اهل بیت(ع)، در قرآن
آرشیو
چکیده
متن
اهل بیت علیهم السلام بر اساس آیات قرآن و حدیث متواتر ثقلین، همتای قرآن بوده، تمسّک به یکی از آن دو، بدون دیگری، مساوی با ترک هردو است و دستیابی به دین کامل، در پرتو تمسّک به آیات و روایات امکان پذیر است. در حقیقت، قرآن و عترت، عصاره نبوّت و تداوم بخش رسالت هستند و هدایت بشر را تا روز قیامت تضمین می کنند.(1)
قرآن، اسلام مکتوب است و اهل بیت علیهم السلام، اسلام ناطق.
قرآن، راه است و اهل بیت، راهبر.
قرآن، قانون است و اهل بیت قانون شناس و مجری قانون.
قرآن مشعل است و امام، مشعل دار.
قرآن، کتاب حکمت است و اهل بیت، دانای حکمت.
کلمه «اهل بیت» در قرآن در سه آیه آمده است: نخست در سوره قصص می خوانیم:
«هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَی أَهْلِ بَیْتٍ یَکْفُلُونَهُ لَکُمْ»(2)؛ «[پس خواهر موسی آمد و گفت: ]آیا شما را به خانواده ای راهنمایی کنم که برای شما از وی سرپرستی کند؟».
این آیه اشاره به جریان حضرت موسی علیه السلام در ایّام کودکی دارد که شیر هیچ دایه ای را در کاخ فرعون قبول نمی کرد. آنگاه خواهر موسی علیه السلام به آن ها گفت: آیا مایلید که من شما را بر خانواده ای که دایه و پرستار این طفل شوند، راهنمایی کنم؟
مراد از اهل بیت در این آیه، واضح است و به کسی که در خانواده دایه و پرستار طفل است؛ یعنی مادر خانواده، اطلاق شده است.
دومین آیه در سوره هود آمده است که: «قَالُواْ أَتَعْجَبِینَ مِنْ أَمْرِ اللهِ رَحْمَتُ اللهِ وَ بَرَکَتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ»(3)؛ بعد از آنکه خداوند بشارت داشتن فرزند را به ساره همسر حضرت ابراهیم علیه السلام داده است، او به خاطر پیری خود و همسرش متعجّب شد؛ اما فرشتگان به او گفته اند: «آیا از کار خدا در شگفت هستی که رحمت و برکات خداوند مخصوص شما اهل بیت رسالت است.»
در این آیه نیز منظور از اهل بیت آشکار است و شامل خاندان و خانواده حضرت ابراهیم علیه السلام می باشد.
سومین آیه ای که در باره «اهل بیت» سخن به میان آورده، در سوره احزاب آمده است که می فرماید: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»(4)؛ «به راستی که خداوند، می خواهد پلیدی را از شما اهل بیت بزداید و کاملاً پاک و پیراسته تان نماید».
با بررسی تفسیر و شأن نزول و سیاق آیات فوق، در می یابیم که در دو آیه اوّل، مراد از «اهل بیت» مشخّص بوده و دارای هیچ ابهامی نیست. اما با بررسی سیاق آیه سوم و شأن نزول آن می توان فهمید که این آیه در مقام بیان مسأله مهمّی درباره «اهل بیت»است که نیازمند دقّت و بررسی بیشتری است.
برای بررسی این آیه، چند نکته را باید مورد توجّه قرار داد:
اوّل: آیه «تطهیر» دارای سه تأکید است:
الف) حرف «انّ» که در پی آن «ما»ی حصر آمده و دلالت دارد که طهارت، منحصر در اهل بیت است.
ب) «لام» تأکید که بر کلمه «یُذْهِبْ» آمده تا از مصونیت اهل بیت از تمام گناهان و معاصی پرده بردارد.
ج) جمله «یُطهّرکم تطهیراً» در آخر این آیه، بیانگر آن است که طهارت اهل بیت، کامل و به دور از هرگونه شائبه و شبهه است.(5)
این سه تأکید، نشان می دهد که «اهل بیت» خاندانی معمولی نیستند و دارای خصوصیات منحصر به فرد می باشند.
