۱.
کلید واژه ها:
تقلید تکرار ابن نباته روش شعری ابن نباته تصویر فنی
ابن نباته از جمله شاعرانی است که در عصر انحطاط می زیسته است؛ از این رو شعر وی از خصوصیت و ویژگی های آن دوره برخوردار است. از جمله ویژگی های شعری آن دوره که در شعرهای ابن نباته به چشم می خورد، تقلید، تکرار و به کارگیری واژگانی است که جای آنها در شعر نیست.
ابن نباته در اشعار خود از شاعرانی بزرگ همچون امرء القیس، طر فه بن عبد، خنساء، حسّان بن ثابت انصاری، کعب بن زهیر، ابوتمّام، متنبی و ابونواس تقلید کرده است.
از نظر تکرار نیز الفاظ و معانی تکراری زیادی در دیوان او وجود دارد که در این مقاله به عنوان نمونه، مفاهیم موجود در شعر او در مدح رسول و مدح خلفا و پادشاهان زمانه خویش بررسی خواهد شد.
ولی آنچه صلاحیت و ویژگی خاص شعر نبوده و ابن نباته در شعرهای خویش به کار برده است، به کارگیری اصطلاحات ادبی از جمله مسائل نحوی و عروضی، همچنین اصطلاحات علوم حدیث و علم رجال و اصطلاحات صوفیانه است.
ابن نباته در آثار خود از مفاهیم قرآنی و حدیثی نیز فراوان اقتباس کرده است که این مسئله بیانگر نوعی برجسته سازی و آشکار سازی مفاهیم دینی است؛ مفاهیمی که مورد پسند مردم آن دوره بوده و شاعر ناگزیر در پی برآورده ساختن این نوع خواسته مخاطبان خود برآمده است.
ابن نباته جنبه دیگری از شعر را که همان شعر هزلی است در دیوان خود به تصویر کشیده است. این نوع شعر نیز در دوره ای که او می زیسته به وفور در میان شاعران یافت می شده است.
۲.
کلید واژه ها:
قرآن کریم بلاغت معجزه قسم
از هر زاویه که به قرآن کریم نگاه شود، در آن ظرافت ها و ویژگیهایی دیده میشود که در اوج فصاحت و بلاغت است و انسان را وادار میکند به فوق بشری بودن آن اعتراف کند. در طول تاریخ، قرآن پژوهان در پاسخ به این پرسش که قرآن از چه نظر معجزه است ـ به خاطر بلاغت آن، به سبب اسلوب خاص آن، به خاطر معنی و محتوای آن ، به علت اخبار غیبی آن و یا به خاطر همه اینها ـ به بررسی این کتاب آسمانی پرداخته اند.
تناسب و هماهنگی بین کلمات و جمله ها و لفظ و معنی از اصول زیبایی کلام است، این تناسب ها و هماهنگیها به شکل کامل در قرآن کریم وجود دارد. به کارگیری این قاعده در سوگندهای قرآن کریم در اوج خود نمایان میشود، به طوری که با کلام بشری تفاوت های چشمگیر دارد.
با تأمل در سوگندهای قرآن کریم، می بینیم که هم میان مُقسَمٌ به هایی که در پی هم آمده اند تناسب وجود دارد؛ و هم میان مُقسَمٌ به ها و مُقسَمٌ علیه ها؛ و از سوی دیگر، محور و محتوای سوره و سوگند موجود در آن نیز با یکدیگر مرتبطند.
این مقاله به طور فشرده، با رویکرد معجزه بودن قرآن کریم، ابتدا به بیان و بررسی نکات بلاغی این هماهنگیها و تناسب ها در سوگندهای قرآن کریم میپردازد؛ سپس نظرات قرآن پژوهان درباره هدف و کارکردهای سوگندهای قرآن کریم را ذکر میکند.
۳.
کلید واژه ها:
شعر خراسان هجاء سبک هجاء
دو قرن چهارم و پنجم هجری را می توان دوران طلایی شعر عربی در خراسان نامید؛ به طوری که خراسان در این دوره مجمع بسیاری از ادبا و شعرا، از اقصی نقاط جهان اسلام گردید. از جمله فنون شعر عربی که در خراسان مورد توجه شاعران قرار گرفته، هجاء است. هجاء در حقیقت از مهم ترین انواع شعری است که از دوره جاهلیت در شعر عربی وجود داشته است. این نوع شعری معمولاً زمانی به وجود می آید که انسان از امری ناراحت می شود و این ناراحتی او را به هجو و مذمت وادار می کند.
با این رویکرد، پژوهش حاضر می کوشد با تحلیل و بررسی اشعار مربوطه، به تبیین علل بروز هجاء (از جمله: نبود آزادی، ستم کارگزاران) و انواع هجاء (همچون هجاء افراد و شهرها)، همچنین سبک آن در شعر خراسان بپردازد.
۴.
کلید واژه ها:
زن غزل مسائل اجتماعی احمد شوقی
از دیرباز توصیف زن و عشق و شیدایی بخش بزرگی از شعر شاعران را به خود اختصاص داده است. می توان گفت تقریباً شاعری وجود ندارد که بخشی از شعرش در این باب نباشد؛ زیرا عشق و عاطفه در واقع احساسی مشترک میان بسیاری از مردم است. در دوره نهضت شعر عربی این مسأله رنگ و بوی دیگری هم به خود گرفت و شاعران به جایگاه اجتماعی زن و تلاش برای اعاده حقوق از دست رفته او نیز پرداختند.
