مرتضی اسماعیل نژاد

بادهای شدید ساحلی به صورت مستقیم و یا با مواج نمودن آب های ساحلی می توانند موجب آسیب رسیدن به تأسیسات و اختلال در فعالیت های مختلف انسان از جمله کشتیرانی، بازرگانی، تفریحی و ... گردد. در این پژوهش با استفاده از داده های باد بیشینه ی ایستگاه های سواحل شمالی و جنوبی ایران، وردایی زمانی و مکانی آنها بررسی شد. بررسی آماری میانگین سرعت بادهای بیشینه نشان می دهد که در سواحل خلیج فارس، سرعت باد بیش از سایر سواحل است و همچنین تغییرات ماهانه باد بیشینه بیانگر آن است که بیشینه ی میانگین ماهانه مربوط به ماه آبان در بندر انزلی و کمینه سرعت مربوط به ایستگاه چابهار در تمام ماهها است . بطور کلی میزان تغییرپذیری ماههای فصول تابستان و پاییز کمتر از بهار و زمستان است. جهت باد بیشینه در سواحل خلیج فارس و دریای مازندران از شرق به غرب، تغییری ساعتگرد دارد. برای بررسی روند سرعت باد بیشینه از تحلیل رگرسیون خطی استفاده شد که حاکی از ناهمگونی شیب خط ایستگاهها در سواحل جنوبی و همگونی ایستگاههای سواحل شمالی با شیب مثبت است.

استان همدان از جمله کانون هایی است که دارای تنوع و فراوانی مخاطرات طبیعی است؛ بنابراین، واکاوی و پایش آنها از جمله خشکسالی که مستقیم با معیشت کشاورزان سرکار دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف این پژوهش تحلیل فضایی مخاطرات طبیعی با تأکید بر خشک سالی و سنجش ظرفیت سازگاری روستاهای شهرستان رزن می باشد. این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی و با با استفاده از ابزار پرسشنامه و پیمایش میدانی به ارزیابی و سنجش ظرفیت سازگاری کشاورزان با خشکسالی پرداخته است. در گام نخست با استفاده از شاخص های مختلف رفتار خشکسالی در منطقه شناسایی و در مرحله دوم استراتژی های سازگاری با خشکسالی توسط کشاورزان تدوین گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که شاخص SPI از نظر جداسازی سال های خشک و تفکیک دوره های خشکسالی نسبت به سایر شاخص ها روش مناسب تری در پهنه بندی سرزمینی خشکسالی به شمار می رود و بررسی استراتژی های سازگاری کشاورزان در سکونت گاههای روستایی شهرستان رزن بیانگر این بود که میزان استفاده جامعه محلی از روش های سنتی یا بومی جهت سازگاری با شرایط خشکسالی زیاد می باشد. میزان استفاده از روش های سنتی یا بومی و روش های نوین و مدرن جهت سازگاری با شرایط خشک سالی با استفاده از آزمون دوجمله ای مورد آزمون و سنجش قرار داده شده است و نتایج حاصل از آمار استنباطی حاکی از آن است که به طور کلی میزان استفاده از روش های سنتی یا بومی جهت سازگاری با شرایط خشک سالی زیاد می باشد همچنین میزان استفاده از روش های نوین و مدرن جهت سازگاری با شرایط خشک سالی متوسط می باشد.

در عصر پسامدرن و امروزی شاخص های توسعه به سوی چندبعدی شدن رفته و از بخشی بودن فاصله زیادی گرفته که در این میان صنعت گردشگری یکی از بااهمیت ترین ابعاد توسعه به شمار می رود. در این راستا، هدف پژوهش حاضر آمایش منطقه ای روستا های پیراشهری با تأکید بر توسعه صنعت گردشگری در نیکشهر می باشد. تحقیق حاضر برحسب هدف، یک تحقیق کاربردی، برحسب نحوه گردآوری داده ها یک تحقیق توصیفی و غیرآزمایشی می باشد و درنهایت حسب نحوه اجراء، از نوع پیمایشی می باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل اعضای شورای روستا، دهیاران و بخشداران روستاهای پیراشهری نیکشهر (تهرک، خیرآباد، زهک، نوک آباد و هیتان)، می باشد. حجم نمونه نیز بر اساس نمونه گیری هدفمند 50 نفر تعیین شد. جهت تجزیه وتحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS و مدل های FARAS، FBMW، WASTPAS، استفاده شد. نتایج آزمون همبستگی گویای عدم ارتباط بین توسعه صنعت گردشگری و آمایش منطقه ای روستا های پیراشهری می باشد، همچنین نتایج مدل FARAS نشان داد که از بین عناصر گردشگری، خدمات با وزن 434/0، بالاترین میزان اهمیت را در روستا های پیراشهری نیکشهر به خود اختصاص داده است. نتایج مدل FBMW نشان داد، در عملکرد فضایی عنصر های اطلاعات و خدمات، به ترتیب روستا های خیرآباد، نوک آباد، هیتان، تهرک و زهک، در عملکرد فضایی عنصر های حمل ونقل و تبلیغات، به ترتیب روستا های خیرآباد، هیتان، نوک آباد، تهرک و زهک بالاترین و پایین ترین رتبه را به خود اختصاص داده اند. درنهایت نتایج مدل WASTPAS به منظور رتبه بندی روستا های پیراشهری با تأکید بر جاذبه های تاریخی و طبیعی نشان داد، روستای خیرآباد در هر دو جاذبه تاریخی-فرهنگی و طبیعی بالاترین رتبه را به خود اختصاص داده است.