دوم: اراده خداوند در جمله «انّما یریدالله...» بر فعل او، «اذهاب رجس»، و «تطهیر» تعلّق گرفته و چنین اراده ای جز اراده تکوینی نیست؛ چرا که اراده تشریعی به فعل دیگران تعلّق خواهد گرفت نه به فعل صاحب اراده. همچنین سیاق آیه در مقام مدح و ستایش اهل بیت است و اگر این اراده تشریعی بود، اختصاص به گروه خاصّی نداشت و این مدح و ستایش نیز موردی نداشت!
سوم: با ملاحظه موارد استعمال لفظ «رجس» در قرآن (مائده/ آیه 90؛ انعام/125؛ یونس/ 100) می توان گفت این لفظ، هم شامل پلیدی محسوس و ظاهری می شود و هم آلودگی معنوی و نامحسوس را دربردارد.(6) شکّی نیست که مقصود از «رجس» در آیه تطهیر (که با الف و لام نیز آمده) شامل تمام گناهان می شود.(7)
چهارم: علمای اهل تسنّن با توجّه به معنای لغوی «اهل بیت»، آیه را به خانواده و همسران پیامبر تفسیر می کنند.(8) در پاسخ آنها باید گفت: اگرچه در کتاب های لغت، کلمه «اهل بیت» به معنای اهل خانواده (اعمّ از پدر، مادر، فرزندان و...) و خاندان آمده است؛(9) اما سیاق آیه تطهیر نشان می دهد که «اهل بیت» در این آیه، افراد خاص از خانواده هستند و شامل همسران پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم نمی شود. زیرا اگر شامل آنها می شد، لازم بود ضمیر «عنکم» که مذکّر است، به «عنکنّ» تبدیل شود.(10)
علاوه بر آن، از روایاتی که تبیین کننده مجهولات و تأویل کننده متشابهات قرآن هستند؛ استفاده می شود که این قسمت از آیه (مانند بعضی از آیات دیگر) جداگانه نازل شده است و به هنگام جمع آوری آیات قرآن، در کنار این آیات قرار گرفته است.(11) و روایات به وضوح، مصداق «اهل بیت» در این آیه را بیان کرده اند. طبری (12) در تفسیر خود «17» حدیث و جلال الدین سیوطی (13)در الدّرالمنثور «14» حدیث را نقل نموده اند که سند همه آنها به صحابه و تابعانی همچون: ابوسعید خدری، انس بن مالک، ابواسحاق، ابوهریره، ابوحمراء، سعد وقّاص، علی بن حسین علیه السلام، عایشه، ابن عباس و... منتهی می گردد.
طبق این احادیث، پیامبراسلام صلی الله علیه وآله وسلم کساء (عباء) بر سر پنج تن (پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام) افکند و امّ سلمه را که قصد ورود به آن را داشت، منع نمود و این جمله را فرمود: «خدایا! اینان اهل بیت من می باشند؛ پروردگارا! پلیدی را از آن ها دور ساز».(14)
آیات زیادی در شأن و منزلت «اهل بیت» نازل شده است تا جایی که ابن عباس می گوید: درباره علی علیه السلام به تنهایی، سیصد آیه نازل شده است.(15) و برخی دیگر گفته اند: ربع آیات قرآن در مورد اهل بیت می باشد.(16)
در این جا نمونه هایی از آیات، که شیعه و سنّی در آن اتفاق نظر دارند که در باره اهل بیت نازل شده، را ذکر می نماییم:
1. آیه مودّت
خداوند متعال می فرماید: «قُل لَّآ أَسَْلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی »(17)؛ «به مردم بگو: برای تبلیغ و رسالت، پاداشی از شما نمی خواهم؛ مگر مودّت و دوستی خویشانم.»
