درخت حوزه‌های تخصصی

سه واژه تعادل، بهره وری و بهینه یابی که گاه به جای یکدیگر و یا مترادف هم به کار می روند، دارای تعریف و مفهوم ویژه و جداگانه ای هستند. سیستمی در حال تعادل است که نیروهای کارکردی درون آن انگیزه برای تغییر نداشته باشد. بهینه یابی یعنی داشتن تابع هدف دریک سیستم که با محدودینت موجود می تواند به بالاترین یا پایین ترین اندازه خود برسد. بالاترین مرز استفاده موثر از هر عامل تولید را بهره وری می نامند که به دو درجه متوسط و نهایی بخش می شود. سازمانی که هدف خود را به حداکثر رساندن بهره وری تعیین کند با مسئله بهینه یابی روبرو خواهد شد.هنگامی که بهره وری به عنوان وضعیت مطلوب تعریف شود. لزوم آمیختن شاخص های بهینه یابی و بهره وری مطرح می گردد.

«پیترهال» نظریه پرداز برجسته انگلیسی در زمینه برنامه ریزی شهری، مولف کتابی است با عنوان «برنامه ریزی شهری و منطقه ای» که در آن تمام تجارت برنامه ریزی شهری و منطقه ای را در غرب باد وقتی کم نظیر و بیانی شیوا و گویا مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است. فصل نهم و آخر این کتاب به جمع بندی و ارزیابی نهایی این بررسی اختصاص داده شده است که تحلیلی عمیق و فشرده به ویژه از تجارب ویکرد سیستمی در برنامه ریزی شهری و مسائل کنونی آن به دست می دهد با توجه به غنای پشتوانه نظری و عملی این کتاب از یک طرف و ایجاز و وضوح فصل یاد شده از طرف دیگر به نظر می رسد که آگاهی از آن برای علاقه مندان و دست اندرکاران برنامه ریزی شهری در ایران بسیار ارزشمند و آموزنده خواهد بود. نوشته حاضر ترجمه همین فصل از کتاب است. در این نوشته سعی شده است که در عین رعایت سادگی و روشنی مطلب، به اصل محتوای آن خدشه ای وارد نشود. فقط به منظور کمک به درک بهتر موضوع متن اضافه شده و برخی موارد نیز خلاصه گردیده است.

رشد انفجارآمیز جمعیت شهری کشور و گسترش خود جوش شهرها که با روند پرشتاب کنونی بر طبق خوشبینانه ترین برآوردها تعداد شهرهای کشور را تا سال 1400 به دو برابر شهرهای موجود افزایش خواهد داد ‘ ساماندهی و آمایش نظام شهری و منطقه ای کشور را بیش از گذشته ضروری می سازد . هدف اصلی این مقاله تأکید بر آمایش سرزمین به عنوان راه اصلی ایجاد تعادل در نظام شهری کشور و جلوگیری از بحرانهای زیست محیطی و تخریب منابع طبیعی است. در این مقاله که با روش تحلیلی انجام شده است ‘ پس ازتبیین آمایش ‘ویژگیها‘تاریخچه و زمینه های پیدایش آن در کشور مورد بررسی قرارگرفته است . سپس با توجه به تداوم روند توسعه شهری کشور در سالهای پس از انقلاب اسلامی و ناموزونی و عدم تعادل در سلسله مراتب نظام کشور به تبیین آمایش سرزمین در جهت تعادل بخشی به نظام فضایی شهری کشور در چهارچوب راهبردها و برنامه های سوم توسعه کشور و برنامه های اجرایی آن پرداخته شده است .

نظریه توسعه پایدار‘ در دهه پایانی قرن بیستم ‘ در پی شکست مکاتب مختلف برنامه ریزی از جمله مدرنیسم و پسامدرنیسم ‘ در عدم توانایی به شرایط مطلوب زندگی و آثاز مخرب بر محیط زیست جهانی ‘ ملی ‘ منطقه ای و محلی پا به عرصه وجود گذاشت . بی شک برای نیل به مبانی پایه ای این نظریه نقش استراتژیک دولتها در برنامه ریزیها وسیاست صحیح کاربری اراضی ضروری است . برنامه ریزی شهری قرن بیستم در حالی پایان می یابد که نه تنها این برنامه ریزی مثبت ارزیابی نمی گردد ‘ بلکه چهره ای نازیبا در برابر محیط زیست شهری عرضه نموده و با فرهنگ فن گرایی ساختارهای زیستی و اجتماعی را نشانه رفته است ‘ که پیامدی جز ناپایداری و عدم تعادل در زیر ساخت های طبیعی ‘اجتماعی‘اقتصادی‘ کالبدی نداشته است . این مقاله ضمن پرداختن به چارچوب اصولی توسعه پایدار و توسعه پایدار شهری ‘با عبرت گیری از گذشته و درخواست تجدید نظر در مبانی نظری برنامه ریزان حرفه ای ‘منشوری واحد برای برنامه ریزان شهری در قرن بیست و یکم ارائه خواهد داد و نوعی شهرهای فشرده و یا دهکده های شهری را پیشنهاد مینماید .

