پژوهش های منظر شهر

پژوهش های منظر شهر

پژوهش های منظر شهر سال سوم پاییز و زمستان 1395 شماره 6

مقالات

۱.

نقش مدل KANOدر ارزیابی کیفیت فضای های عمومی شهری با سنجش مؤلفه های مؤثر بر سطح سلامت و رفاه جوامع شهری

کلید واژه ها: مدل کانو فضای عمومی شهری شهر نورآباد ممسنی سنجش کیفی مؤلفه های مؤثر بر سطح رفاه جوامع شهری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 843 تعداد دانلود : 624
فضاهای عمومی شهری، یکی از عناصر مهم ساختار فضایی شهرها هستند که نقش مهمی در کیفیت زندگی و رفاه افراد ساکن در شهرها دارند. فضای عمومی شهری یک مکان آزاد برای دسترسی و استفاده افراد می باشد. عناصر فیزیکی و فعالیت ها در فضای باز عمومی مزایای بسیاری بر کیفیت زندگی، سلامت و تعامل اجتماعی شهروندان دارد. تأمین نیازهای انسانی در فضاهای عمومی شهری، کیفیت فضاهای عمومی شهری و به تبع آن رضایت مردم از فضاهای عمومی را افزایش می دهد و توجه نکردن به نیازهای مردم، منجر به بیگانگی، گوشه نشینی مردم و کاهش کنترل بر محیط شهری می شود. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با هدف سنجش کیفیت فضای عمومی شهری با استفاده از مؤلفه های تأثیرگذار بر سطح سلامت و رفاه جامعه شهری نورآباد ممسنی از منظر سه گروه کاربران فضا، متخصان امور شهری و کارمندان اداراه ها بر اساس مدل تحلیلی KANO صورت پذیرفته است. مدل کانو سنجش کیفیت فضای عمومی شهری را در سه سطح(نیازهای اساسی، نیازهای عملکردی و نیازهای هیجانی) طبقه بندی کرده است. با توجه به اطلاعاتی که با استفاده از نظرسنجی از گروه های مورد مطالعه در ارتباط با نیاز های اساسی بدست آمده از دید متخصصین امور شهری کمبود فضای سبز و تنوع فعالیت ها در فضاهای عمومی به خصوص پارک های شهری بسیار مهم و بیشترین نارضایتی را داشته است. بنابراین متخصصین امور شهری، کارمندان ادارات و کاربران فضاهای عمومی شهر نورآباد نسبت به نیازهای اساسی به ترتیب با رضایت 458/0 ، 525/0 و 467/0 و با عدم رضایت 716/0- ، 727/0- و 730/0- بیشترین نارضایتی را نسبت به محیط زیست شهری نورآباد دارند. با توجه به نتایج بدست آمده از پرسشنامه متخصصین شهری و کارمندان و تحلیل آن به وسیله مدل کانو نیازهای عملکردی نسبت به دیگر نیازها از دید آنها در وضعیت بهتری قرار دارد. ضریب رضایت نیازهای عملکردی به ترتیب (612/0) و (630/0) و نتایج بدست آمده از پرسشنامه کاربران فضاها نیازهای هیجانی نسبت به دو ضریب رضایت نیازهای اساسی و عملکردی دارای وضعیت بهتری می باشد.
۲.

بازطراحی بوستان های شهری با تأکید بر توسعه اجتماع پذیری (مورد مطالعه: بوستان های شهر مهاباد)