صحیح مسلم و صحیح بخاری، مسند احمد بن حنبل و تفسیر ثعلبی همگی از ابن عباس نقل کرده اند که وقتی این آیه نازل شد، مسلمانان از پیامبر سؤال کردند: اقربای شما چه کسانی هستند؟ پیامبر فرمود: آنها علی و فاطمه و دو فرزندانشان (حسن و حسین) هستند.(18)
2. آیه مباهله
خداوند در سوره نساء آیه 47 می فرماید: «فَمَنْ حَآجَّکَ فِیهِ مِن م بَعْدِ مَا جَآءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَآءَنَا وَأَبْنَآءَکُمْ وَنِسَآءَنَا وَنِسَآءَکُمْ وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَکُمْ ...»(19)؛ «پس هرکس با تو درباره عیسی در مقام مجادله برآید، بعد از آن که به وحی خدا بر احوال او آگاهی یافتی، بگو: بیایید ما و شما با فرزندان و زنان خود به مباهله برخیزیم...».
مفسّران شیعه و سنّی اتفاق نظر دارند که لفظ «ابنائنا» اشاره به امام حسن و امام حسین علیهما السلام و لفظ «نسائنا» و «انفسنا» به ترتیب فاطمه زهراعلیها السلام و حضرت علی علیه السلام را شامل می شود. مسلم و ترمذی در کتاب های خود در باب فضایل علی علیه السلام از سعد بن ابی وقّاص روایت کرده اند: وقتی که این آیه نازل شد، پیامبر، علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را فراخواند و فرمود: خداوندا! اینان اهل من می باشند.(20)
3. آیه کلمات
قرآن، داستان توبه حضرت آدم را چنین بیان می کند: «فَتَلَقَّی ءَادَمُ مِن رَّبِّهِ ی کَلِمَتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ و هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ»(21)؛ «حضرت آدم از پروردگارش کلماتی را گرفت، پس توبه او را پذیرفت. همانا خداوند، توبه پذیر و مهربان است.»
جلال الدین سیوطی در تفسیر «الدّرالمنثور» در ذیل همین آیه از ابن عباس روایت کرده که گفت: از رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم در باره کلمات که حضرت آدم از خداوند دریافت کرد و موجب پذیرش توبه وی شد، سؤال کردم، پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «حضرت آدم به حقّ محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین از خداوند طلب بخشش کرد و خداوند هم پذیرفت.»(22)
4. آیات نازل شده در شأن اهل بیت علیهم السلام
آیاتی که در شأن اهل بیت، به خصوص درباره حضرت علی علیه السلام نازل شده، بسیار زیاد است که بررسی همه آنها در این مجال نمی گنجد. ما برای اختصار فقط به آدرس سوره ها و آیات اکتفا می کنیم:(23)
آیات برائت (توبه / 1)، آیه سقایةالحاج (توبه / 19)، آیه صالح المؤمنین (تحریم / 4)، آیه حکمت (بقره / 269)، آیه بیّنه (هود / 17)، آیه نور (حدید / 28)، آیه انذار (شعراء / 214)، آیه مرج البحرین (الرّحمن / 19 و 22)، آیه نجوی (مجادله / 12)، آیه سابقون (واقعه / 10 و 11)، آیه محبّت (مریم / 96؛ مائده / 54)، آیه انفاق (بقره / 274)، آیه حبل الله (آل عمران / 103)، آیه راسخون در علم (آل عمران / 7)، آیه ولادت (مائده / 55)، آیه علم الکتاب (رعد / 13)، آیه اهل الذّکر (نحل / 43) و...
آنچه ذکر شد، گوشه هایی از شأن و منزلت اهل بیت در قرآن بود که هیچ کس قادر به انکار این آیات نیست. بدون شک، «اهل بیت» حلقه ناگسستنی «قرآن» هستند و قرآن بدون اهل بیت و اهل بیت بدون قرآن، نمی توانند کشتی پرتلاطم «هدایت» را به مقصد برسانند. امیدواریم بتوانیم با تبعیت از اهل بیت، مسیر «صراط مستقیم» را بپیماییم.
پی نوشت ها:
________________________________________
1. تفسیر تسنیم، آیةالله جوادی آملی، انتشارات اسراء، قم، چ 1، 1379 ش، ج 1، ص 132.
2. قصص / 12.
3. هود / 73.
4. احزاب / 33.
