ناصر رفیعی محمدی

  صدیقه طاهره حضرت زهرای مرضیه u یگانه یادگار پیامبر اکرم 2 و آیینه تمام نمای شخصیت آن بزرگوار است؛ شخصیتی که مدح او در آیات قرآن، سخنان رسول خدا 2 و کلمات ائمه معصومین k متجلی است، کاوش در منابع و مصادر تفسیری، حدیثی و تاریخی فریقین منشوری از این کمالات را در برابر دیدگان ما قرار می دهد تا بیشتر به عظمت و جایگاهش پی ببریم. مسئله اساسی این پژوهش واکاوی گزارش های تفسیری و حدیثی، و استخراج مهم ترین فضایل مشترک آن حضرت با سایر معصومین k و فضایل انحصاری و اختصاصی ایشان است. در این پژوهش تلاش شده با مراجعه به کهن ترین منابع شیعه و سنی و با تکیه به روش توصیفی و تحلیلی منابع اصلی مورد بررسی قرار گرفته و بخشی از ویژگی های آن بانوی بزرگوار فهرست شود. مهم ترین نتایج استخراج شده دستیابی به فضایل مشترک آن حضرت در قرآن مانند آیه تطهیر، مباهله، مودت و اطعام است که هرکدام دلالت بر منقبتی عظیم دارد. دیگر نتیجه این پژوهش معرفی فضایل اختصاصی ایشان مانند پاره تن پیامبر 2 ، ام ابیهای رسول خدا 2 ، کفو و رکن علی t بودن و مظهر خیر کثیر است. کلیدواژه ها: فضایل، مناقب، فاطمه زهراu.

زندگی امام رضا(ع) در ساحت های مختلف از جمله در حیات اقتصادی قابل مطالعه و بررسی است. امام(ع) از یک سو مانند سایر مردم در زندگی عادی خود مصارف، مخارج و منابع درآمد مالی داشت و از سوی دیگر دارای منصب امامت و رهبری جامعه شیعی بود؛ ازاین رو به منابع درآمد مالی زیاد نیازمند بود. در این باره پژوهشی روشمند، علمی، دقیق و تاریخی صورت نگرفته است. تحقیق حاضر در پی پاسخ گویی به این پرسش است که منابع درآمد مالی و هزینه های امام رضا (ع) در زندگی شخصی و به سبب دارا بودن جایگاه امامت چه بوده است؟ این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی به فرجام رسیده، درآمد مالی و هزینه های امام(ع) را در دو بُعد زندگی شخصی و در جایگاه امامت، مورد بررسی قرار داده و به نتایج ذیل دست یافته است:منابع درآمد مالی امام (ع) در زندگی شخصی از طریق موقوفات، کشاورزی، ارث و هدایا بوده و اموری چون هزینه های شخصی، خانواده، خویشاوندان، غلامان و مهمانان از این منابع تأمین می شده است؛ چنان که در جایگاه امامت از منابعی چون خمس، زکات و وجوهات دریافتی غیر معین استفاده می نموده و هزینه هایی چون صدقات به فقراء و مستمندان، هدایایی به شیعیان، به شعرا و تأمین حقوق وکلا از این منابع پرداخت می شده است.

