سید کاظم طباطبایی

سید کاظم طباطبایی

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۴۱ مورد.
۱.

نقش فنّاوری های نوین در توسعه و تعمیق پژوهش های اسلامی / گزارش دوازدهمین نشست از سلسله نشست های علمی علوم انسانی و اسلامی دیجیتال در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی

تلخیص گر:
منبع: ره آورد نور سال بیست و یکم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۸۱ (پیاپی ۹۸) 25-35
تعداد بازدید : ۱۴۵ تعداد دانلود : ۱۱۳
به مناسبت هفته پژوهش، دوازدهمین نشست از سلسله نشست های علوم اسلامی و انسانی دیجیتال با موضوع «نقش فنّاوری های نوین در توسعه و تعمیق پژوهش های اسلامی» در تاریخ 21 آذر 1401 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در شهر مقدّس قم برگزار گردید. در این جلسه، حجّت الاسلام و المسلمین دکتر سید کاظم طباطبایی، رئیس پژوهشکده علوم و معارفِ مؤسّسه علمی - فرهنگی دارالحدیث به مقایسه شرایط پژوهش در گذشته و حال پرداختند و با اشاره به برکات فنّاوری اطّلاعات، نقش آن را در تسریع و تعمیق پژوهش های اسلامی مهم دانستند. ایشان همچنین، به آسیب های فنّاوری اطّلاعات برای امر تحقیق و پژوهش هم اشاره کردند و بایسته هایی را برای تولید نرم افزارهای پژوهش محور ترسیم نمودند. افزون بر این، در نشست مذکور، جناب حجّت الاسلام والمسلمین دکتر سید رضا مؤدب، عضو هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه قم نیز با تأکید بر اهمیت جایگاه فنّاوری اطّلاعات، نمونه هایی از نکات علمی برآمده از به کارگیری رایانه و نرم افزارها در پژوهش را ذکر کردند و در این راستا، بایسته هایی را برای ادامه تولید برنامه های پژوهشی مرکز نور بیان نمودند.
۲.

در آمدی انتقادی بر «نظریه وحی دوگانه» محمد ابن ادریس شافعی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم قرآن و حدیث سال پنجاه و سوم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱۰۶ 207 - 222

کلید واژه ها: سنت حدیث وحی لامتلو نظریه وحی دوگانه شافعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۸ تعداد دانلود : ۱۱۸
یک تلقی رایج وجود دارد که پیامبر اسلام، علاوه بر قرآن، مامور ابلاغ مجموعه وحیانی دومی به نام «سنت/حدیث» نیز بوده است یا به عبارت دیگر، وحی دو قسم داشته: یکی «وحی متلو» که «قرآن» است و دیگری، «وحی لامتلو» که «سنت/حدیث» است. بررسی دقیق نظریه، در سیر تحول تاریخی دین اسلام، ما را به محمد ابن ادریس شافعی می رساند و وی را می توان مبدع نظریه وحی دوگانه در اسلام دانست؛ نظریه ای که در حمایت از فرقه اصحاب حدیث، ارائه شد ولی کم کم با مرور زمان، همراه با سلطه روزافزون اصحاب حدیث، به جایگاه یک حقیقت غیرقابل انکار دست یافت. در این مقاله بعد از تحلیل تاریخی شکل گیری این نظریه، نشان داده ایم که این نظریه صرفا یک بازتفسیر است که در پی بازسازی گذشته، در بستری از رقابت های فرقه ای برای کسب مرجعیت، ارائه شده است.    
۳.