کلید واژه ها: سرزندگی فضای جمعی پارک های شهری اجتماع پذیری حیات جمعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 519 تعداد دانلود : 955
فضاها و عرصه های عمومی یکی از عناصر ضروری و اساسی زندگی روزمره شهری و مهمترین بخش شهرها به شمار می روند، در این میان پارک های شهری به عنوان بخش مهمی از فضاهای عمومی و بازنمود زندگی مدرن شهری، محیطهایی برای لذت، تفریح،گذران اوقات فراغت، زندگی اجتماعی وتبادل فرهنگ، افکار، دیدگاه ها،عقاید و نظرات هستند. در دوران معاصر با افزایش فردگرایی، عملکرد اجتماعی بسیاری از فضاهای عمومی ازجمله پارک های شهری از بین رفته است، لذا توجه به محیط کالبدی پارکها به عنوان محملی برای بازیابی همجواری از دست رفته انسانها، درجهت نزدیکتر کردن آنان به یکدیگر و جبران بخشی از تعاملات اجتماعی از دست رفته اهمیت بیشتری یافته است. این پژوهش با هدف شناسایی ابعاد مؤثر بر اجتماع پذیری پارکهای شهری، قصد دارد با سازگاری هرچه بیشتر شرایط کالبدی و معنایی محیط پارکهای شهری منطبق بر نیازها و خواسته های کاربران فضا، پارکها را تبدیل به فضایی جامعه پذیر سازد. لذا پس از بررسی سوابق موضوع در بخش مبانی نظری، با استخراج شاخص های مؤثر اجتماع پذیری در محدوده مورد مطالعه از طریق نظرسنجی ارزیابی گردید.در بخش نظرسنجی پاسخ دهندگان به صورت تصادفی ساده، و به تعداد 384 نفر انتخاب گردیدند. داده ها با استفاده از نرم افزار آماری spss تحلیل گردیدند و روابط معنادار بین متغیرهای دخیل در اجتماع پذیری، استنباط گردیدند. براساس نتایج به دست آمده از پرسشنامه ها، بین شاخص های اجتماع پذیری که شامل معیارهای خوانایی و کیفیت محیط، الگوهای فرهنگی- اجتماعی،منظروعناصرگیاهی،حیات جمعی و سرزندگی،مدیریت،کاربری های همجوار و آسایش و امنیت روانی و ...را شامل می شودومطلوبیت اجتماع پذیری در فضای پارک های شهری ارتباط معناداری وجود دارد. به معنای اینکه با ارتقای ویژگی های کالبدی پارک های شهری، اجتماع پذیری نیز بهبود خواهد یافت. بین شاخص های معنایی محیط نیز که معیارهای سرزندگی، خاطره، آسایش و راحتی، زیبایی، ایمنی و امنیت را دربر می گیرد و اجتماع پذیری پارکهای شهری همبستگی ارتباط معنادار وجود دارد.
۳.

ارزیابی اهمیت نقش مؤلفه های منظر شهری بر کیفیت زندگی شهروندی(مطالعه موردی: شهر گرگان)

کلید واژه ها: کیفیت زندگی شهر گرگان منظر شهری شهرسازی معاصر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 680 تعداد دانلود : 321
منظرشهری مطلوب وانتظام یافته که خود در نتیجه تناسب عوامل موجد آن حاصل می شود باعث ایجاد احساسی خوشایند از زندگی در محیط شهری شده و عامل مؤثری در ارتقاء رابطه شهروندان و شهر و از آن راه احساس مسئولیت در قبال آن است . تأثیر منظر شهر بر جنبه های روحی، ادراکی و رفتاری شهروندان و اهمیّت منظر شهر بر مباحث حقوق شهروندی دو وجه بسیار مهم و مؤثر این موضوع هستند. که به طور عمده اهداف هرگونه طرح و برنامه در جهت ساماندهی منظر شهری را در بر می گیرند. آنچه نباید از ذهن به دور نگاه داشت ذکر این نکته بسیار مهم است که مطلوبیّت منظر شهری در ابعاد مختلف و هماهنگی آن با ویژگی های فرهنگی ، اجتماعی و طبیعی و... شهر که در نتیجه عملکرد مناسب و هماهنگ لایه های مختلف تشکیل دهنده شهر می شود ، با تأثیرگذاری بر روحیات و رفتارهای شهروندان ، زمینه های ایجاد آرامش روحی و نزدیک شدن به شهر مطلوب را فراهم می آورد. لذا در همین راستا پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثرات معیارهای منظر شهری بر رفتار و کیفیت زندگی شهروندان شهر گرگان با روش پیمایشی با انتخاب 380 نفر به عنوان نمونه آماری انجام گرفته است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار آماری SPSSدر قالب مدل های ای اسکوئر، و همبستگیجهت اولویّت بندی اثرگذاری معیارهای منظر شهر بر رفتار و کیفیت زندگی استفاده شده، نتایج حاصل از آنها در حالت کلی بیانگر آن است که ادراک عمومی و فرم و ریخت شناسی بر اساس نظرات شهروندان در جایگاه اول قرار گرفته و این مؤلفه ها در بین معیارهای مورد سنجش نشان از اهمیّت و اثرگذاری بیشتری بر روی زندگی شهروندان منطقه مورد مطالعه داشته است. همچنین در بین مؤلفه ها، حس مکانی در محدوده مورد سنجش در جایگاه آخر قرار گرفته که بیانگر اثرگذاری کمتر آن بر روی کیفیت زندگی شهروندان بوده است. گرچه این مؤلفه در بین مؤلفه ها در جایگاه آخر واقع شده لذا با برنامه ریزی و مدیریت مناسب این نوع مؤلفه ها می توان نقش آن را در بین مؤلفه ها پررنگ تر کرد و این امر نیازمند مدیریت نظام مند سازمان ها و نهادهای ذی ربط می باشد.
۴.

