری بحران و سینمای اشراقی آشنا سازند.

از اوایل دوره قاجار، سیاحان بسیاری توانستند اطلاعات کم نظیری درباره زنان ارایه دهند. زیبایی زنان ایرانی از نکاتی است که نظر سیاحان اروپایی را به خود جلب کرده است. بازتاب این زیبایی را در نقاشی های این دوره به وفور می بینیم، اما نکته ای که جلب توجه می کند تفاوت فاحش عکس های بازمانده زنان دوره قاجار با سفرنامه ها و نقاشی های این دوره است. آن چه در این پژوهش مطالعه شده، بررسی صحت سیمای زنان دوره قاجار بر اساس مدارک تصویری زنان در نگارگری و عکاسی و تطبیق آن ها با نگاشته های سفرنامه ها است. گردآوری مطالب در این پژوهش کتابخانه ای است و به طریقه تاریخی تحلیلی نگاشته شده است. بر این اساس، پرسش های این مقاله بدین ترتیب است: سیمای ظاهری زنان در نقاشی های دوره قاجاریه تا چه میزان با سایر مدارک تصویرنگاری از قبیل عکاسی و نوشته های سیاحان همخوانی دارد؟ و در صورت تفاوت در سیمای ظاهری زنانی که در مدارک یاد شده، چه عامل یا عواملی سبب این موضوع شده است؟ نتیجه بررسی ها نشان می دهد که ما شاهد نوعی تفاوت در میان عکس های برجای مانده با نقاشی های این دوره هستیم. در دوره قاجار، هنرمند نقاش در ترسیم چهره زن به آرمان گرایی و عدم شبیه سازی گرایش داشت. می توان گفت زن در تصویرنگاری های این دوره، اعم از عکس یا نقاشی، ابزاری در جهت بیان شکوه قدرت و سلطنت است.

مدرسه باوهاوس که بین سال های 1919 تا 1933 میلادی در آلمان با هدف برقراری پیوند میان هنر و صنعت شکل گرفت، از تاثیرگذارترین مکاتب طراحی در قرن بیستم و از پایه گذاران بنیان های طراحی مدرن محسوب می شود. این مقاله با بررسی جایگاه موسسین، مدرسین و دانش آموختگان این مدرسه به نقش و تاثیر آن بر ارتقای عکاسی دنیا را تحلیل می نماید. در این راستا، ابتدا مباحث مرتبط با حیطه عکاسی، تاثیر تاسیس مدرسه باوهاوس در ارتقا و تحول عکاسی، نقش موسسین و مدرسین این مدرسه در تاثیر و الهام بخشی آثار عکاسی دنیا مطرح می گردد. سپس به معرفی افراد و بزرگان مدرسه باوهاوس می پردازد. در این پژوهش، با استفاده از روش تحقیق تاریخی، اطلاعات از منابع معتبر تاریخ هنر و عکاسی در خصوص رویدادهای عکاسی که یک قرن پیش در مدرسه باوهاوس بنیان گذاری شده اند، جمع آوری گردیده و به روش تحلیلی- توصیفی موردبررسی قرارگرفته است. این پژوهش نشان می دهد که مدرسه باوهاوس بی شک تاثیر بسزایی در هنرهای تحت آموزش در آن داشت؛ چنان چه بخش اصلی پژوهش های هنری در عکاسی در این مدرسه اتفاق افتاد؛ به گونه ای که منجر به شکل گیری نگاه نو در عکاسی گردید و نسلی پویا از عکاسان را به دنیا معرفی کرد. سیاست ها و برنامه های کاربردی که در این مدرسه بنا گذاشته شد، باعث ارتقا هنرهای تحت آموزش در باوهاوس بخصوص در عکاسی شد. پروژه محور بودن، اعطای زبان بصری هم راستا با جامعه مدرن روز، پیوند و ایجاد ارتباط بین هنرهای دستی و تکنولوژی با یکدیگر، تربیت هنرمند در راستای سیاست های خاص مدرسه، توجه به آزمایش گری، تجربه گرایی و تزریق شجاعت و اهمیت ساختاری دادن به معماری فضا و پرسپکتیوهای جدید در عکاسی از خصیصه های این مدرسه بود.