5. اهل بیت راهبران الهی، محمد کاظم، محمد جواد، انتشارات عاشورا، قم، چ 1، 1374 ش، ص 17.
6. ره توشه راهیان نور، ویژه محرّم 1377 ش، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مقاله سیمای اهل بیت در قرآن و سنّت، عبدالرحیم سلیمانی، ص 35.
7. تفسیر نمونه، آیةالله مکارم شیرازی و همکاران، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چ 11، 1371 ش، ج 17، ص 195.
8. تفسیر الدّرالمنثور، سیوطی، ج 5، ص 196.
9. مفردات راغب اصفهانی، تهران، مکتب مرتضویه، ذیل واژه «اهل بیت».
10. تفسیر المیزان، علاّمه طباطبایی، انتشارات اسراء، قم، 1364 ش، ج 16، ص 484.
11. همان.
12. تفسیر طبری، محمد بن جریر طبری، ج 2، ص 5 - 7، انتشارات مؤسّسه رسالت، بیروت، 1415 ق.
13. تفسیر الدّرالمنثور، جلال الدین سیوطی، ج 5، ص 199، قم، منشورات کتابخانه مرعشی، 1404 ق.
14. ر.ک: اهل بیت در کتاب و سنّت، محمدی ری شهری، دارالحدیث، تهران، چ 1، ص 35؛ شواهد التنزیل، حفطایی، ج 2، ص 25، بیروت، مؤسّسه علمی للمطبوعات، 1393 ق.
15. الصواعق المحرقه، هیثمی، فصل 3، باب 9، ص 76، مکتبةالقاهره، مصر، 1312 ق.
16. المراجعات، ص 48.
17. شوری / 23.
18. ر.ک: اهل بیت در کتاب و سنّت، ص 40؛ دلائل الصدق، حسن بن محمد مظفر، ج 2، ص 119، انتشارات بصیرتی، قم، 1395 ق.
19. آل عمران / 61.
20. دلائل الصدق، ج 2، ص 135.
21. بقره / 37.
22. تفسیر الدّرالمنثور، ج 1، ذیل آیه.
23. ر.ک: تفسیر نورالثقلین، عروس حویزی؛ تفسیر بحرانی، سید هاشم بحرانی؛ تفسیر الدّرالمنثور؛ تفسیر نمونه و تفسیر المیزان، ذیل آیات فوق.
قرآن، اسلام مکتوب است و اهل بیت علیهم السلام، اسلام ناطق.
قرآن، راه است و اهل بیت، راهبر.
قرآن، قانون است و اهل بیت قانون شناس و مجری قانون.
قرآن مشعل است و امام، مشعل دار.
قرآن، کتاب حکمت است و اهل بیت، دانای حکمت.
کلمه «اهل بیت» در قرآن در سه آیه آمده است: نخست در سوره قصص می خوانیم:
«هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَی أَهْلِ بَیْتٍ یَکْفُلُونَهُ لَکُمْ»(2)؛ «[پس خواهر موسی آمد و گفت: ]آیا شما را به خانواده ای راهنمایی کنم که برای شما از وی سرپرستی کند؟».
این آیه اشاره به جریان حضرت موسی علیه السلام در ایّام کودکی دارد که شیر هیچ دایه ای را در کاخ فرعون قبول نمی کرد. آنگاه خواهر موسی علیه السلام به آن ها گفت: آیا مایلید که من شما را بر خانواده ای که دایه و پرستار این طفل شوند، راهنمایی کنم؟
مراد از اهل بیت در این آیه، واضح است و به کسی که در خانواده دایه و پرستار طفل است؛ یعنی مادر خانواده، اطلاق شده است.
دومین آیه در سوره هود آمده است که: «قَالُواْ أَتَعْجَبِینَ مِنْ أَمْرِ اللهِ رَحْمَتُ اللهِ وَ بَرَکَتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ»(3)؛ بعد از آنکه خداوند بشارت داشتن فرزند را به ساره همسر حضرت ابراهیم علیه السلام داده است، او به خاطر پیری خود و همسرش متعجّب شد؛ اما فرشتگان به او گفته اند: «آیا از کار خدا در شگفت هستی که رحمت و برکات خداوند مخصوص شما اهل بیت رسالت است.»