زبان شوخی در کلام معصومان(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۳ 191-212

کلید واژه ها: شوخی زبان شوخی زبان حدیث دعابه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۷ تعداد دانلود : ۴۶۳
با توجه به جایگاه مهم شوخی در تعاملات انسانی و نمود آن، شادی، که نیاز ضروری روح آدمی است، واکاوی نحوه برخورد پیامبر اکرم 2 و ائمه k در این باره به عنوان اسوه، بسیار حائز اهمیت است. در بررسی های اولیه، دو دسته روایت سلبی و ایجابی در این موضوع رخ می نماید. در این مقاله در درجه اول، چیستی شوخی، سپس جمع بندی روایات در این زمینه، شکل های وقوع شوخی در کلام معصومان k و اهدافی که آن بزرگواران از شوخی داشتند، مطرح شده است. در این نوشتار بر آنیم تا با جمع آوری داده ها به روش کتابخانه ای و تحلیل ادبی آن داده ها، تبیین شایسته ای برای این موضوعات ارائه دهیم.
۴.

بررسی رویکرد علمای امامی به میراث واقفه در روایات غیبت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: مشرق موعود سال چهاردهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۵۴ 71 - 94

کلید واژه ها: واقفه حدیث غیبت عالمان امامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۹ تعداد دانلود : ۱۸۱
روایات غیبت حضرت قائم از مهمترین ارکان اندیشه مهدویت است. این روایات گاه در ضمن کتب حدیثی و گاه در تکنگاریهایی به دست ما رسیده است. در این میان، واقفه یکی از فرقههایی است که در طی سه سده فعالیت _ نیمه دوم قرن دوم تا اواخر قرن پنجم هجری _ تأثیر بهسزایی در انتقال روایات غیبت به میراث حدیث شیعه داشته است. محافل فقهی فرقه واقفه و امامیه از یکدیگر گسسته نبود؛ ولی در مباحث اعتقادی در حوزه امامت و غیبت نسبت به یکدیگر مواضع تند و خصمانه داشتند. با توجه به پیشگامی واقفه در نقل روایات غیبت، بررسی رویکرد علمای امامی به روایات واقفه ضروری است. این نوشتار بر آن است با بررسی اسناد احادیث و مقایسه کمّی، رویکرد علمای امامی را به روایات واقفه بازنمایاند و نشان دهد، امامیه در زمینه غیبت وامدار واقفه نیست و علمای امامی تا حد امکان از روایات واقفه اجتناب میکردند و آنچه سبب ورود حجم گستردهای از روایات واقفه در زمینه غیبت به میراث حدیثی امامیه شده، عنایت ویژه نعمانی به منابع واقفی بوده است.
۵.

آسیب شناسی معیارهای ارزیابی متن روایات سبب نزول(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: رهیافت هایی در علوم قرآن و حدیث سال پنجاه و یکم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱۰۲

کلید واژه ها: اسباب نزول سبب نزول شأن نزول معیارهای نقد متن ارزیابی متن روایات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۵ تعداد دانلود : ۴۰۵
از دیرباز محققان در مقام ارزیابی یا نقد روایات، سند و متن را به مثابه دو روش مکمل یکدیگر بررسی می کرده اند. اما نظر به مشکلات سندی روایات سبب نزول، ارزیابی یا نقد متن این روایات، مطمئن ترین و در عین حال دشوارترین راه برای دستیابی به روایات قابل اطمینان در این حوزه و استفاده بهینه از آن در جهت فهم درست آیات قرآن است. موافقت یا مخالفت با قرآن، سنت معتبر، گزارش های تاریخی و ضرورت های کلامی، معیارهای اصلی و پرکاربرد قرآن پژوهان در جهت رد یا ترجیح متن روایات سبب نزول است که از معیارهای موجود در روایات عَرض و علومی چون فقه الحدیث، اختلاف الحدیث و اصول فقه الهام گرفته شده اند. در این مقاله، ضمن معرفی این معیارها، اشکالات روش شناختی آن ها در دو حوزه ساختاری و کاربست معیارها مورد بررسی قرار گرفته و پیشنهاداتی در جهت رفع آن ها ارائه شده است. رویکرد سلبی، منفعل و پراکنده در کاربست معیارها و عدم تناسب معیارها و قواعد حاکم بر آن ها با ماهیت تاریخی روایات سبب نزول، از مهم ترین اشکالات ساختاری این حوزه به شمار می آیند. توسعه در مفهوم سبب نزول و طراحی روش هایی ایجابی، فعال و منسجم برای ارزیابی متن روایات سبب نزول، می تواند گامی در جهت رفع کاستی های این حوزه و استفاده از ظرفیت آن در سطحی کلان باشد.
۶.