بررسی تأثیر بافت گیاهان در مکان ها و فضاهای سبز شهری با رویکرد طراحی کاشت پایدار(مطالعه موردی: پارک تاجیکستان استان البرز)

کلید واژه ها: کیفیت بصری فضایسبز شهری کیفیت فضاها طراحی کاشت پایدار بافت گیاه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 131 تعداد دانلود : 223
طراحی کاشت پایدار یکی از مواردی است که در جنبه اجتماعی توسعه پایدار ایفای نقش می کند. در چیدمان گیاهی تمام عناصر طراحی از قبیل اندازه، فرم، رنگ و بافت گیاهان دارای اهمیّت است و به صورت ترکیبی استفاده می گردد. عنصر بافت یکی از عناصر مهم در طراحی کاشت است. برای نشان دادن اهمیّت این عنصر در این پژوهش سعی بر آن شده تا ضمن بیان مفاهیمی چون فضای سبز شهری، پایداری، طراحی کاشت به بررسی عنصر بافت گیاه و تأثیری که خواص بافت گیاه در فضا از قبیل کوچک و بزرگ کردن فضا، تغییر اندازه و عمق فضا، به طور کلی جنبه های روانی آن در طراحی ایجاد می کند و همچنین تأثیر بافت گیاه در کنترل عوامل محیطی در طراحی کاشت مورد بررسی قرار گیرد که نشان می دهد بافت گیاه که یکی از عناصر زیبایی و عملکرد اکولوژیک گیاه محسوب می گردد و می توان از این خاصیت گیاه در ایجاد فضاهای مطلوب انسانی و همچنین در جهت طراحی کاشت موفق فضاهای سبز شهری و بهبود شرایط محیطی به کار برده شود و همچنین از نظر زیبا شناختی بصری برای عدم یکنواختی و ایجاد تنوع و تعادل بصری در هنگام کاشت هر سه بافت گیاه که شامل ریز، متوسط و درشت با یکدیگر ترکیب شوند هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر بافت گیاهان در مکان ها و فضاهای شهری است و پارک تاجیکستان به عنوان منطقه مورد مطالعه مورد بررسی قرار گرفته که با استفاده از روش توص یفی- تحلیلی و برداشت میدانی به بررسی وضع موجود طراحی کاشت از نظر عنصر بافت در منطقه مورد مطالعه پرداخته است. نتایج کلی پژوهش حاکی از آن است منطقه مورد مطالعه در نواحی مختلف سایت هیچگونه ترکیب مناسب و اصولی از نظر زیبا شناسی و اکولوژیکی در بین انواع بافت های ریز، متوسط و درشت گیاهان به کار برده شده در فضاهای مختلف سایت وجود ندارد. و با ترکیب افراطی برخی از بافت ها در کنار یکدیگر موجب ایجاد یکنواختی در برخی فضاها گردیده و در بیننده احساس کسلی ایجاد می کند. همچنین در جهت بهبود شرایط محیطی سایت از نظر اکولوژیکی هم مد نظر قرار نگرفته به طور کلی در سایت مورد مطالعه به هیچکدام از اصول طراحی کاشت در ترکیب با عنصر بافت گیاهان توجهی صورت نگرفته است.
۵.