در این آیه نیز منظور از اهل بیت آشکار است و شامل خاندان و خانواده حضرت ابراهیم علیه السلام می باشد.
سومین آیه ای که در باره «اهل بیت» سخن به میان آورده، در سوره احزاب آمده است که می فرماید: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»(4)؛ «به راستی که خداوند، می خواهد پلیدی را از شما اهل بیت بزداید و کاملاً پاک و پیراسته تان نماید».
با بررسی تفسیر و شأن نزول و سیاق آیات فوق، در می یابیم که در دو آیه اوّل، مراد از «اهل بیت» مشخّص بوده و دارای هیچ ابهامی نیست. اما با بررسی سیاق آیه سوم و شأن نزول آن می توان فهمید که این آیه در مقام بیان مسأله مهمّی درباره «اهل بیت»است که نیازمند دقّت و بررسی بیشتری است.
برای بررسی این آیه، چند نکته را باید مورد توجّه قرار داد:
اوّل: آیه «تطهیر» دارای سه تأکید است:
الف) حرف «انّ» که در پی آن «ما»ی حصر آمده و دلالت دارد که طهارت، منحصر در اهل بیت است.
ب) «لام» تأکید که بر کلمه «یُذْهِبْ» آمده تا از مصونیت اهل بیت از تمام گناهان و معاصی پرده بردارد.
ج) جمله «یُطهّرکم تطهیراً» در آخر این آیه، بیانگر آن است که طهارت اهل بیت، کامل و به دور از هرگونه شائبه و شبهه است.(5)
این سه تأکید، نشان می دهد که «اهل بیت» خاندانی معمولی نیستند و دارای خصوصیات منحصر به فرد می باشند.
دوم: اراده خداوند در جمله «انّما یریدالله...» بر فعل او، «اذهاب رجس»، و «تطهیر» تعلّق گرفته و چنین اراده ای جز اراده تکوینی نیست؛ چرا که اراده تشریعی به فعل دیگران تعلّق خواهد گرفت نه به فعل صاحب اراده. همچنین سیاق آیه در مقام مدح و ستایش اهل بیت است و اگر این اراده تشریعی بود، اختصاص به گروه خاصّی نداشت و این مدح و ستایش نیز موردی نداشت!
سوم: با ملاحظه موارد استعمال لفظ «رجس» در قرآن (مائده/ آیه 90؛ انعام/125؛ یونس/ 100) می توان گفت این لفظ، هم شامل پلیدی محسوس و ظاهری می شود و هم آلودگی معنوی و نامحسوس را دربردارد.(6) شکّی نیست که مقصود از «رجس» در آیه تطهیر (که با الف و لام نیز آمده) شامل تمام گناهان می شود.(7)
چهارم: علمای اهل تسنّن با توجّه به معنای لغوی «اهل بیت»، آیه را به خانواده و همسران پیامبر تفسیر می کنند.(8) در پاسخ آنها باید گفت: اگرچه در کتاب های لغت، کلمه «اهل بیت» به معنای اهل خانواده (اعمّ از پدر، مادر، فرزندان و...) و خاندان آمده است؛(9) اما سیاق آیه تطهیر نشان می دهد که «اهل بیت» در این آیه، افراد خاص از خانواده هستند و شامل همسران پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم نمی شود. زیرا اگر شامل آنها می شد، لازم بود ضمیر «عنکم» که مذکّر است، به «عنکنّ» تبدیل شود.(10)
علاوه بر آن، از روایاتی که تبیین کننده مجهولات و تأویل کننده متشابهات قرآن هستند؛ استفاده می شود که این قسمت از آیه (مانند بعضی از آیات دیگر) جداگانه نازل شده است و به هنگام جمع آوری آیات قرآن، در کنار این آیات قرار گرفته است.(11) و روایات به وضوح، مصداق «اهل بیت» در این آیه را بیان کرده اند. طبری (12) در تفسیر خود «17» حدیث و جلال الدین سیوطی (13)در الدّرالمنثور «14» حدیث را نقل نموده اند که سند همه آنها به صحابه و تابعانی همچون: ابوسعید خدری، انس بن مالک، ابواسحاق، ابوهریره، ابوحمراء، سعد وقّاص، علی بن حسین علیه السلام، عایشه، ابن عباس و... منتهی می گردد.
