اندیشه تقریب

تحولات سیاسی ـ اجتماعی در سطح وسیع منطقه ای و جهانی که از سال 1389 آغاز گردیده و به عنوان «بیداری اسلامی» در زبان فارسی و «الصحوة الاسلامیه» در زبان عربی معروف گشت و گاهی از آن به «بهار عربی» یاد می شود، موجب گردید که حکومت های خودکامه یکی پس از دیگری از تخت ریاست دیکتاتوری عزل و به محاکمه و مجازات و انزوا کشیده شوند.

مسئله مرجعیّت علمی أهل بیت رسول خدا‰، از مسایل بنیادین و دامنه دار میان مسلمانان است. این مسئله را از زوایای «مبانی»، یا «أدلّه» (عقلی و نقلی) ، یا «شواهد و مستندات» می توان بررسی نمود. مبانی، همان پیش فرض ها و اصول موضوعه است که با پذیرش آنها، به مباحث بعدی هم چون أدّله و شواهد و مستندات پرداخته می شود. مبانی، به دو دسته قابل تقسیم است: عام و خاص. در مبانی عام، به مباحثی چون «ضرورت مرجعیّت»، «جواز پیروی از مرجعیّت علمی» و «ویژگی های مرجع» پرداخته می شود. از آن جا که انسان موجودی محدود و با کاستی های فراوان است، برای رسیدن به کمال، به راهنما و مرجعی معصوم و مصون از خطا نیاز دارد. کامل ترین و ماندگارترین مرجع، خداوند متعال است. از آن جا که ارتباط مستقیم میان خداوند با انسان ها امکان پذیر نیست، پیامبران از طریق وحی الهی، به هدایت بشر می پردازند. با ختم نبوّت، هدایت الهی، هم چنان ادامه دارد و این مسئولیت، به عهده أهل بیت پاک و مطهّر رسول خدا نهاده شده است. در مبانی خاص، «حجیّت سنّت أهل بیت رسول خدا» بر اساس منابع أهل سنّت، بررسی شده و با دلایل قرآنی و روایی، برای إحراز صلاحیّت مرجعیّت علمی در میان امّت پس از رسول خدا… به اثبات رسیده است. أدلّه مرجعیّت علمی أهل بیت‰ را به همراه شواهد و مستندات این مرجعیّت، در پژوهشی دیگر باید جست وجو کرد.

مقاله حاضر با رویکرد تطبیقی به مسئله عوامل انحطاط تفکر اسلامی در جهان اسلام و به تبع آن انحطاط جوامع مسلمین از دیدگاه استاد مطهری و اقبال لاهوری مى پردازد و بسیاری از عوامل اساسی درون مرزی و برون مرزی را که باعث انحراف و انحطاط تفکر اسلامی گشته بررسی می نماید که در این بیان مشترکات فراوانی میان آن دو متفکر به چشم مى خورد. از جمله این عوامل مهم، نفوذ اندیشه های بیگانگان به شکل های مختلف، تهاجم استعمار و برداشت های غیر اسلامی از آموزه های دینی، تحجر و... مى باشد. در پایان نیز به موضع گیری و راه کارهای مشترک به صورت عقلانیت دینی، اجتهاد، و توانمند سازی دین اسلام برای ادراه جامعه اسلامی اشاره شده است.

خلط در مبادی تصوری در باب عقل و عدم تحلیل و تبیین درست تعریف و دخالت دادن تسامح عرفی، موجب نزاع و مناقشات علمی و به وجود آمدن ابهامات فراوان گردیده است، از این رو عقل را به انواع گوناگونی تقسیم و تعریف کرده اند؛ اما منظور از عقل در استنباط احکام شرعی، دلیل عقل در برابر نقل، شامل معرفت های فطری، تحلیل ها و یافته های عقلانی نظری و یافته های علوم تجربی می باشد، که در طول تاریخ با تکامل مباحث علم اصول در تنقیح تعریف عقل، قیوداتی به آن اضافه شد، از جمله: ١ـ تفاوت میان عقل به عنوان «دلیل حجیت» و به عنوان «دلیل حکم»؛ ۲ـ تفاوت میان عقل آلی (ابزاری) و استقلالی؛ ۳ـ تفاوت میان عقل به عنوان «حاکم» و عقل به عنوان «کاشف»؛ ۴ـ تفاوت میان «ادراک عقلی قطعی» و «ادراک عقلی ظنی»؛ ۵ـ عقل نظری و عقل عملی.

یکی از موضوعات مورد اختلاف شیعه با برخی از اهل سنت از جمله رشید رضا، مسئله یکتاپرستی والدین پیامبر است. صاحب تفسیر المنار بر خلاف بسیاری از صاحب نظران اهل سنت و تمام شیعه، بر این باور است که پدر و مادر پیامبر… مشرک بوده اند. وی برای توجیه اعتقاد خود، به احادیث ضعیف استناد نموده و احادیث دلالت کننده بر طهارت روحی و اعتقادی والدین پیامبر را با قرآن و احادیث صحیح معارض می داند. امّا دلایل چهارگانه، یعنی قرآن، روایات، اجماع و عقل، بر خلاف نظریه صاحب المنار حکم می کند. تعداد زیادی از آیات، روایات وارد شده از طریق اهل سنت و شیعه، هم چنین عقل و اجماع، بر طهارت روحی و موحد بودن والدین و اجتهاد پیامبر… دلالت می کند که در متن این نوشتار به آنها استناد گردیده است. به اعتقاد ما نه تنها شیعیان، بلکه بسیاری از برادران اهل سنت بر این باورند که پدر و مادر و اجداد پیامبر… تا حضرت آدم هیچ یک به شرک آلوده نشدند، بلکه آنان موحّدان خداپرستی به شمار می رفتند که روابط نامشروع نیز در زندگی شان جایی نداشت.