تأثیر مؤلّفه های منظر شهری در آرامش شهروند (نمونه موردی: محلّه کوی معلّم شهر بجنورد)

کلید واژه ها: آرامش منظر شهری آسایش بصری حس بینایی تعادل بصری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 759 تعداد دانلود : 785
در جوامع امروزی، آرامش و آسایش یکی از پارامترهای ضروری برای ساکنین مناطق شهریست. چراکه عدم وجود آرامش باعث به وجود آمدن مشکلات روانی و اجتماعی می گردد که این مسأله به متلاشی شدن جامعه شهری می انجامد. برآوردن این نیاز به طرق مختلف صورت می پذیرد؛ یکی از این مؤلّفه ها که در این تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد، ایجاد آسایش بصری از طریق ویژگی های بصری است، زیرا حسّ بینایی تأثیرگذارترین عامل از میان حواس چندگانه در ارتباط بین انسان و محیط می باشد و در صورتی که ویژگی های بصری درست و به جا در منظر شهری استفاده شوند، می توانند به به وجود آمدن محیطی ایمن تر و مطلوب تر کمک نمایند. علّت این که سیمای شهرهای ما عاری از کیفیت است و القا کننده آرامش و بهره برداری از فضا نیست، عدم توجّه مدیران شهری بوده که برنامه جامعی برای موضوع آسایش بصری تهیه نکرده اند؛ همچنین با گسترش بی ضابطه بسیاری از شهرها و افزایش جمعیت، رفته رفته به این مهم کمتر توجّه شده و همین امر موجب آشفتگی بصری گردیده است. در مورد آسایش بصری و منظری شهری تحقیقات گسترده ای صورت پذیرفته است. از جمله این تحقیقات می توان به پژوهش گوردن کالن، سایمون بل، اسماعیل صالحی، هدی علوی طبری، محمّد آتشین بار، مسعود متولّی و نیز تحقیقات متفاوت دیگری که در قالب کیفیت محیطی و منظر شهری توسط دانشمندان مختلف صورت گرفته و اشاره به اهمّیّت این موضوع در شهرها دارد اشاره کرد. هدف از انجام این پژوهش ارائه راهکارهایی مناسب جهت کمک به ایجاد مفهوم آرامش از طریق آسایش بصری در محیط شهریست .روش تحقیق در این مقاله ، به صورت تحلیلی و مطالعات میدانی و شیوه و ابزار تحقیق، اسنادی و کتابخانه ای می باشد که مبانی مورد نیاز گردآوری و بررسی، سپس با توجّه به آن ها، نمونه موردی مورد پژوهش، مقایسه و با استفاده از پرسشنامه و نرم افزارspssتحلیل شده، و راهکارها در قالب جدولی برای ایجاد حسّ آرامش با توجّه به ویژگی های بصری در محیط نمونه مورد مطالعه، ارائه شده است .با توجّه به مقایسه و راهکارهای ارائه شده، نتایج برای دستیابی به احساس آرامش از طریق ویژگی های بصری در محلّه کوی معلّم به صورت موردی بیان شده است.
۶.

شناسایی مؤلفه های عینی و ذهنی مؤثر در طراحی نما در جهت ارتقاء هویّت منظر ِشهری و افزایش حس تعلق شهروندان