طبق این احادیث، پیامبراسلام صلی الله علیه وآله وسلم کساء (عباء) بر سر پنج تن (پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام) افکند و امّ سلمه را که قصد ورود به آن را داشت، منع نمود و این جمله را فرمود: «خدایا! اینان اهل بیت من می باشند؛ پروردگارا! پلیدی را از آن ها دور ساز».(14)
آیات زیادی در شأن و منزلت «اهل بیت» نازل شده است تا جایی که ابن عباس می گوید: درباره علی علیه السلام به تنهایی، سیصد آیه نازل شده است.(15) و برخی دیگر گفته اند: ربع آیات قرآن در مورد اهل بیت می باشد.(16)
در این جا نمونه هایی از آیات، که شیعه و سنّی در آن اتفاق نظر دارند که در باره اهل بیت نازل شده، را ذکر می نماییم:
1. آیه مودّت
خداوند متعال می فرماید: «قُل لَّآ أَسَْلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی »(17)؛ «به مردم بگو: برای تبلیغ و رسالت، پاداشی از شما نمی خواهم؛ مگر مودّت و دوستی خویشانم.»
صحیح مسلم و صحیح بخاری، مسند احمد بن حنبل و تفسیر ثعلبی همگی از ابن عباس نقل کرده اند که وقتی این آیه نازل شد، مسلمانان از پیامبر سؤال کردند: اقربای شما چه کسانی هستند؟ پیامبر فرمود: آنها علی و فاطمه و دو فرزندانشان (حسن و حسین) هستند.(18)
2. آیه مباهله
خداوند در سوره نساء آیه 47 می فرماید: «فَمَنْ حَآجَّکَ فِیهِ مِن م بَعْدِ مَا جَآءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَآءَنَا وَأَبْنَآءَکُمْ وَنِسَآءَنَا وَنِسَآءَکُمْ وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَکُمْ ...»(19)؛ «پس هرکس با تو درباره عیسی در مقام مجادله برآید، بعد از آن که به وحی خدا بر احوال او آگاهی یافتی، بگو: بیایید ما و شما با فرزندان و زنان خود به مباهله برخیزیم...».
مفسّران شیعه و سنّی اتفاق نظر دارند که لفظ «ابنائنا» اشاره به امام حسن و امام حسین علیهما السلام و لفظ «نسائنا» و «انفسنا» به ترتیب فاطمه زهراعلیها السلام و حضرت علی علیه السلام را شامل می شود. مسلم و ترمذی در کتاب های خود در باب فضایل علی علیه السلام از سعد بن ابی وقّاص روایت کرده اند: وقتی که این آیه نازل شد، پیامبر، علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را فراخواند و فرمود: خداوندا! اینان اهل من می باشند.(20)
3. آیه کلمات
قرآن، داستان توبه حضرت آدم را چنین بیان می کند: «فَتَلَقَّی ءَادَمُ مِن رَّبِّهِ ی کَلِمَتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ و هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ»(21)؛ «حضرت آدم از پروردگارش کلماتی را گرفت، پس توبه او را پذیرفت. همانا خداوند، توبه پذیر و مهربان است.»
