درخت حوزه‌های تخصصی

امیرحسن سجزی(1272-1360م) و امیر خسرو دهلوی(1253-1325م)، دو تن از شاگردان مشهور شیخ نظام الدین اولیاء(1238-1325م) بودند، هر دو از مریدان خاص وی و هر دو وابسته به دربار دهلی بوده، در دربار شاهزاده محمد ملقب به خان شهید به عنوان ندیم خاص اوحضور داشتند. هر دو در محضر شیخ نظام الدین اولیاء درس گرفتند و دل به عشق او بستند، تا آنجا که در وصف مراد خود یکی افضل الفوائد و دیگری فوائد الفواد را نوشت. هر دو این آثاردر ملفوظات شیخ نظام الدین اولیا می باشند، و آن مجموعه ای است از اقوال شیخ و در آن احوال مریدان خاص را که اغلب اوقات با شیخ مصاحبت می داشتند ذکر نموده است. در این گزارش به چگونگی نگارش این دو اثر خواهیم رسید، آیا امیر خسرو تحت تاثیرامیر حسن سجزی به نگارش افضل الفوائد اقدام کرده است؟ اگر اینگونه بوده است این تاثیر تا چه حد بوده است؟و فوائد الفواد در این امر چه نقشی داشته است؟ اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر بر این اثر چه تاثیری داشته است؟ و سایر موارد نیزدر این مقاله بررسی خواهند شد.

مولانا، عارف بزرگ ایران در قرن هفتم هجری، پیش از حشر و نشر با بزرگ مردانیچون شمس تبریزی، صلاح الدین زرکوب و حسام الدین چلبی، در میان مردم، هم چون پدرش، بهاولد، از پایه و مقامیخاص برخوردار بوده، همواره در مجالس وعظ او شرکت میجسته و او را فرمان میبردند، لیکن پس از اشناییبا شمس دگرگون شد و پس از مرگ شمس هم روحیات مولانا به آن چه که در گذشته بوده بازنگشت، اما پس از ان صلاح الدین زرکوب و حسام الدین چلبیجایشمس را به نوعیپرکردند. در این مقاله تاثیر و خدمت بزرگ حسام الدین چلبیبه ادبیات فارسیو ایرانیان، محور اصلیبررسیاست که از میان سخنان مولانا نکاتیمفید و قابل تامل در این باب استخراج شده است.

شیخ محمد علی موذن سبزواری خراسانی از شعرای عهد صفویه و از مشایخ بزرگ سلسله ذهبیه، معروف به ذهبیه کبرویه،‌ است. وی در عهد سلطنت شاه عباس دوم صفوی (1077-1052) می زیست و در عصر خود از اکابر فضلا و عرفا بود. موذن، به روایت قصص الخاقانی، از اهالی مشهد و پدرش در آستان مقدس امام رضا علیه السلام مشغول خدمت بود. وی ابتدا نزد میرمحمد زمان، مشهور به مجتهد، به کسب علوم دینی پرداخت. سپس به خدمت درویش حاتم زراوندی خراسانی، از درویشان خردمند آن دیار و از بزرگان طریقت ذهبیه، روی آورد، و پس از رحلت او، خلافتش را بر عهده گرفت و به تاسیس خانقاه و ارشاد مریدان همت گماشت. در سال 1062، با جمع کثیری از مشهد مقدس و سایر شهرهای خراسان برای ادای فریضه حج عازم مکه معظمه شد. پس از مدت ها اقامت در مشهد، بار دیگر در سال 1065، با جمع کثیری از فقرا، به زیارت خانه خدا شتافت. پس از بازگشت از سفر حج، مدتی معتکف خانقاه تصوف بود. سپس، در سال 1076، عازم اصفهان گردید و در آنجا انزوا گزید و به مطالعه کتب احادیث مشغول شد. (شاملو، ج 2، ص (185-184

در این مقاله، نگارنده بر آن است که احوال، آثار و افکار مسعودبک را به عنوان حلاجی دیگر در تصوف اسلامی مورد بحث و نظر قرار دهد. بدین سبب به معرفی چهار طریقه از مهمترین طرایق صوفیه در شبه قاره پرداخته و مسعودبک را در میان طایفه چهارم (چشتیه) در مطالعه آورده، نتیجه میگیرد معماران کاخ بلند تصوف، ایرانیانی بودند که به قصد گسترش دین مبین اسلام به آن سرزمین مهاجرت نموده و درفش اسلام را در لباس زبان پارسی در شبه قاره برافراشتهاند. سپس مسعودبک را از نگاه تذکرهنگاران نگریسته و افکار صوفیانه او را که سبب قتل وی شده است در ترازوی بررسی نهاده است و در پایان آثار منثور و منظوم وی را معرفی نموده و جایگاه او را در میان مشایخ صوفیه مشخص کرده است.