حسن خیرى

پیش‏بینی آینده جهان همواره مورد توجه و علاقه آدمی بوده است. امروز که جهان شاهد تحوّلات سریع و فراگیر در عرصه‏های گوناگون حیات بشری است و انقلابی عظیم در ارتباطات و تعاملات رخ داده و بحث از جهانی‏شدن یا جهانی‏سازی مطرح است، این اهتمام فزونی یافته است. در این مقاله، نخست به وضعیت هویّتی افراد در دنیای نوین و موقعیت دین از منظر جامعه‏شناسان اشاره شده و شواهد ارائه شده حاکی از این موضوع است که افزایش آگاهی فرهنگی جهان، که ناشی از توسعه ارتباطات و تعاملات است، بستر مناسبی برای گزینش عقلانی فراهم آورده است. در این محیط، دین واجد ویژگی عقلانی فرصت عرضه خود را در گستره جهان خواهد یافت. بر همین اساس، به آمار گرایش افراد در نقاط گوناگون جهان به اسلام و نیز برخی از مؤلّفه‏های جهان‏شمولی اسلام، که بر سرعت این پدیده می‏افزاید، اشاره شده است.

در این نوشتار با بهره‏گیری از چارچوب نظری «هویت، فضا»، فرایند تعامل ساحت‏های عقلانی و احساسی انسان در فضا و بازتولید آن، که حاکی از تبلور متفاوت ابعاد عقلانی و احساسی آدمی نسبت به گونه‏های متفاوت فضایی است، برخی از ابعاد دین‏داری در دو فضای «تقیّد به تماشای برنامه‏های مذهبی تلویزیون» و «تقیّد به رفتن به مسجد» با روش پیمایشی و فن پرسش‏نامه مورد بررسی قرار گرفته و تبیین گردیده که در شرایط تقیّد به مسجد زمینه مناسب‏تری برای تبلیغ دینی فراهم است؛ چراکه در فضای تماشای تلویزیون، ماهیت سرگرم‏کنندگی آن مجال کمتری برای تجلّی ابعاد دین‏مدارانه انسان فراهم می‏کند. هدف از این پژوهش این است که ظرفیت مکان‏ها و فضاهای سنّتی تبلیغ را با فضاهای مجازی نوین بررسی و میزان تأثیرگذاری، تفاوت و ظرفیت‏های هر یک را با هم مقایسه نماید.