جلال الدین سیوطی در تفسیر «الدّرالمنثور» در ذیل همین آیه از ابن عباس روایت کرده که گفت: از رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم در باره کلمات که حضرت آدم از خداوند دریافت کرد و موجب پذیرش توبه وی شد، سؤال کردم، پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «حضرت آدم به حقّ محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین از خداوند طلب بخشش کرد و خداوند هم پذیرفت.»(22)
4. آیات نازل شده در شأن اهل بیت علیهم السلام
آیاتی که در شأن اهل بیت، به خصوص درباره حضرت علی علیه السلام نازل شده، بسیار زیاد است که بررسی همه آنها در این مجال نمی گنجد. ما برای اختصار فقط به آدرس سوره ها و آیات اکتفا می کنیم:(23)
آیات برائت (توبه / 1)، آیه سقایةالحاج (توبه / 19)، آیه صالح المؤمنین (تحریم / 4)، آیه حکمت (بقره / 269)، آیه بیّنه (هود / 17)، آیه نور (حدید / 28)، آیه انذار (شعراء / 214)، آیه مرج البحرین (الرّحمن / 19 و 22)، آیه نجوی (مجادله / 12)، آیه سابقون (واقعه / 10 و 11)، آیه محبّت (مریم / 96؛ مائده / 54)، آیه انفاق (بقره / 274)، آیه حبل الله (آل عمران / 103)، آیه راسخون در علم (آل عمران / 7)، آیه ولادت (مائده / 55)، آیه علم الکتاب (رعد / 13)، آیه اهل الذّکر (نحل / 43) و...
آنچه ذکر شد، گوشه هایی از شأن و منزلت اهل بیت در قرآن بود که هیچ کس قادر به انکار این آیات نیست. بدون شک، «اهل بیت» حلقه ناگسستنی «قرآن» هستند و قرآن بدون اهل بیت و اهل بیت بدون قرآن، نمی توانند کشتی پرتلاطم «هدایت» را به مقصد برسانند. امیدواریم بتوانیم با تبعیت از اهل بیت، مسیر «صراط مستقیم» را بپیماییم.
پی نوشت ها:
________________________________________
1. تفسیر تسنیم، آیةالله جوادی آملی، انتشارات اسراء، قم، چ 1، 1379 ش، ج 1، ص 132.
2. قصص / 12.
3. هود / 73.
4. احزاب / 33.
5. اهل بیت راهبران الهی، محمد کاظم، محمد جواد، انتشارات عاشورا، قم، چ 1، 1374 ش، ص 17.
6. ره توشه راهیان نور، ویژه محرّم 1377 ش، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مقاله سیمای اهل بیت در قرآن و سنّت، عبدالرحیم سلیمانی، ص 35.
7. تفسیر نمونه، آیةالله مکارم شیرازی و همکاران، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چ 11، 1371 ش، ج 17، ص 195.
8. تفسیر الدّرالمنثور، سیوطی، ج 5، ص 196.
9. مفردات راغب اصفهانی، تهران، مکتب مرتضویه، ذیل واژه «اهل بیت».
10. تفسیر المیزان، علاّمه طباطبایی، انتشارات اسراء، قم، 1364 ش، ج 16، ص 484.
11. همان.
12. تفسیر طبری، محمد بن جریر طبری، ج 2، ص 5 - 7، انتشارات مؤسّسه رسالت، بیروت، 1415 ق.
13. تفسیر الدّرالمنثور، جلال الدین سیوطی، ج 5، ص 199، قم، منشورات کتابخانه مرعشی، 1404 ق.
14. ر.ک: اهل بیت در کتاب و سنّت، محمدی ری شهری، دارالحدیث، تهران، چ 1، ص 35؛ شواهد التنزیل، حفطایی، ج 2، ص 25، بیروت، مؤسّسه علمی للمطبوعات، 1393 ق.
15. الصواعق المحرقه، هیثمی، فصل 3، باب 9، ص 76، مکتبةالقاهره، مصر، 1312 ق.
16. المراجعات، ص 48.
17. شوری / 23.
18. ر.ک: اهل بیت در کتاب و سنّت، ص 40؛ دلائل الصدق، حسن بن محمد مظفر، ج 2، ص 119، انتشارات بصیرتی، قم، 1395 ق.
19. آل عمران / 61.
20. دلائل الصدق، ج 2، ص 135.
21. بقره / 37.
22. تفسیر الدّرالمنثور، ج 1، ذیل آیه.
23. ر.ک: تفسیر نورالثقلین، عروس حویزی؛ تفسیر بحرانی، سید هاشم بحرانی؛ تفسیر الدّرالمنثور؛ تفسیر نمونه و تفسیر المیزان، ذیل آیات فوق.
تبلیغات