سؤال اصلی: علمای بحرین در مورد علوم قرآن چه فعالیت هایی داشته اند؟ سؤال های فرعی: 1- فضلا و فرهنگیان بحرین چقدر از قرآن برای وحدت اسلامی استفاده کرده اند؟ 2- نویسندگان بحرینی چه آثاری درباره قرآن کریم دارند؟ 3- مجلس علمای بحرین سال 1432 را به چه عنوانی نام گذاری کرده است؟ یکی از مسائل مهم در وحدت اسلامی، نقش قرآن کریم است که باید قبل از هر چیز مورد توجه قرار گیرد علمای بحرین توجه خاصی به آن داشته اند. در این مقاله، آثار هفتاد نفر از علمای بحرین از قرن هشتم تاکنون دربارة قرآن کریم بررسی شده است. از جمله مطالب مطرح شده در این مقاله موقعیت قرآن در جامعه بحرین و انقلاب اخیر آن است. ملت بحرین نیاز دارد تا درباره بیداری فرهنگی و سیاسی خود از قرآن کریم الگو بگیرد و آن را سرلوحه کار خود قرار دهد؛ چیزی که در شعار مردم بحرین به روشنی مشاهده می شود و علمای بحرین امسال را به دلیل ارائه خدمات قرآنی و هوشیاری جامعه و نیز وحدت و انسجام مسلمانان و مبارزه با فساد و منکر، سال نصرت از قرآن نامیده اند. مسائل مطرح شده در این مقاله عبارت است از: 1- نقد و بررسی جایگاه فعلی قرآن در جامعه بحرین؛ 2- کتاب شناسی قرآن مورد توجه محققان؛ 3- تشریح دلایل مثبت و مزایای کتاب های منتشر شده در بحرین؛ 4- سابقه فرهنگی و تاریخی بحرین که در عصر حاضر فرصت های جدیدی را برای توسعه و گسترش وحدت اسلامی فراهم خواهد نمود؛ 5- معرفی یکی از مراکز علمی بحرین و مقایسه آن با سایر مراکز علمی اسلامی مانند: الحله، النجف، قم، شیراز، اصفهان، حیدرآباد و…؛ 6- شناسایی آثار علمای بحرین دربارة قرآن کریم در موضوعات تجوید، تفسیر، قرائت، لغت، معجم، پژوهش های قرآنی و … که در موضوعات متنوع تدوین شده است.

بدون شک در چارچوب گفتمان وحدت گرا و تقریبی شیعه، آخوند خراسانی جایگاه ویژه ای دارد. آخوند پس از تحکیم جایگاه علمی و فقهی خود در حوزه علمیه نجف، بر اساس مبانی فقهی و کلامی و با توجه به شرایط زمانه وارد پروسه استبداد زدایی و استعمارستیزی شد. این دو پدیده آخوند را به خودی خود به سمت موضوع اتحاد ملی ـ اسلامی و اتحاد بین المللی ـ اسلامی سوق داد و وی را به عنوان یکی از طلایه داران ایده اتحاد و تقریب و شخصیتی که فرایند اتحاد اسلامی را از قوه به فعل درآورد، معرفی نمود. بنابراین این نوشتار در صدد تبیین نقش و جایگاه آخوند خراسانی در فرایند اتحاد اسلامی و تقریب مذاهب و تشریح کارنامه نظری و عملی وی در این خصوص است.

در بخش اول این نوشتار از موقعیت جغرافیایی و پیشینة تاریخی و اهمیت استراتژیک بحرین نکاتی ذکر شد و اینک ادامه مباحث با عناوین زیر تقدیم می شود: ادیان و مذاهب در بحرین، حوزه های دینی و میزان پای بندی مردم به مذهب، سیر تحولات فرهنگی، تأثیر و تأثر فرهنگ، روابط مردم در زندگی خانوادگی و اجتماعی، وضعیت زنان در جامعه، سطح علمی و فرهنگ جامعه بحرینی، آثار مهم فرهنگی و تاریخی، مؤسسات فرهنگی خارجی و فعالیت آنها، رسانه های گروهی شامل مطبوعات، صدا و سیما، خبرگزاری ها و میزان کنترل دولت بر رسانه های گروهی. در ادامه به موضوع بحرین در سه دهه اخیر پرداخته شده است، از روی کار آمدن شیخ عیسی بن سلیمان تا تغییرات در ساختار حکومتی، قوای سه گانه و چگونگی شکل گیری ارادة سیاسی. پس از آن، احزاب و گروه های سیاسی معارض معرفی شده اند و در نهایت، مسئله روابط با کشور های دیگر به ویژه روابط بحرین با ایران قبل از انقلاب و پس از تشکیل جمهوری اسلامی ایران گزارش گردیده است.