کلید واژه ها: هویت نما منظر شهری حس تعلق شهروندان مؤلفه های عینی و ذهنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 265 تعداد دانلود : 812
بحث نماسازی در ساختمان و ساخت بدنه ِشهری یک بحث هویّتی و فرهنگی است. افزایش ساخت وسازهای شهری، مشخص نبودن محدوده ساخت وساز، گسترش انبوه سازی در سال های اخیر سبب شده است، که نمای بسیاری از شهرها دچار نوعی بی نظمی شود که این بهم ریختگی در منظر ِشهری ما بیشتر ناشی از تقلیدهای کوکورانه از سبک های معماری و نبود متغیرهای دسته بندی شده، جهت به کارگیری در طراحی نماها است. از طرفی وجود نماهای گوناگون در پوسته های شهری باعث بر هم خوردگی زیبایی کلِ شهر گردیده است. لذا شناسایی و تدوین مؤلفه های عینی و ذهنی برای طراحی نمای مطلوب و یکپارچه در شهر ضروری می باشد، چرا که وجود تنوع و ناهمگونی در نماهای شهری نوعی بی هویّتی و عدم یکپارچگی و پیوستگی در مفاهیم مرتبط با معماری در حوزه نما و منظر شهری را به وجود آورده است. بنابراین به نظر می رسد ارتقاء هویّتِ شهر و افزایش حس تعلق و خاطره انگیزی شهروندان به شکل دهی و زیبایی نماها در شهر وابسته است که این امر با شناسایی و بهره مندی از اصول تدوین شده مشخص برای طراحی نما میسر می گردد. لذا با روش توصیفی- تحلیلی و مطالعه منابع کتابخانه ای با هدف بازخوانی هویّت بصری در نماهای شهری در انطباق با مؤلفه های هویّت بخش معماری به اهمیّت و تأثیر نما در هویّت بخشی به محیط و متغیرهای مؤثر در نماسازی که موجب ارتقاء هویّت و افزایش حس تعلق شهروندان می شود، پرداخته شده است. یافته ها نشان داده، شاخص هایی چون تناسبات، هماهنگی، رنگ، مقیاس، خطوط آسمان و ترکیب بندی در بعد عینی و معنی داری و آموزندگی و خاطره انگیزی در بعد ذهنی در طراحی نما تأثیرگذار است.
۷.

شناسایی راهبردهای طراحی منظر فضاهای شهری به منظور ارتقاءکیفیت محیط (مورد مطالعه: هسته مر کزی شهر مهاباد)

کلید واژه ها: مهاباد سوات کیفیت محیط مکان سنجی طراحی منظر فضایشهری هستهمرکزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 720 تعداد دانلود : 658
هدف ازتحقیق حاضر ارائه راهبردهایی برای طراحی منظر در هسته مرکزی شهر مهاباد به عنوان شناسنامه واقعی شهرها است و همچنینشناختقابلیّت هاوتنگناهایداخلیبافتدر هسته مرکزی، فرصت هاوتهدیدهایبیرونیودرنتیجهتحلیلوامکان سنجیبهره مندیازفرصت های توسعه ای وارتقاءزیست،سکونت وفعالیت ها دربافتقدیموهستهمرکزیشهر مهاباد می باشد. اینپژوهشازنوع کاربردیبوده و برای جمع آوری اطلاعات از سه روش، میدانی (تکنیک Placecheck)، تکنیک سوات (swot) وکتابخانه ای استفاده شده است. در روش نظری (تحقیقات اسنادی وکتابخانه ای) با رجوع به منابع فارسی و انگلیسی موجود (کتب، نشریات، نتایج همایش ها وکنفرانس ها) وهمچنین پایگاه هاى شبکه اى پردازش مربوطه اطلاعات لازم گردآوری گردیده است. در روش میدانی با استفاده از تکنیک (Placecheck)،(در این روش تعدادی از سؤالات مرتبط با موضوع مطرح ودر بین مردم پخش شده است وپس از ارزیابی، دیدگاه آنان را مبنای طراحی قرار داده شده است، و در تکنیک (swot)،در این روش به نقاط قوت، ضعف، تهدید و فرصت، در ابعاد کالبد- فضایی، اجتماعی، زیست محیطی، عملکردی، حمل ونقل- ترافیک، اقتصادی وادراکی وبصری محدوده مورد نظر پرداخته شده است.نتایجتحقیقنشانمی دهداولویّتاولبرایبرنامه ریزیراهبردی طراحی منظر دربافتقدیم جهتاستراتژیرشدوتوسعهاست،بهطوریکهاینراهبردشاملارتقاء کیفیتکالبدی فضایی،ارتقاء کیفیتمحیطی،ارتقاء کیفیتاجتماعی-فرهنگی و زیرمجموعه های آن به صورت جداولی در انتها اورده شده است. یافته های پژوهش در نهایت به صورت دستورالعمل های اقدامی می باشد که در راستای بهبود بخشیدن به کیفیت محیط در هسته مرکزی شهر مهاباد معیارها و زیر معیارهای طراحی ارائه می دهد.
۸.