یکی از منابع مهم استخراج سبک زندگی اسلامی، افعال معصومان ع است. ارائه سبک زندگی اسلامی برگرفته از افعال معصومان، نیازمند تحلیل جامع می باشد. تفاوت هایی که بین قول و فعل وجود دارد موجب دشواری تحلیل دقیق فعل نسبت به قول شده است؛ از جمله: خاموشی فعل و امکان برداشت های چندگانه از آن، اینکه الفاظ نقل کننده فعل، تماما از سوی راوی اول ایجاد و به کار گرفته شده اما در قول، الفاظ روایت، بیشتر، کلام معصوم است که تنها توسط راوی، نقل می شود. این تفاوت ها، فرایند تحلیل دقیق فعل را دشوارتر کرده و ضرورت تدوین روشیِ کارآمد، برای دستیابی به تحلیل هایی جامع از افعال معصومان را دوچندان می کند. مقاله حاضر کوشیده است با بررسی مطالعات پیشین و رفع کاستی های آنها و در نظرگرفتن جوانب مختلف فعل، روشی کارآمد برای تحلیل افعال ارائه دهد. نتیجه این پژوهش که با روش تحلیلی اکتشافی به دست آمده، نشان می دهد؛ روش تحلیل افعال معصومان، در یک فرایند چهارده مرحله ای می تواند ما را به تحلیلی جامع از افعال ایشان برساند. مهمترین مراحلی که در این پژوهش ارائه شده از جمله؛ توجه به انگاره های ذهنی راوی، توجه به بسترهای مشابه و غیر مشابه تحقق فعل، توجه به هدف نهایی خلقت در تحلیل، در نظرگرفتن قرائن اثرگذار در تحلیل فعل، سنجش با معیارهای ارزیابی گزاره های تاریخی، تنقیح مبانی تحلیل فعل و توجه به آن در مراحل تحلیل.

رساندن پیام دین در گذشته بدلیل صعوبت ارتباطات ، فقدان وسایل ارتباط جمعی و سادگی زندگی بشر چندان مشکل نبود، تبلیغات به صورت منطقه ای و گاه کاملا فارغ از منطقه کنار خود بود ، اما اکنون و در عصر جدید ، تبلیغ بدلیل سهولت سفر ، مهاجرت ، گسترش فضای مجازی و سرعت انتقال اطلاعات از پیچیدگی خاصی برخوردار شده و جوامع را از یکدستی خارج و چندفرهنگی نموده است . تنوع نژاد ، فرهنگ ،مذهب ،رنگ ،زبان و دهها عامل دیگر این مسیر را هموار نموده به گونه ای که کوچکترین لغزش و بی احتیاطی به بحرانی جبران ناپذیر تبدیل خواهد شد . ضبط سریع مطالب و سرعت انتقال، امکان انکار و توجیه و جبران را از مبلغان دینی سلب می کند . در چنین جوامعی رساندن پیام دین از ظرافت خاصی برخوردار است و رعایت مبانی و اصولی را می طلبد تاتبلیغ در بستری مسالمت آمیز و ارام صورت گیرد . پژوهش پیش رو نگاهی به مهمترین بایدها و نبایدها در چنین جامعه ای دارد ، اموری که رعایت آن تاثیر تبلیغ را ماندگار می کند ، از انجا که نخستین مبلغ اسلام یعنی رسول خدا (ص) در جامعه ای با گرایش های مختلف مبعوث شد سیره آن حضرت در زمینه تبلیغ وجذب مخاطبان در این نوشتار مورد تاکید قرا گرفته است .

به سبب شهرتِ تضاد اندیشه های کلامی ابن تیمیه با دیگر فرقه های اسلامی و به ویژه شیعیان اثنی عشری، با نگاه تقریب و ایجاد زمینه وحدت و ترویج تفکر صواب و رفع اندیشه های باطل در فضایی خالی از تعصب نابجا، با روش تطبیقی به مقایسه چندین موضوع، با محوریت روایات رسیده از ام سلمه(س) -که مورد احترام فریقین است- پرداخته و بدین نتیجه دست یافتیم که؛ نظر ابن تیمیه، با شیعیان اثنی عشری؛ الف. در برخی موارد کاملاً موافق:(1. جواز گریه بر میت؛ 2. جواز زیارت قبور؛ 3. جواز سلام و دعا بر مردگان و تأثیرپذیری آنان از زندگان)؛ ب. و در برخی موارد موافقت نسبی:(1. ابن تیمیه، مسئله توسل و جواز آن را منوط به زمان حیات شخص مورد توسل می داند ولی شیعه اعم از زمان حیات و ممات آن را جایز می داند، 2. ابن تیمیه بنا بر قولی مسئله تبرک را فقط در مورد کعبه قبول دارد، ولی شیعه مسئله تبرک را در تمام آثار انبیای الهی و صالحان و اماکن مقدسه می پذیرد)؛ ج. و تنها در برخی مسائل اختلاف نظر وجود دارد: (1. تعیین مصداق اهل بیت رسول خدا(ص)؛ 2. وجود فضائل خاص بر اهل بیت(ع)، مانند مسئله عصمت و برتری آنان بر دیگران؛ 3. وجود علم غیب بر انبیاء و اولیاء الهی؛ 4. برپایی مجالس عزا بر اموات؛ 5. نوحه سرایی؛ 6. شدّ رحال) و این اختلاف را، بیشتر باید در مواردی چون اختلاف در منابع روائی این دو مکتب جستجو کرد.