سواحل دریای عمان به عنوان یکی از مستعدترین نواحی در برابر بلایای آب و هوایی شناخته شده است. موقعیت جغرافیایی کشور در کمربند بیابانی و زلزله دنیا و همچنین منطقه گذار اقلیمی حارّه و جنب حارّه باعث شده است که مکرراً رویدادهای شدید محیطی مانند سیل، طوفان، خشکسالی بی بازگشت، فرسایش رودخانه، افزایش سطح دریا، گرم شدن بی بازگشت، شوری و غیره را تجربه کند. این منطقه در برابر تغییرات آب و هوایی و بلایای طبیعی ناشی از آب و هوا، انباشتی از آسیب پذیری ها را دارا است که زحمتکشان روستایی را در تله فقر گرفتار کرده است. این مطالعه، مخاطرات بالقوه ناشی از تغییرات آب و هوا، آسیب پذیری، ظرفیت، ریسک مرتبط با آن ها را در سواحل دریای عمان شناسایی کرده و استراتژی های موجود برای کاهش خطر بلایا را بررسی می کند. این پژوهش با روش ت وصی فی - تحلیلی و با استفاده از فنون میدانی و پرسشنامه ای و با استفاده از رویکرد مشارکتی به ارزیابی مخاطرات اقلیمی نواحی ساحلی پرداخته است و ابعاد آسیب پذیری، احتمال خطر، مخاطرات و ظرفیت جامعه محلی را مورد واکاوی قرار داده است. جامعه هدف روستاهای مستقر در نوار ساحلی دریای عمان از بندر کواتر تا غربی ترین نقطه ساحلی استان سیستان و بلوچستان بوده که تعداد این روستاها 15 روستا است. حجم نمونه 151 خانوار انتخاب گردید. نتایج نشان داد که مهم ترین مخاطرات اقلیمی این منطقه، سیلاب، طوفان و شور شدن منابع آب است و میزان آسیب پذیری در این روستاها بالا است. جمع آوری آب باران به وسیله هوتک ها، خلق ثروت محلی، بازتخصیص منابع، بانک آب و بورس آب در بخش کشاورزی، آگاهی از رفتار مخاطرات محیطی به ویژه اقلیمی، آموزش های فنی حرفه ای برای کسب و کارهای جدید و کمک دولت، استراتژی هایی است که می تواند آسیب پذیری این منطقه در برابر مخاطرات را کاهش دهد.

  امروزه فضاهای بی دفاع، یکی از مسائل جدی در محیط های شهری است که احتمال وقوع جرم و ناهنجاری اجتماعی در آن ها بیشتر است. این فضاها زمینه را برای وقوع جرائم مکان-مبنا تسهیل می کند؛ ازاین رو، شناسایی این فضاها، برای اتخاذ تدابیر پیشگیرانه و کاهش زمینه وقوع جرم، ضروری است؛ بنابراین هدف پژوهش حاضر، شناسایی، تحلیل میزان خطرپذیری فضاهای بی دفاع شهر زاهدان است. پژوهش حاضر، از نوع کاربردی-توسعه ای و روش آن از نوع توصیفی-تحلیلی بر پایه روش های گرافیک مبنا است. متغیرهای اکتشافی پژوهش شامل تراکم جمعیت و ساختمان، گروه های درآمدی، کیفیت شبکه معابر، کیفیت کالبدی بافت های شهری، انسجام اجتماعی محله ها، قیمت زمین و ساختمان و کاربری اراضی است. برای تحلیل اطلاعات از فنون «جی آی اس»  همچون روش مرکز متوسط، بیضی انحراف معیار، خودهمبستگی فضایی برای تحلیل های فضایی و از روش رگرسیون وزنی جغرافیایی برای تبیین همبستگی بین متغیرها استفاده شده است؛ ازاین رو در شهر زاهدان (۴۲) مکان (فضاهای بی دفاع) از طریق برداشت میدانی شناسایی شد. نتایج نشان داد که فضاهای جرم خیز در مکان هایی با گستردگی کمتری به وقوع می پیوندند و گرایش به تمرکز در محدوده های خاصی دارند؛ به طوری که به سمت شمالی و جنوبی از تعداد این فضاها کاسته می شود. همچنین، فضاهای بی دفاع دارای خودهمبستگی فضایی هستند و به صورت خوشه ای و نامتوازن در سطح منطقه توزیع یافته اند. در نتیجه، محدوده های خاصی محل تمرکز فضاهای بی دفاع مورد بررسی است و از الگوی متمرکز پیروی می کند. همچنین، بین (۸) متغیر محیطی بررسی شده پژوهش با فضاهای بی دفاع شهری رابطه معنادرای در سطح منطقه شهر زاهدان وجود دارد. یافته های حاصل از پژوهش نشان داد، توزیع فضاهای مستعد جرم در شهر زاهدان، به تمرکز و تراکم در محدوده خاص گرایش دارد.

