تحقیقات تاریخ اجتماعی

تحقیقات تاریخ اجتماعی

تحقیقات تاریخ اجتماعی سال دوم بهار و تابستان 1391 شماره 1 (پیاپی 3) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

نقش ارتباطات سنتی در جنبش های سیاسی اجتماعی شیعه (مطالعه موردی جنبش مشروطه ایران)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مسجد جنبش های اجتماعی روحانیون ارتباطات سنتی جنبش مشروطه تاریخ شیعیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۰۶ تعداد دانلود : ۱۰۲۶
توجه به مفهوم ارتباطات سنتی و پژوهش دربارة نقش آن در تحولات اجتماعی ـ سیاسی شیعه می تواند، ضمن بازشناسی هویت اجتماعی شیعه، ما را به شناخت عمیق تر ابزارهای ارتباطی سنتی و کارکردها و قابلیت های آن در جوامعی با فرهنگ شفاهی، به ویژه جامعة ایران، رهنمون سازد. این مقاله می کوشد با توجه به منابع و مآخذ حوزة فرهنگ و ارتباطات، ضمن پرداختن به چگونگی نقش آفرینی و جایگاه ظرفیت های ارتباطات سنتی تاریخ اجتماعی شیعه در جنبش مشروطه، به عرضة تصویری روشن از حضور و نقش کاربردی رسانه های سنتی شیعه در حوزه های اجتماعی بپردازد. با توجه به تأثیر علمای شیعه و مسجد و منبر و بازار و قهوه خانه و مراسم جمعی سنتی مذهبی و دیگر ظرفیت های جامعة شیعی ایران، می توان به اهمیت واکاوی و بازتعریف مفهوم ارتباطات سنتی در حوزة فرهنگ و ارتباطات اسلامی پی برد و دریافت که ارتباطات سنتی، عمیق ترین و ساده ترین نوع ارتباطات، نقش بی بدیلی در فرهنگ شفاهی ایران اسلامی و تحولات اجتماعی ـ سیاسی شیعه دارد.
۲.

رویکرد حکومت به زرتشتیان در عهد ناصری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: امیرکبیر ناصرالدین شاه یزد زرتشتیان میرزا حسین خان سپهسالار انجمن اکابر پارسیان مانکجی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۳۳ تعداد دانلود : ۹۸۴
سابقه حضور زرتشتیان در یزد به نخستین ایام ورود اسلام به ایران باز می گردد. تهاجم تیمور و گسترش مصائب آن ها در خراسان و نواحی شمالی باعث شد تا یزد با ویژگی هایی چون امنیت نسبی و مسافت زیاد از مراکز تحول خیز به کانون معتبری در جذب زرتشتیان تبدیل شود. علاوه بر تسری چنین رویکردی به دوران بعد، حیات اجتماعی زرتشتیان عهد ناصری از چند منظر حائز اهمیت می نمود که عبارت اند از تشدید فشارهای اکثریت بر اقلیت، بازتاب حمایت انگلیس از پارسیان هند در روابط آن ها با زرتشتیان ایران، و ظهور دولت مردانی نظیر امیرکبیر و میرزا حسین خان سپهسالار که طیفی از تلاش اصلاح طلبانة خود را به رعایت حقوق اقلیت ها اختصاص دادند و زمینه مناسبی را در تعاملات بعدی حکومت گران با زرتشتیان فراهم آوردند. بر این اساس، نوشتار حاضر می کوشد تا مبتنی بر اسنادی نویافته از نحوه برخورد حکومت گران با زرتشتیان به دو سؤال اساسی پاسخ دهد؛ اقدامات امیرکبیر در بهبود وضع این اقلیت تا چه حد به ارتقای اعتبار آن ها انجامید؟ هم طراز با نگرش های اصلاح طلبانة عهد ناصری، حمایت انگلیس و کارکرد انجمن اکابر پارسیان چه تأثیری در لغو جزیه از زرتشتیان داشت؟
۳.

نهاد دایگانی در دوره ساسانیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: ساسانیان شاهزادگان دودمان سلطنتی نهاد دایگانی دایه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۸۰ تعداد دانلود : ۷۰۸
در دوران ساسانیان، شاه زادگان دودمان سلطنتی، به ویژه ولی عهد، باید هنرها و فنون گوناگون شاهانه هم چون اسب سواری، زوبین افکنی، کمان داری، شکار، چوگان بازی، و دیگر آیین های در پیوند با شهریاری را می آموختند، هم چنین به شاه زادگان دادگری، بخشندگی، وفاداری به پیمان ها، خویشتن داری، و جوان مردی آموزش داده می شد. گه گاه آموزش این هنرها و ویژگی های سودمند برای شهریاری به شیوه ای بود که می توان آن را «نهاد دایگانی» نامید. شماری از شاه زادگان دودمان ساسانی پیش دایه/ دایگان پرورش یافتند. در این شیوه پرورش ، هم وندی از دودمان سلطنتی، به ویژه ولی عهد، آموزش های شاهانه را پیش «دایه» خود، که هم وند بزرگ یک دودمان نژاده، پادشاهی دست نشانده، و یا یکی از بزرگان شاهنشاهی بود، می آموخت و دایه در آینده پشتیبانی از شاه زاده پرورده اش را وظیفه خود می دانست. واژه های «دایه» و «دایگان» به معنای زنی که بچه ای را به شیر خود بپرورد و یا پرورش دهنده زن یا مرد است و واژه های «دایگانی» و «دایگی» برای اشاره به پرورش کودکی به دست پروراننده زن یا مرد آمده است. در این پژوهش، کوشش خواهد شد با استفاده از همه منابعی که آگاهی هایی درباره پرورش و آموزش های شاهانه شاه زادگان ساسانی یا به اصطلاح نهاد دایگانی در دوران ساسانیان به دست می دهند، به مطالعه این شیوه مهم و البته کم تر شناخته شده پرورش در گستره تاریخ ساسانیان بپردازیم.
۴.

