درخت حوزه‌های تخصصی

از تجزیه و تحلیل شاهنامه بایسنقری و هفت اورنگ جامی، به کشف مبانی گرافیک بکار برده شده در کتابت این دو اثر می رسیم که کاربرد علمی در گرافیک نوین پایه گذاری م یشود. یکی از مه مترین اهداف بررسی نگارگری ایران کشف رموز و اثبات رابطه این آثار با سایر هنرهای سنتی و ادبیات ایران م یباشد و در نگاهی خا صتر رابطه آن، با هنر کتا بآرایی و گرافیک مشخص م یشود. رشد این هنر که جدای از تاریخ زندگی حامیانش نم ی باشد، در شیو ههای تولید نگارگری نیز منشا اثر گردیده و همواره در ارتباطی تنگاتنگ با محتوای غنی ادبیات ایران بوده است. این امر نیز، بستری برای رشد و متعالی شدن فرهنگ این مرز و بوم گردیده و طی این طریق، نیروی خار قالعاد های را در وجود هنرمندان زبردست این آثار احیا نموده که ایشان را به منبعی ورای قدر ت های مادی متصل ساخته است. 1 - حال این سئوال مطرح می شود که چگونه با به کارگیری این دانش نهفته، م ی توان هنر گرافیک ایران را در شاخه کتا بآرایی و تصویرسازی متحول ساخت؟ 2 - آیا این شیوه خاص م ی تواند پای ه گذار سب کهای نو در هنر کتا بآرایی ایرن باشد؟ 3 - چگونه م یتوان دانشی را که متعلق به قر نهای پیش م یباشد؛ با اید ههای نو اما پیوسته به اصول و ریشه کهن، پای هگذاری کرد.

یکی از درخشان ترین ادوار نقاشی ایرانی مربوط به عصر صفوی بوده و مکتب اصفهان آ‎غازگر تحولاتی جدید در این عرصه به شمار می آید. تجزیه و تحلیل نقاشی این دوران نه فقط امکان شناسایی شیوه های هنری این عصر و تصویری از تکامل تدریجی نقاشی را فراهم می آورد، بلکه: با هر بار اندیشیدن و بازاندیشی در مورد آثار هنری این دوران، امکان شناسایی زوایای ناشناخته و پنهان این عرصه نیز فراهم می آید. این مقاله در مورد نگاره هایی که یک ویژگی منحصر به فرد دارند بحث می کند: تمام آنها دارای نقش مهرهای شاه عباس اول هستند. در بررسی این آثار، دستیابی به بهترین نتیجه از انتخاب نگاره هایی حاصل می شد که در محدوده یک مکتب و در زمانی مشابه خلق شده بودند. در این راستا آثار سه تن از برجسته ترین نقاشان این عصر به نام های محمدی، محمد قاسم و رضا عباسی مطالعه گردید. پس از بررسی مشخص شد که اگرچه حضور این مهرها می توانند به تاریخ خلق اثر اشاره داشته باشند، اما نمی توان در این مورد به نتیجه گیری قاطعی دست یافت. از این رو مطالعه انتساب های موجود بر حاشیه تصاویر نیز می توانست اطلاعات جدیدی در مورد هنرمندان مذکور ارائه دهد. از جمله اینکه: نیمه اول قرن هفدهم از نظر استاد متنوع و غنی بوده و دیگر با یک شخصیت محوری «رضا عباسی» تفسیر نمی شود.