بررسی نقش نورپردازی منظر پیاده راه ها در افزایش کیفیّت پیاده روی شهروندان (نمونه موردی: پیاده راه خیابان ساحلی قم)

نویسنده:

کلید واژه ها: امنیت ایمنی جذابیت پیاده راه نورپردازی منظر شهری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 561 تعداد دانلود : 34
افزایش حجم حضور و تردد اتوموبیل ها در سطح شهرها و به وجود آمدن ازدحام ترافیکی در معابر اصلی شهر سبب شده تا دوباره موضوع انسانی کردن شهرها از طریق افزایش قابلیّت پیاده مداری و توجه دوباره به سهم جا به جایی عابر پیاده در نظام حمل و نقل در دستور کار برنامه ریزان و طراحان شهری قرار بگیرد. در طول روز مسیرهای پیاده روی توسط نور طبیعی روشن شده و تجربه یک پیاده روی راحت، ایمن و لذّت بخش را فراهم می کند. اما در طول شب، این تکنیک های نورپردازیِ مصنوعی هستند که باید با حفظ استانداردهای پیاده روی، محیط را برای نیازهای خاص و اولویّت های عابرین پیاده، روشن کنند. عواملی متعددی در ایجاد یک نورپردازی مناسب برای یک پیاده روی امن و جذاب مؤثر هستند. در این مقاله سه عامل ایمنی، امنیّت شخصی و جذابیّت به عنوان مهم ترین عوامل مؤثر در کیفیت بخشی به پیاده روی شهروندان مورد بررسی قرار گرفته اند. شهر قم به دلیل دارا بودن ویژگی های فرهنگی و اقلیمی خاص، از پتانسیل بالایی جهت جذب عابرین پیاده به خصوص در ساعات پایانی شب برخوردار است که باید از این توان بالقوه حداکثر استفاده را کرده و محیط و مناظر شهری را به بهترین شکل برای پیاده روی شهروندان آماده کرد. ازاین روی،دراینپژوهشبهنقشنورپردازیدر کیفیت بخشی به پیاده روی شهروندان پرداختهشدهاست. روشاینپژوهش،توصیفی،تحلیلیوپیمایشیاستو جمع آوری داده ها از طریق مصاحبه و توزیع پرسشنامه در بین شهروندان شهر قم صورت گرفته است وبرایتحلیل داده هاازنرم افزار SPSS استفادهشده است. حجم نمونه با توجه به تعداد عابران پیاده استفاده کننده از پیاده راه در مقطع زمانی مورد نظر با استفاده از فرمول کوکران و در نظر گرفتن 80 درصد احتمال وجود صفت و 96.1 احتمال صحت گفتار و 5% خطا 190 نفر برآورد گردید که به سبب بالا بردن اطمینان از نتایج پژوهش، به 195 نفر افزایش یافت. نتایج این تحقیق نشان دهنده این موضوع است که در صورتی که به نورپردازی مسیرهای پیاده روی توجه ویژه شده و اجرای دقیق آن در دستور کار برنامه های کیفیت بخش به فضای شهری به خصوص در شهرهایی با اقلیم کویری قرار گیرد، می توانیم ضمن بهبود کیفیت زندگی شهری، نقش مهمی در افزایش امنیّت، ایمنی و جذابیّت پیاده راه ها ایفا کرده و زمینه ساز افزایش کیفیت پیاده روی و در نتیجه افزایش حضور شهروندان در فضای شهری و گسترش فرهنگ پیاده مداری شویم.