مطالعات تفسیر تطبیقی (مطالعات تطبیقی قرآن پژوهی سابق)

مطالعات تفسیر تطبیقی (مطالعات تطبیقی قرآن پژوهی سابق)

مطالعات تطبیقی قرآن پژوهی سال دوم بهار و تابستان 1396 شماره 3

مقالات

۱.

بررسی تطبیقی دیدگاه «انسان خودشکوفا» از دیدگاه قرآن کریم و روانشناسی انسانگرا با تاکید بر مدل آبراهام مزلو

کلید واژه ها: قرآن خودشکوفایی روانشناسی انسانگرا آبراهام مزلو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 703 تعداد دانلود : 422
روانشناسان مکتب انسانگرا به ویژه آبراهام مزلو Abraham Maslow) ) محور اساسی رسیدن به خود شکوفایی را، تامین «نیازهای گوناگون انسان در مراتب مختلف آن« قرار داده اند، قرآن کریم که هدف از خلقت جن و انسان را عبادت، عبودیت و بندگی خداوند معرفی می نماید : ﴿ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ ) (ذاریات / 56( با عنایت به ساختار چهار ساحتی جسم، ذهن ، روان و روح انسان، ا ف زون بر تأمین نیازهای گوناگون فیزیکی و عاطفی که در حقیقت نیازهای متعلقات اوست، آدمی را از نظر روانی، موجودی خودبسنده دانسته، او را از نظر روحی تنها نیازمند حضرت حق شناسانده است : "یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ (الفاطر/15) بر این اساس، عامل اساسی خودشکوفایی انسانها را ایمان، ذکر و بندگی می شناساند. این مقاله، با روش توصیفی، تحلیلی، به صورت مقایسه ای، به بررسی تطبیقی آراء در دو حوزه تفسیر و روانشناسی انسانگرا پرداخته، این یافته را مدلل می سازد که اگر چه همگرایی، بلکه اشتراکات چشمگیری در میان ویژگی افراد خودشکوفا از دیدگاه مزلو با آیات وحیانی وجود دارد، ولی، آموزه های اسلامی از دو جهت کمی و کیفی، با شاخص های مزلو متفاوت است. بدین رو می توان گفت دیدگاه مزلو، از نظر کمی، دچار فقدان جامعیت و در خصوص بخش متعالی انسان، بر مبنای آموزه های وحیانی، دچار نقص در حوزه مراتب است؛ بدان رو که با تامین نیاز اساسی انسان به وسیله ایمان به خداوند، این مراتب در تامین نیازها و زمینه سازی برای خودشکوفایی در انسان، هیچ نقشی ایفا نمی کند.
۲.

بررسی تطبیقی «کلمه الله» نامیده شدن حضرت عیسی (علیه السلام) در قرآن و عهد جدید

کلید واژه ها: حضرت عیسی (علیه السلام) کلمه الله لوگوس عهدجدید انجیل یوحنا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 40 تعداد دانلود : 270
واژه «کلمه» بیست و هشت بار در قرآن کریم به کار رفته و در تفاسیر معانی متعددی برای این واژه ذکر شده است از جمله حکم و وعده الهی و کلمه توحید؛ یکی از این معانی و مصادیق حضرت عیسی (علیه السلام( است، در سه آیه از ایشان به «کلمه خداوند» یاد شده، مفسران برای اختصاص این نام به ایشان، وجوه مختلفی از جمله ایجاد و آفرینش ایشان به واسطه کلمه «کن» را ذکر کرده اند. در عهد جدید نیز وی «کلمه» یا «لوگوس» خوانده شده است؛ از میان اناجیل، انجیل یوحنا پس از تعبیر وی به کلمه جنبه الوهی و خالقیت به حضرت عیسی (علیه السلام) می بخشد و در راستای عقیده تثلیث رایج در میان مسیحیان است، در حالی که این دیدگاه کاملاً با دیدگاه قرآن کریم درباره «کلمه الله» بودن وی متفاوت است؛ برداشت از کلمه در اناجیل پیش از یوحنا نیز این گونه نیست بلکه به دیدگاه قرآن کریم نزدیک است. 
۳.

بررسی مقارنه ای سوره "انسان" در دو تفسیر "أطیب البیان" و "مفاتیح الغیب"

کلید واژه ها: سوره انسان أطیب البیان مفاتیح الغیب مطالعات تطبیقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 658 تعداد دانلود : 591
مطالعات تطبیقی یا مقارنه ای در قرن حاضر مورد توجه قرار گرفته، زیرا در این نوع بررسی ها، محاسن و معایب نظریه ها آشکار می گردد.مقاله ی حاضر به منظور دست یابی به موارد اختلاف و اشتراک دو تفسیرأطیب البیان و مفاتیح الغیب، سوره ی انسان را مورد توجه قرار داده است؛ زیرا دیدگاه دو مفسر شیعه و سنی در این سوره متفاوت است. نتایج مقاله حاکی از آن است که مفسر سنی بعضاً به روایات ضعیف متمسّک شده و دلائل کافی برای اثبات مکّی بودن سوره ندارد. نیز در بیان شأن نزول سوره، فخر رازی گاه دلائل روشنی را که خودش بیان کرده، نادیده می گیرد. مفسر شیعی با توجه به روایات شیعه، سوره را مدنی و شأن نزول آن را خاص می داند که درباره ی علی (علیه السلام) و صدیقه ی طاهره و حسنین (علیهما السلام) است.
۴.