از آغاز اندیشه عمران ناحیه ای در برنامه های پنج ساله عمرانی و سپس تهیه طرح های منطقه ای در کشور ما چند دهه می گذرد. در طی این مدت برنامه ریزی منطقه ای در ایران همواره به عنوان ضرورتی اجتناب ناپذیر مطرح بوده و به تناسب شرایط و نیازهای ملی و منطقه ای - سطح، نوع تاکید و جهت گیری های آن متفاوت بوده است. در عین حال اگر از توفیق نسبی آن در مقاطعی از زمان و یا برخی طرح های تهیه شده بگذریم، این سطح از برنامه ریزی در ایران همواره در معرض چالش های بنیادین در عرصه نظری (جایگاه مفهومی، اهداف و رویکردها) تجربی (آموزش و پژوهش، روش ها و الگوهای کاربردی) و اجرایی (نظام تهیه ، نظارت و اجرا) قرار داشته است......

دسترسی عادلانه به زمین و استفاده بهینه از آن یکی از مولفه های اساسی «توسعه پایدار» محسبو می شود که محتوای اصلی آن بر ایجاد تعادل میان ابعاد اقتصادی توسعه و ابعاد بوم شناختی آن، از یک طرف، و قبول مسئولیت در قبال نیازهای نسل های آینده، از طرف دیگر، استوار است. از این دیدگاه، امروزه، مفهوم زمین و فضای شهری، هم از نظر طبیعی و کالبدی و هم از نظر اقتصادی - اجتامعی تغییر کیفی پیدا کرده و در نتیجه ابعاد و اهداف برنامه ریزی کاربردی زمین، نیز، بسیار وسیع تر و غنی تر شده است.

مدیریت شهری اینک مساله ای مرکزی در توسعه شهری است. این مقاله به بررسی دلایل توجه فعلی بین المللی به این مفهوم، و بارزکردن رابطه آن با تغییرات اخیر در چارچوب سیاسی - اقتصادی جامعه می پردازد. همچنین بر تجدید ساختار شیوه فعلی تولید که در سراسر جهان حاکم است، و تغییرات مترادف با آن در رژیم انباشت، با تاکیدی بر محلیت و پیچیدگی و بخش بخش شدن فزاینده جامعه تاکید می شود.

"تاکید اصلی این نوشتار بر بررسی برنامه ریزی و توسعه شهری مدرن در جهان اسلام است و لذا سه موضوع مرتبط مورد توجه قرار گرفته است: - جوامع اسلامی، نوگرایی و شهرها - شهر اسلامی، جامعه مدنی و پیوند با مدینه - سمت و سوی آینده برنامه ریزی شهری در جهان اسلام در این نوشتار بر سه نکته کلیدی تمرکز شده است: - دگرگونی های مدرن مرحله متمایزی از تجدید ساختار شهری در جهان اسلام است. - دخالت دولت و برنامه ریزی اهمیت فزاینده ای در ایجاد و بازسازی محیط زیست شهری داشته است. - جنبه های حقوقی، فرهنگی، سیاسی اسلام به شکل گیری محیط زیست منطقه ای کمک کرده است. "

یکی از مباحث عمده و اساسی در دانش برنامه ریزی شهری و منطقه ای جایگاه و شان حقیقی نظریه در آن دانش است. این موضوع با تفکیک میان نظریه در برنامه ریزی و نظریه برنامه ریزی در دهه های اخیر گسترش و تعمیق یافته است. ماریوس کامهیس در مقدمه کتاب نظریه برنامه ریزی و فلسفه با پرداختن به رابطه میان فلسفه و نظریه برنامه ریزی به بررسی تمایز مذکور پرداخته است. سپس او با تحلیل مقایسه ای بین فلسفه علم و نظریه برنامه ریزی و با دسته بندی نظریه های برنامه ریزی بر اساس نظریه های شناخت، چارچوب کتاب خود را پایه ریزی می کند.

امروزه الگوی برنامه ریزی اوقات فراغت در برنامه ریزی شهری بسیاری از کشورهای پیشرفته جایگاه مهمی یافته است به طوری که می توان گفت اصل اساسی مورد نظر و مشترک طراحان شهری ایجاد شهر در دل پارک ها است . نه ایجاد پارک در شهرها رنامه ریزی اوقات فراغت فرایندی است که اوقات فراغت افراد را به فضاو مکان پیوند می دهد این برنامه ریزی هنر و علمی مرکب از اطلاعات و تکنیک های طراحی محیط و ایده های علوم اجتماعی برای توسعه گزینه های اوقات فراغت، فضا، انرژی و سرمایه منطبق با نیازهای انسان است ........

آینده نگری و پیش بینی تحولات از نیازهای اساسی برنامه ریزان و مدیران است. روش دلفی که یکی از دستاوردهای جنگ سرد است. در ابتدا برای برآورده ساختن این نیاز پدید آمد. اما رفته رفته با توجه به ساز و کار انجام این روش که مبتنی بر انجام نظر سنجی از متخصصان است، برای حل مسائل پیچیده و تصمیم گیری در امور بغرنج به کار آمد. در برداشت های جدید این روش را فرآیندی ارتباطی دانسته اند که اجازه می دهد گروه برای حل یک مساله پیچیده بدون کنش متقابل رو در رو با موجهه تک تک اعضای گروه به توافق برسد....

الگوی تحقیق رفتاری سنتی از آن جا که اجتماع را فاقد تخصص کافی در زمینه برنامه ریزی و طراحی می داند، از مشارکت آن در این فرایند بهره ای نجسته است. به دنبال مشکلاتی که این الگو در دستیابی به اهداف خود با آن روبرو شد، الگوی تحقیق عملکی مشارکتی به عنوان راه حلی ارائه شد که در آن بر مشارکت مردم و تحقیق از طریق مردم به جای تقحیق برای مردم تاکید گردیده است. این روش در واقع به دنبال بحث طراحی اجتماع یا معماری اجتماعی مطرح گردید.