اهداف: هدف این پژوهش ارزیابی و شناسایی روند الگوهای تاریخی رشد شهر، شبیه سازی و پیش بینی اندازه و نحوه رشد آینده شهر زاهدان است؛ و به دنبال بررسی و شناسایی عوامل مداخله گر در تعیین جهت هوشمندانه محدوده های شهری و قصد پاسخ گویی به این سوال کلیدی است؛ که رشد محدوده شهری زاهدان مطابق با الگوهای تدارک و برنامه ریزی شده و همسان با جمعیت است یا خیر؟روش: پژوهش حاضر از طریق جمع آوری داده های اسنادی و تصاویر سنجش از دور ماهواره لندست طی دوره-های ده ساله زمانی از 1370 تا 1400 و کاربست مدل SLEUTH-3R جهت بررسی روند رشد محدوده شهر در گذشته و پیش بینی آینده آن تا سال 1430 و استفاده از نرم افزارهای تخصصی تجزیه و تحلیل داده های مکانی GIS و Envi انجام شد.یافته/نتایج: نتایج نشان داد روند رشد تاریخی شهر زاهدان بیشتر براساس رشد ارگانیک، رشد براساس گرایش به جاده و رشد مناطق شهری به صورت لبه ای و رشد آتی شهر به صورت درونی و سپس در کناره های بافت موجود خواهد بود. نتایج رشد آینده شهر زاهدان نشان داد

مقدمه: امروزه از گردشگری به عنوان موتور توسعه نام برده می شود و به دلیل اهمیتی که از نظر اقتصادی، اجتماعی دارد، روز به روز بیشتر مورد توجه قرار می گیرد، لذا استفاده از گردشگری به عنوان موتور محرکه توسعه منطقه نیازمند اتخاذ راهبردهای مناسب و منطقی متناسب با قابلیت های منطقه ای و محلی و با جهت گیری های آمایش سرزمین است.هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر، تحلیل وضعیت فعلی گردشگری پایدار قلمرو کوچ نشینان و تبیین آینده آن با تمرکز بر آمایش منطقه ای (مورد مطالعه: شهرستان نیکشهر)، می باشد.روش شناسی تحقیق: تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش در توصیفی- تحلیلی می باشد. جمع آوری اطلاعات به روش میدانی (پرسشنامه) است. جامعه آماری (ساکنین  شهرستان نیکشهر)، 141894 نفر، می باشد، که بر اساس نمونه گیری تصادفی و استفاده از فرمول کوکران تعداد 383 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. ابزار این تحقیق پرسشنامه است و به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS و مدلF-BMW، استفاده شد. قلمروجغرافیایی پژوهش: این پژوهش در قلمرو کوچ نشینان شهرستان نیکشهر مورد بررسی قرار گرفته است.یافته ها و بحث: نتایج آزمون تی نشان داد وضعیت کنونی، فعلی و آتی گردشگری نیکشهر نامطلوب و نامناسب می باشد. در ادامه نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داد که بین تمامی مولفه های گردشگری پایدار و مولفه های آمایش منطقه ای، رابطه مثبت و معنی داری در سطح اطمینان 99 درصد وجود دارد. در ادامه نیز با استفاده از مدل (F-BMW)، اهمیت و نقش هر یک از مولفه های آمایش منطقه ای در پیشگویی متغیر گردشگری پایدار بررسی و مشخص شد، مولفه توسعه یکپارچه و همسو با مقدار وزن 076/0، بیشترین اهمیت را به خود اختصاص داده است.نتایج: نتایج کلی نشان داد، نامطلوب بودن امور مدیریتی، وضعیت کنونی و آتی گردشگری نیکشهر، ناشی از عدم رعایت اصول آمایش منطقه ای است. زیرا هدف نهایی گردشگری در قالب آمایش منطقه ای، نیل به گردشگری پایدار، تعادل و توازن منطقه ای، توزیع مناسب فعالیت ها و استفاده حداکثر از قابلیت های گردشگری (تاریخی، طبیعی و...) در فرایند توسعه است.

