حسن رضا رضایی

مقام معظم رهبری در مکتوبات و بیانات خود در مناسبت های مختلف به جایگاه و ارزش سلامت و بهداشت و پزشکی اشاره دارد. نوشتار حاضر در پی این سوال اصلی است که مبانی قرآنی ارزش شناختی سلامت و بهداشت از منظر مقام معظم رهبری چیست؟ این مقاله که به صورت توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و نرم افزارها تنظیم شده است به این نتیجه رسیده که سخنان حکیمانه رهبری درباره سلامت و بهداشت، ریشه در قرآن دارد و مبانی فراوانی در حوزه ارزش سلامت به صورت تصریح یا کنایه ای یا مفهومی بیان کرده است مانند: جایگاه سلامت در کشور، در درجه اول، توجه به ورزش و رابطه آن با سلامتی، تلاش برای سلامت دیگران برابر با نجات کل بشر، سلامت سازی با راهکار پیشگیرى بهتر از درمان ، ارزش سلامت در آیات حفظ بدن از ضرر و زیان، سبک زندگی تغذیه قرآنی سلامت ساز، مجاهدت در بهداشت و نظافت در راستای سلامتی، ارزش دعا و خدا در سلامت خواهی و.. نویسنده در آخر به این نتیجه کلی رسیده است که شناخت مبانی ارزششناختی سلامت در نگاه رهبری با اهدف قرآن همخوانی و دارای مطلوبیت ذاتی است.

برای شناخت هر اندیشهای میبایست معیارهای تعیین شده همان اندیشه را شناخت و باید دید شرق شناسان و به خصوص آنهایی که درباره قرآن کریم مطالعه میکنند، قرآن را با چه معیاری مطالعه میکنند و نگرششان به وحی، نبوت و کتاب آسمانی چیست؟ در این نوشتار کتاب مقدمه قرآن ریچارد بل با تجدید نظر شاگردش ویلیام مونتگمری وات که توسط خرمشاهی تحت عنوان «درآمدی بر تاریخ قرآن» به فارسی ترجمه شده است، مورد درنگی دوباره در رابطه با وحی و نبوت قرار میگیرد تا مشخص شود چه ایراداتی بر نظریه وارد است و آیا معیارهای قرآن شناسی در این کتاب مراعات شده است یا اینکه قرآن با معیاری مورد مطالعه قرار گرفته است که مسیحیت از وحی، نبوت و کتاب برداشت میکنند. در این نوشتار که به روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد انتقادی تنظیم شده به این نتیجه رسیده که ریچارد بل برداشت ناصحیحی از وحی و نبوت دارد که ریشه در منابع غیر شیعی و احادیث ضعیف و تفکر مسیحیت دارد.

علوم پزشکی در قرآن و حدیث، از جایگاه ویژه ای برخوردار است و در آنها اشاره ظریف و فراوانی به اسرار بدن و کارکردهای آن و مسائل بهداشتی و پیشگیری مطرح شده که شگفتی دانشمندان را برانگیخته است. تبارشناسی علوم پزشکی یعنی شناخت منشاء علوم پزشکی که آیا وحی الهی بوده - همان طور که انبیاء، با مدد از وحی الهی به درمان برخی از بیماری ها می پرداختند - یا تجربه بشری در گذر زمان است. مقاله پیشِ رو در پی پاسخ به این پرسش است که تبارشناسی علوم پزشکی از منظر احادیث چگونه است؟ پژوهش حاضر با روش تحلیلی- توصیفی و با استفاده از آیات الهی و دیدگاه مفسران و احادیث ائمه معصومانD سامان یافته و روش گردآوری مطالب آن کتابخانه ای است. این پژوهش به بررسی سه دیدگاه موافقان وحی الهی و مخالفان و نظریه تلفیق پرداخته و ادله آنها را به نقد کشیده است. نظریه تلفیق وحی و تجربه در تبار علوم پزشکی، عدم انحصار مباحث پزشکی در تغذیه یا درمان، عدم ورود پیامبران در اکثر شاخه های پزشکی و تشویق وحی در برخی از مصادیق تغذیه و طب و نقش بسزای تجربه بشر در رشد آن از نتایج این مقاله است.

احادیث بی شماری در جوامع روایی و تفسیری وجود دارد که با صراحت، نسخه درمان برخی یا تمام بیماری ها را قرائت سوره یا آیه قرآن می دانند. مسلمانان از دیرباز با توجه به اعتقادشان به قرآن، به قرائت برخی سوره ها و آیات برای درمان بیماری ها مبادرت می کردند. شکی نیست که قرآن معجزه ابدی و شفا بخش بیماری های روحی و روانی و جهل و نادانی است؛ اما آیا با تلاوت سوره های آن می توان امراض جسمی را درمان کرد؟ ازاین رو، مقاله پیش رو در پی بررسی احادیث تأثیر سُور در درمان بیماری های جسمی است. پژوهش حاضر، با روش تحلیلی- توصیفی و با بررسی سندی و دلالتی و همچنین با استفاده از فقه الحدیث و علم رجال و نقد آن ها سامان یافته و گردآوری مطالب از طریق نرم افزارها و روش کتابخانه ای است. با بررسی احادیث خواص سُور در درمان بیماری ها که دامنه آن ها در منابع شیعی و سنی است، روشن شد که این احادیث در برخی موارد از سند متقنی برخوردار نبودند و راویان آن ها مورد طعن اصحاب رجال قرار گرفته اند؛ برخی از آن ها که غالبا اهل تسنن هستند، اعتراف به جعل حدیث به خاطر ترغیب مردم به قرائت قرآن نمودند. از مجموع این یافته ها می توان نتیجه گرفت که با توجه به احادیث دیگر و ادله قرآنی، خواندن سوره های قرآن همراه با اخلاص و ایمان می تواند در درمان بیماری ها، مؤثر باشد. علوم تجربی نیز تأثیر قرائت قرآن را در درمان برخی از بیماری ها می پذیرد. علاوه بر آن، خداوند امور خود را بر اساس اسباب وضع کرده است؛ اما این مطلب از باب وجود مقتضی و زمینه است، نه علت تامه؛ تأثیر آن ها مشروط به مقتضیاتی مانند عمل بر طبق محتوای سوره ها و اعتقاد شخص به تأثیرگذاری و... بوده، همچنان که مستلزم عدم موانعی از جمله: عدم اعتقاد بیمار به تأثیر و کفر و... است.