نگارگری مکتب اصفهان را می توان آخرین مکتب نگارگری سنتی و اصیل ایرانی قلمداد کرد که توانست در مقابل عوامل عدیده بیرونی که معلول شرایط حاکم بر جو آن زمان بوده مقاومت کرده و اصالت های بی بدیل نگارگری ایرانی را حفظ کند. نگارگری مکتب اصفهان هنری انسان مدار یا به تعبیری انسان محور است که سیطره شکل انسان در آن بدون شک مدلول شرایط ویژه ای است. نگاه انفعالی برخی منقدین؛ انسان محوری آن را به مصادیق ناصوابی از جمله: نگاهی مادی گرایانه و زمینی به انسان؛ شهوت پرستی؛ شاهد بازی منفی؛ ارضاء حس تفرد و تشخص سفارش دهنده خصوصاً شخص حاکم و بنابراین غالب بودن وجه شاهانه و نمایش ابعاد روانشناسانه افرادی که بعضاً چهره خویش را سفارش می دادند، نسبت می دهند. در مقاله اخیر پس از مرور روال تکامل شکل انسان در نگارگری ایرانی، پارادوکس های موجود در روند بررسی شکل انسان به عنوان عنصری ممتاز در نگارگری مکتب اصفهان به چالش کشانده می شود سپس با استناد به دلایل عمده و ملحوظ در عناصر الهام بخش آن یعنی عرفان اسلامی_ ایرانی، قرائت های بعضاً نادرستی که در این خصوص ابراز داشته اند را نقد کرده و نهایتاً آن عامل اساسی و تعیین کننده که علت اصلی حضور شکل انسان در نگارگری مکتب اصفهان می باشد را در خاستگاه واقعی اش یعنی عرفان اسلامی_ایرانی جستجو کرده و آشکار می سازد.

از آنجایی که ادبیات در شکل گیری فرهنگ اسلامی ایران نقش اصلی و عمده داشته است، با نگاهی به جایگاه ادبیات در هنرهای سنتی میتوان به نحوی به ارتباط این هنرها با ویژگیهای فرهنگی پی برد. ادبیات ایران به ویژه شعر فارسی علاه بر ویژگی روایی بودنش، همواره وسیلهای برای مفاهیم حکمی و عرفانی بوده است. تاثیر مستقیم شعر و ادبیات فارسی بر نگارگری به عنوان یکی از هنرهای اصیل ایرانی، در تمام ادوار تاریخی و به ویژه در اوج درخشش این هنر در دورهی صفوی دیده میشود. در این دوره چون دورههای پیش از آن، نگارگری علاوه بر ترسیم وقایع داستانها و توضیح متون منظوم، رسالت نشان دادن اسرار منعقد در اشعار و متون را با استفاده از نمادها بر عهده داشته است. در دورهی صفویه چندین نسخهی ادبی منظوم به دستور پادشاهان صفوی مصور گردیده است. در این میان خمسهی شاه تهماسبی که از آثار نفیس و نادر دورهی حاکمیت شاه تهماسب است، از ارزش هنری بالایی برخوردار است. این نسخه نگارههایی بسیار زیبا و با شکوه دارد که سبک مکتب تبریز به کار رفته در آنها به خوبی توانسته است خیال انگیزی شعر نظامی را به نمایش بگذارد. این نسخه به خط محمود نیشابوری و دارای 14 نگاره است و در تدوین آن مهمترین هنرمندان دوران، از جمله سلطان محمد و آقا میرک، میرزا علی تبریزی و میر سید علی نقش داشتهاند. این نسخهی نفیس و ارزشمند هم اکنون در موزهی بریتانیا نگهداری میشود.این مقاله که موضوع آن بررسی تاثیر شعر به عنوان کلامی مخیل و شوراننده1 با تمرکز بر نسخهی «خمسه شاه تهماسبی» است، اهداف زیر را دنبال میکند: -1دستیابی به مضامین و ساختار شعر نظامی-2شناخت تاثیر گذاری شعر نظامی بر خلاقیت و نبوغ هنرمند در تصویر آرایی خمسهی نظامیسؤالاتی که در این مقاله پاسخ داده می شود: -1رابطهی ادبیات و نگارگری در زمان صفویه چگونه است؟-2ویژگیهای بصری و مضمونی نگارههای خمسهی شاه تهماسبی کدامند؟-3این عناصر بصری و مضمونی به چه میزان متاثر و برگرفته از شعر نظامی است؟-4آیا نگارههای خمسهی شاه تهماسبی صرفاً روایتگر شعر نظامیاند یا اسرار نهفته در آن و خلاقیت هنرمند را نیز به نمایش می گذارند؟روش گرد آوری مطالب، از طریق اسناد و مدارک و روش تنظیم مقاله به شیوهی توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته است.