در شعر شوقی که در این دوره زندگی می کرد زن به دو گونه تصویر می شود: نخست مرتبط با مشکلات اجتماعی که گریبانگیر زنان بود و در واقع عامل اصلی جنبش هایی بود که خواهان آزادی زن بودند. دوم تصویر زن به عنوان موضوعی برای تغزل.
هنگامی که اشعار شوقی را می خوانیم با دو نوع برخورد در مورد تغزل مواجه می شویم: یکی گرایش کلاسیک که در غزل سرایی او در مقدمه شعرهای مدحی اش، نیز در شعرهایی که صرفاً در زمینه تغزل هستند به چشم می خورد. دیگری گرایش رمانتیک که در شعرهای نمایشی او خود را نشان می دهد. در این گونه اشعار شاعر از سر احساس و عاطفه شعر می سراید و از آن رو که از زبان قهرمانان داستانش سخن می گوید از آزادی بیان بیشتری برخوردار است.
تلاش ما در این مقاله این است که با بررسی تحلیلی قسمتی از اشعار شوقی در حیطه موضوع مورد نظر، دیدگاه شاعر را در مسائل اجتماعی مربوط به زن ونیز غزل سرایی او (مادی یا معنوی) دریابیم.
۵.
کلید واژه ها:
ابن سینا شعر نثر ادبیات عربی
شیخ الرئیس بوعلی سینا علاوه بر آنکه در فلسفه و طب از بزرگ ترین نوابغ بشری به شمار می آید، و نیز در علوم عصر خود بی همتا بوده است، در ادب عربی و فارسی هم درخشیده و ابیات و قطعات ادبی بی بدیلی سروده است که شگفتی ادبیان را برانگیخته است. در نثر عربی نیز آنجا که قصدش ایجاد کلام ادیبانه بوده است، با سبکی عرفانی گونه، راه رمز و اشاره را در پیش گرفته، به طوری که وقتی به معانی آن گوهرهای گران سنگ نظر افکنیم، خود را در مسیر سالکان طریقت مییابیم؛ و آنگاه که به اشعار عربی و قطعات و رباعی ها و دوبیتی هایش نظر کنیم، گویا در شفاخانه ای قدیمی گام نهاده ایم که طبیبان حاذق نسخه های خود را برای درمان بیماران به لسان شعر ترنم می کنند. وقتی به شفای بوعلی و اشارات او سر بزنیم، خود را در محکمه عقل او چون کودکان بسیارگوی کم فهم مییابیم که هزاران خیال در سر دارند، اما پای رفتن نداشته، لنگ لنگان در پی پرواز عقاب های عقل و منطق درمانده اند.
در این مقاله نمونه هایی از اشعار شیخ الرئیس در موضوعات مختلف آمده است که با رنگ های بدیع بلاغت درآمیخته و در آن اشتقاقات لغوی و وزن های شعری تازه در شعر عربی به چشم می خورد. نیز نثرهای رمزگونه وی که صبغه عرفانی دارد ذکر شده است. این پژوهش جایگاه ادبی شیخ الرئیس ابن سینا را بیان می نماید.
۶.
کلید واژه ها:
شعر معاصر عربی داستان شعری ایلیا ابو ماضی
«داستانِ شعری» فنی است که با شعر و قصه پیوندی محکم دارد و یکی از نشانه های تجدید در شعر عربی نوین به شمار می رود. نیز جلوه گاهی هنرمندانه برای به تصویر کشیدن توانایی شاعران در جمع میان قصه و شعر محسوب می شود. این فن بخش زیادی از دیوان های شعر دوران معاصر را به خود اختصاص داده است.
ایلیا ابو ماضی به عنوان شاعری با گرایش های انسانی والا، مانند دیگر شاعران مهجری معاصر دارای قصه های شعری است که بیشتر موضوعات آن برگرفته از جامعه انسانی است، اما دامنه موضوعات قصه های شعری وی گسترده است و موضوعات مختلفی همچون موضوعات تاریخی و اسطوره ای، وعظی و تعلیمی، اجتماعی، عاطفی و وجدانی، وطنی و قومی را دربرمی گیرد؛ آن چنان که او در قصه های تاریخی و اسطوره ای خود، در نهایت، به انسان و زندگانی شریفش می رسد؛ چرا که شاعری اجتماعی است.
وی در میان موضوعات وعظی و تعلیمی به ماورای مرزهای انسانی می رسد و آهنگ زندگانی رفیع را برای بشریت سر می دهد. نیز در خلال دیوان او صداقت روح شاعر را به صورتی واضح می بینیم که می کوشد مجموعه ای از افکار اجتماعی را به مخاطب منتقل کند، که برخی از آنها نتیجه تجربه خود شاعر است و برخی دیگر را تجربه نکرده است، ولی به خاطر ضرورت، بر موضوعات قصه های شعری او غلبه کرده و در شمار موضوعات اجتماعی قرار گرفته است. شاعر در بافت موضوعات وعظی و تعلیمی از موضوعات قومی و وطنی نیز غافل نشده، برای ما قصه هایی را حکایت می کند که متأثر از دوران آوارگی و دوری از زادگاهش لبنان است. پوشیده نماند که او بیشتر این موضوعات را با موعظه ها و حکمت هایی به پایان می برد که انسان و جامعه انسانی را مد نظر قرار می دهد و به انسان درس استقامت، همکاری، همبستگی و همیاری آموخته، وی را به ادامه زندگی شریف تشویق می کند.