فرایند حل یک معضل اجتماعی در مدیریت شهری اصفهان (تاریخچه آب و فاضلاب)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بهداشت اصفهان آب اگو تاریخچه فاضلاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۳۳ تعداد دانلود : ۹۰۷
این مقاله به موضوع فاضلاب شهری و تأثیرات آن در زندگی اجتماعی مردم شهر اصفهان می پردازد. قرن ها فاضلاب شهری منبع خوبی برای غنی کردن زمین های کشاورزی بود. اگرچه جمع آوری و حمل و نقل آن مایة برهم زدن بهداشت شهر و آسایش شهرنشینان می شد و اعتراض شهریان را برمی انگیخت. در عصر جدید، نگاه به فاضلاب شهری تغییر کرد. دیگر پس ماند آلوده ای است که باید هرچه بی سروصداتر از محیط شهر خارج شود. مقالة حاضر این دو رویکرد متفاوت دربارة فاضلاب شهری اصفهان را از یک قرن و نیم پیش تاکنون بررسی می کند و سرانجام به کمک فنّاوری جدید اگوی شهری به حل این معضل دیرپا می رسد. هم چنین بیان می کند که چگونه هم زمان با این فرایند و مرتبط با آن آب لوله کشی شهر اصفهان نیز به سامان رسید. سؤال مقاله آن است که بشر طی قرن ها با پس ماند خود چه می کرد و به ویژه اهالی اصفهان در این زمینه چه تدابیری اندیشیدند. مقاله بر این فرض استوار است که هرچه مدرنیسم امر مهم بهداشت را برای مردم شهرنشین مهم تر کرد، تلاش برای حل معضلات دیرپای بهداشتی سریع تر شد. روش این مقاله توصیفی ـ تحلیلی است و بر اسناد کتاب خانه ای تکیه دارد.
۵.

پیامد های اجتماعی ـ اقتصادی تاخت و تاز نگودریان در قلمرو ایلخانی (656 - 696 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کرمان خراسان فارس اوضاع اجتماعی ایلخانان نگودریان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۷۵ تعداد دانلود : ۱۱۳۴
اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایران در عهد ایلخانان از عوامل متعددی تأثیر می پذیرفت. یکی از این عوامل نگودریان بودند که با نافرمانی از ایلخانان و تاخت وتاز در قلمرو آنان در اوضاع اجتماعی و اقتصادی این دوران تأثیر گذاشتند. این مقاله بر آن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی و ازطریق تحلیل و پرسش آگاهی های در دست، تا حد امکان به پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این تاخت و تازها وضوح بیش تری ببخشد. از میان این پیامدها می توان به نا امنی اجتماعی، آشفتگی در تجارت و کشاورزی و دام پروری، کشتار عدة زیادی از اهالی نواحی مورد تاخت و تاز، و مهاجرت جمعی از آن ها به مناطق دیگر اشاره کرد.
۶.

تأثیر حملات و حکومت مغولان در جمعیت خراسان (616 - 736 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: جمعیت خراسان مهاجرت نخبگان ایلخانان قتل عام حملات مغول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۲۵ تعداد دانلود : ۴۷۵۹
خراسان، از مناطق مرزی و مسیرهای ارتباطی مهم و درعین حال از کانون های بااهمیت سیاسی و تمدنی ایران، شاهد تحولات تاریخی بسیاری بوده است. از دوره های مهم در این تحولات، دوران حملة مغول به ایران و عصر حکومت ایلخانان بود. از پیامدهای مهم هجوم و سلطة مغولان در این بخش از ایران، تغییرات گستردة جمعیتی است که آثار آن تا عصر حاضر نیز کمابیش باقی مانده است. علاوه بر کشته شدن ده ها هزار نفر از مردم خراسان طی حملات مغول، عدة زیادی از آنان نیز به دلایل و اشکال گوناگون راهی مناطق دیگر ایران و سایر سرزمین ها شدند. علاوه بر مهاجرت های اجباری به عللی چون گریز از کشتار و ویران گری مغولان، عده ای نیز بر اثر ضرورت های سیاسی ـ نظامی، علمی ـ فرهنگی، و یا به علل شخصی خراسان را ترک کردند. از دیگر سو، گروه ها و افراد جدیدی هم چون گروه های ترک ـ مغول وارد این منطقه شدند. در منابع و تحقیقات به دست آمده با دیدگاهی فاجعه انگار به مواردی چون کشتارها در جریان نخستین حملات مغول اشاره شده، اما دربارة ابعاد، اَشکال، و جزئیات آن ها توضیح چندانی عرضه نشده است. هم چنین به جنبة دیگر موضوع یعنی بازگشت گروه هایی از گریختگان و نیز ورود گروه های تازه وارد کم تر توجه شده است. بدین ترتیب، مسئلة اساسی این مقاله عرضة تصویری دقیق و همه جانبه از تغییرات جمعیتی خراسان اعم از کاهش و مهاجرت اهالی و ورود گروه های دیگر به خراسان در دورة مورد بحث است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۵