بررسی انگاره های واقفی در روایات غیبت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: ر مشرق موعود سال سیزدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۵۰ 99 - 118

کلید واژه ها: غیبت حدیث شیعه واقفه راویان واقفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۹ تعداد دانلود : ۱۷۴
جستوجو در مصادر و اسانید روایات غیبت نزد امامیه بیانگر آن است که عالمان امامی بخش قابل توجهی از روایات غیبت را از راویان واقفی و کتب آنان أخذ کردهاند. فرقه واقفه برخی از روایات را مطابق مذهب خویش نقل به معنا، تقطیع یا تحریف میکردند. از این رو برخی از روایات که از طریق واقفه وارد مجموعه روایی امامیه شده است، دارای رسوبات فکری واقفی است و زمانی که در کنار دیگر روایات قرار میگیرند، ایجاد تعارض میکنند. این نوشتار در صدد است با روش تاریخی و از طریق بررسی سند و متن روایات به بررسی انگارههای واقفی در روایات غیبت بپردازد. در پرتو این بررسی سبب تعارض برخی از روایات غیبت تبیین میگردد و از تأویلات بعید در فهم روایات ممانعت به عمل میآید.
۷.

بررسی نشانه های ظهور با تأکید بر فرقه واقفه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: مشرق موعود سال سیزدهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۴۹ 83 - 100

کلید واژه ها: نشانه های ظهور واقفه اختلاف بنی العباس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۴ تعداد دانلود : ۲۶۷
در منابع روایی، روایاتی دربارهی نشانههای ظهور آمده است، یکی از سرچشمههای ورود این روایات از طریق فرقهی واقفه است، از آنجا که این فرقه در جهت نصرت مذهب خویش، برخی از روایات را نقل به معنا، تقطیع یا تحریف میکردند، بررسی روایات آنها دقت بیشتری را میطلبد. یکی از نشانههای ظهور که در روایات امامیه، بر آن تأکید شده است اختلاف بنیعباس و انقراض آنهاست. این نشانه، محمل آسیبهای جدی و تطبیقات نادرست در مبحث مهدویت است. این نوشتار درصدد است با روش تاریخی و از طریق بررسی سند و متن روایات نشان دهد روایاتی که اختلاف بنیعباس به عنوان نشانه ظهور معرفی میکند، از سوی راویان واقفی برای مشروعیتزدایی از حکومت بنیالعباس، جعل شده و علامت بودن آن برای ظهور نادرست است
۸.

واکاوی جایگاه ارزیابی متن روایات سبب نزول در میان روش های مرسوم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱۹ 7-24

کلید واژه ها: اسباب نزول روایات سبب نزول شأن نزول نقد سند نقد متن ارزیابی سند ارزیابی متن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۳ تعداد دانلود : ۵۰۰
ارزیابی یا نقد روایات سبب نزول، همواره یکی از محورهای مهم پژوهش در تفسیر و علوم قرآنی بوده است. سیری در آثار این حوزه نشان می دهد که قرآن پژوهان در این زمینه، افزون بر ارزیابی های سندی و متنی، از گونه هایی دیگر نیز بهره برده اند. گونه هایی چون ارزیابی بدون تصریح به روش، ارزیابی با قواعد کلی و صوری چون «الفاظ حاکی از روایات سبب نزول»، «تعدد سبب، تکرّر نزول و تأخر حکم و نزول از هم» و «اعتبار عموم لفظ در برابر خصوص سبب» که بازگشت آن ها نیز به ارزیابی های سندی و متنی است. در این جستار با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، افزون بر بیان دیدگا ه های مختلف، کارایی هریک از گونه های فوق مورد بررسی قرار گرفته و کاستی های آن ها برشمرده شده است. در پایان با توجه به کاستی های مذکور از یک سو و ظرفیت های بالقوه ارزیابی متن روایات سبب نزول از سوی دیگر، این روش از حیث نظری به عنوان کارآمدترین روش در میان روش ها و گونه های مرسوم معرفی شده است.
۹.