داستان قوم ثمود در قرآن و یافته های جغرافیایی معاصر

کلید واژه ها: تفاسیر قرآن جغرافیای تاریخی سرزمین حجر حضرت صالح (ع) قوم ثمود

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 577 تعداد دانلود : 769
مطابق آموزه هاى قرآن کریم، شناخت و اطلاع از وضعیت اقوام گذشته برای عبرت آموزی در برخی از آیات الهى به منظور دستیابى به یک زندگى آگاهانه لازم است.براساس روایات و متون تاریخى، منطقه جغرافیایى عربستان، از زمان هاى گذشته مسکنِ قبایل زیادى بوده، که برخى از آنان در طى حوادث نابود گردیده اند. یکی از قبایلی که در تاریخ این سرزمین از آن نام برده شده، قوم ثمود است مسئله اصلی نگارش پیش رو این است که نظر قرآن درباره قوم ثمود چیست و محل زندگی آن ها طبق جغرافیای کنونی زمین، کجاست؟ قرآن کریم معمولا درباره این قوم به اختصار سخن گفته و غالباً بین قصه حضرت نوح (علیه السلام) و حضرت ابراهیم (علیه السلام) و پس از قوم عاد از آن ها یاد کرده است. بر اساس آثار باقی مانده از آن ها و اشارات برخی مفسران و قرآن پژوهان می توان گفت که قوم ثمود در شمال شبه جزیره عربستان زندگی می کردند. این نگارش به ثمود در قرآن و اعتقادات آنها و شتر حضرت صالح و عوامل هلاکت آنان اشاره می کند سپس به بررسی جغرافیای تاریخی سرزمین حجر و آثار باستانی به جامانده از آن، و نظرات مفسران در این باره می پردازد.
۵.

تحلیل انتقادی روایات اسرائیلی پیرامون زندگی حضرت سلیمان(ع) بر مبنای قرآن کریم

کلید واژه ها: حضرت سلیمان (ع) اسرائیلیات نقد حدیث عرضه حدیث بر قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 22 تعداد دانلود : 238
وجود برخی روایات جعلی موسوم به اسرائیلیات ذیل آن دسته از آیات قرآن کریم که سیره و سلوک انبیاء و اولیاء الهی را به عنوان الگوی کامل انسانیّت ترسیم می نمایند، اثرات تخریبی بیشتری نسبت به دیگر آیات قرآن دارد، چرا که فراتر از اینکه باعث کج فهمی و انحراف از دین مبین اسلام می شود، موجبات عدم استفاده از الگوی کاربردی معرفی شده در قرآن کریم را نیز فراهم می آورد. این روایات که غالباً عصمت آن بزرگواران را نشانه گرفته، در نهایت نقشی بنیادین در تخریب الگوسازی و تمدن سازی دین مبین اسلام داشته و فرایندهای اجتماعی گسترش و تبلیغ دین را مختل می نماید. در این مقاله، برخی روایات اسرائیّلی پیرامون سیره زندگانی و سلوک مدیریتی یکی از انبیاء الهی با رویکردی نقادانه مورد تحلیل قرار گرفته تا اولاً؛ الگویی جامع از شخصیت یکی از نمونه های انسان کامل را ترسیم نماید، و ثانیاً؛ روش نقد عقلی _ قرآنی روایات را بر مبنای نظریه عرضه روایات بر قرآن کریم، تئوری سازی نماید. آنچه ضرورت چنین پژوهش هایی را تبیین می کند، سکوت برخی از مفسرین به هنگام نقل این روایات و طرح ادلّه ضعیف در نقد آنها می باشد که همچنان راه را برای ابقاء این روایات باز گذاشته است. در این پژوهش روایات جعلی و اسرائیلی پیرامون زندگی حضرت سلیمان(ع) با رویکردی عقلی قرآنی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
۶.

شبهات درباره حضرت یونس در تفاسیر فریقین؛ پاسخ ها و رویکردها

کلید واژه ها: عصمت پیامبران حضرت یونس تفسیر تطبیقی شبهات قرآنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 607 تعداد دانلود : 621
عصمت پیامبران از گناه، از اعتقاداتی است که برخی مسلمان بر آن عقیده اند و البته به روایات فراوانی استناد می کنند. در این میان تفاسیر فریقین با توجه به روایات تفسیری و آیات قرآن، شبهاتی را پیرامون شخصیت حضرت یونس (ع) مطرح کرده اند. پژوهش حاضر شبهات را گونه شناسی کرده و آنها را به ماثور و اجتهادی تقسیم کرده است و در تدوین شبهات، پنج شبهه به شبهات ماثور و دو شبهه به شبهات اجتهادی اختصاص پیدا کرده است. با شناسایی رویکرد پاسخ های ارائه شده توسط مفسران، به ارزیابی و نقد آنها نیز پرداخته شده است. این پژوهش به رویکردهای روایی، عقلی، ادبی، تاریخی و اشاری توجه کرده و به آن ها پرداخته است. در پایان نیز به تمایزات تفاسیر امامیه از تفاسیر اهل سنت در این شبهه اشاره کرده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که همانند قاطبه شیعه، ما نیز به عصمت پیامبران از گناه معتقدیم؛ اما در مورد اینکه پیامبران مرتکب خطا و اشتباه می شوند، باید گفت گرچه منعی در این موضوع وجود ندارد؛ ولی غالب اتدیشمندان شیعی آن را نمی پذیرند. و پیامبران را معصوم از خطا و اشتباه نیز می دانند. برتری فراوانی پاسخ های تفاسیر شیعی نسبت به تفاسیر اهل سنت در ارائه پاسخ های با رویکرد عقلی و برتری فراوانی پاسخ های تفاسیر اهل سنت به تفاسیر شیعی در ارائه پاسخ های با رویکرد ادبی، وجه تمایز پاسخ های مفسران امامیه از اهل سنت است.