امروزه طرح هادی روستایی مهمترین ابزار مدیریت توسعه روستایی در ایران است. این طرح ها عمدتا جنبه های کالبدی روستاها را مورد توجه قرار می دهند و بخش عمده قابل اجرا یا اجرا شده طرح های هادی روستاهای کشور نیز جنبه کالبدی دارند. در این راستا، هدف اصلی این پژوهش، بررسی اثرات اجرای طرح هادی در توسعه روستای خراشاد می باشد. این پژوهش از نظر ماهیت از نوع توصیفی- تحلیلی است که در روش توصیفی داده ها با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و عملیات میدانی با استفاده از پرسش نامه جمع آوری شده است. در روش تحلیلی، با توجه به فرضیه های پژوهش، از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. جامعه آماری در این پژوهش، سرپرستان خانوار روستای خراشاد، می باشند که  77 نفر از آنان با استفاده از فرمول کوکران محاسبه شده است و پرسش نامه در بین آن ها توزیع گردید. روایی پرسش نامه با نظر کارشناسان و پژوهشگران در زمینه موضوع مورد پژوهش مورد تأیید قرار گرفت . نتایج این پژوهش نشان داد که، ساکنین روستا، از اجرایی شدن طرح هادی در روستا رضایت دارند و میزان اثرگذاری و موفقیت طرح هادی را در ارتباط با شاخص های مسکن، کالبدی، بهداشت و کاربری اراضی خوب ارزیابی کردند. با  اجرایی شدن طرح هادی، شبکه ی معابر و مسیر پیاده روها اصلاح شده است که باعث سهولت رفت و آمد روستاییان و همچنین با ایجاد شیب در معابر، جدول گذاری و قرار دادن جوی ها باعث بهبود و کیفیت معابر و دسترسی آسانتر به خدمات شده است و علاوه بر آن، در زمینه ی معیار بهداشت، جمع آوری زباله، دفع آب های سطحی و پسماندهای منازل که یکی از اثرات اجرایی مورد انتظار از طرح هادی روستایی تأثیر بر روی بهداشت محیط و وضعیت زیست محیطی روستاهاست می توان میزان موفقیت طرح هادی را در ارتباط با شاخص های  بهداشت مشاهده کرد.

بافت جمعیت استان خراسان جنوبی روستایی است که در دو دهه گذشته رخداد های شدید آب و هوایی را تجربه کردند، این بخش از جمعیت به دلیل وابستگی قابل توجه به تغییرات آب و هوایی آسیب پذیر هستند. کشاورزی به عنوان مهم ترین گزینه معیشتی حساس به اقلیم در مناطق روستایی استان منبع اصلی اقتصاد محلی را شکل می دهد، بنابراین این جمعیت در سال های اخیر به عنوان مهاجران زیست محیطی و اقلیمی بدنه اصلی مناطق پیراشهری را  به ویژه در شهر بیرجند ایجاد کرده اند. به منظور کشف ابعاد آسیب پذیری مناطق پیراشهری از 20 شاخص کمی  بیوفیزیکی،اجتماعی و اقتصادی استفاده شد. جهت تجزیه وتحلیل این داده ها روش تجزیه وتحلیل مؤلفه های اصلی(PCA) به کار رفت. نتایج به دست آمده این پژوهش نشان داد که شرایط اجتماعی-اقتصادی فعلی و افزایش فشار محیطی درنتیجه تعاملات بین انسان و محیط زیست عوامل اصلی آسیب پذیری در اکثر مناطق پیراشهری بیرجند می باشد که بر اساس درجه آسیب-پذیری در برابر تغییرات اقلیمی ظرفیت های متفاوتی دارا می باشند. نواحی پیراشهری واقع در غرب و جنوب غرب بیرجند از جمله چهکند، حاجی آباد، کلاته قاینی بالاترین میزان آسیب پذیری در برابر پیامدهای تغییرات اقلیمی را دارا می باشند. نتایج این پژوهش می تواند برای تصمیم گیری در خصوص انتخاب استراتژی های سازگاری با تغییرات اقلیمی در مناطق پیراشهری بیرجند بر اساس میزان آسیب پذیری این مناطق برای مدیران و برنامه ریزان کاربرد داشته باشد.