در عصر حاضر مبلغان دینی، وظیفه احیای اموزه های اهل بیت(ع) و هدایت گری آحاد جامعه را عهده دار هستند؛ تحقیق پیش رو با توجه به این وظیفه مهم مبلغان دینی در پی تدوین الگوی مطلوب مبلغ است. این الگو در چهار بعد ویژگی های اخلاقی مبلغ، مخاطبان و شیوه های تبلیغی متناسب با آن و عرصه های تبلیغ، به مدد روش تحلیل محتوای کیفی جهت دار تبیین گردیده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که در بعد ویژگی های اخلاقی هفت ویژگی «یکسانی گفتار و کردار»، «زمان شناسی و زمینه شناسی»، «مردمی بودن و دردآشنا»، «شجاعت و قاطعیت»، «صبر و استقامت»، «نفوذ کلام» و «انتقادپذیری» از مهم ترین فضایلی است که مبلغ در ارتباط با دیگران بایستی به آن مجهز باشد. مخاطبان مبلغ به سه دسته کلی خانواده، مخاطبان عام و مخالفان قابل تقسیم بندی است که متناسب با هر کدام شیوه های تبلیغی طرح شده است. در بعد چهارم با عنوان عرصه های تبلیغ نیز به «تقدم پرداختن به مسائل اعتقادی بر احکام و اخلاق»، «تقدم خانواده و خویشاوندان بر دیگران» و «تقدم نوجوانان و جوانان بر سایرین» اشاره شده است.

روایات متعددی در زمینه تفسیر بخش پایانی آیه «یا لَیتَنی کُنتُ تراباً» رسیده است. این آیه بیانگر آرزوی کفار در روز قیامت است که می گویند: ای کاش خاک بودیم. در مجموع، پنج گزینه روایی در تفسیر و تأویل آیه رسیده که در این مقاله مورد پژوهش قرار گرفته است. برخی از این روایات فاقد سند بوده و سند برخی نیز ضعیف است. در این میان، تنها سند یک روایت صحیح است که با توجه به سیاق می توان آن را مصداق باطنی و تأویل آیه به شمار آورد. قابل ذکر است که گزینه های تفسیری غیر روایی نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

این مقاله به نقد و بررسی دیدگاه‌های ذهبی در زمینه وضع در تفسیر می‌پردازد. ذهبی در این باره چهار نکته را طرح می‌کند. وی معتقد است آغاز وضع حدیث از سال41 هجری است، این ادعا ناصواب است. چرا که شواهد متعددی مبنی بر شروع وضع از زمان پیامبر اکرم(ص) وجود دارد. البته سال 41 هجری به بعد که زمان حاکمیت و امارت معاویه است وضع حدیث گسترش یافته و نهادینه شده است. دومین بحث ذهبی در مورد اسباب و عوامل وضع است. وی بدون استدلال خاصی شیعه را آغازگر وضع در فضائل می‌داند. این ادعا توسط برخی دیگر از دانشمندان اهل سنت مانند ابن‌جوزی نیز ذکر شده، در این مقاله به نقد این دیدگاه نیز پرداخته شده است. سومین بحثی که در این مقاله مورد بررسی و نقد قرار گرفته، پیرامون اثر وضع در تفسیر است. چهارمین نکته؛ بحث ایشان درباره ارزش تفسیر موضوعی است وی کلمات جعلی را قطع نظر از انتساب به معصوم دارای اعتبار دانسته و از ارزش اجمالی برخوردار می‌داند این سخن نیز با مبانی برخاسته از قرآن و سنت منطبق نمی‌باشد.