معناشناسی تاریخی مفهوم «نوادر» و ابهام زدایی از آن با بررسی موردی باب النوادر کتب اربعه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال دوازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۲۳) 199 - 224

کلید واژه ها: معناشناسی تاریخی نوادر کتب اربعه ابهام زدایی اشتراک لفظی چندمعنایی اتساع و تضییق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۰۷ تعداد دانلود : ۵۱۱
احصای 82 تن نوادرنویس در الفهرست و 272 تن در الذریعه؛ اوج رویکرد نوادرنویسی را در بازه زمانی قرن دوم تا چهارم هجری، به ویژه در حدیث نشان می دهد. مسأله این مقاله آن است بدانیم مؤلفان مرادشان از نام گذاری «نوادر» چه بوده؛ که گاه، عنوان مستقل النوادر؛ و گاه بخشی از کتابشان را «باب النوادر» یا «باب النادر» می نامیده اند. به همین منظور، با رویکرد معناشناسی تاریخی به تحلیل لغوی و اصطلاحی نوادر پرداخته ؛ سپس با بررسی مصادیق نوادر کتب اربعه و ابهام زدایی از مفهوم نوادر، پرکاربردترین معانی نوادر کتب اربعه استخراج شده اند. در معناشناسی تاریخی، به طور خاص واژه «نادر» از زمان امامان باقر و صادق(ع) در بحث تعارض دو روایت، کاربرد داشته است. در بررسی نوادر کتب اربعه نیز به چهارده مصداق رسیدیم. پرکاربردترین مصادیق ابواب «النوادر و النادر» کافی و فقیه، زیادات یا مستدرک، احادیث متفرق ابواب یک کتاب همچون کتاب الصوم، نه یک باب خاص از کتاب الصوم؛ و احادیث شاذ به نظر رسید؛ که با ابواب «زیادات» طوسی، حداقل در معنای استدراک و احادیث متفرق، مشترکند؛ ولی تنها باب النوادر موجود در تهذیبین ظاهراً بیشتر حاوی احادیث شاذ است. همچنین از آنجا که واژه «نوادر» معانی و مصادیق متعدد دارد، واژه ای مبهم به شمار می آید که ابهام آن از نوع ابهام لغوی و چندمعنایی است و اشتراک لفظی دارد؛ لذا نمی توان به طور قطع ترجیح یک معنای خاص را برای آن مشخص کرد؛ نیز نوادر با گذر زمان، اتساع و تضییق معنا داشته است.
۱۰.

معناشناسی «ارث» مبتنی بر تحلیل های ریشه شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن (کاوشی نو در معارف قرآنی) سال ششم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۱۱)

کلید واژه ها: قرآن کریم ریشه شناسی زبان های سامی اشتراک معنوی ارث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷۶ تعداد دانلود : ۴۵۴
«ریشه شناسی»یکی از مهم ترین شاخه های زبان شناسی درزمانی و مهم ترین روش برای تصحیح و تدقیق قول لغویان در تشخیص مشترک لفظییا معنوی به شمار می رود که با ایجاد نگاه تاریخی به تغییرات واژگان و پی جویی صورت و معانی آنها در زبان های کهن می پردازد و برای شناخت منطق حاکم بر آن و نقش کلیدی در یافتن معانی حقیقی و مجازی کلمات قرآن کریم تلاش می کند. علم ریشه شناسی به جهت الزام آور بودن توانایی، در یافتن ریشه کلمات در کهن ترین زبان ها و یافتن صورت بندی ساخت واژگان که نیازمندیادگیری زبان های کهن و آشنایی با مباحث آواشناسی، وام گیری، تغییرات صرفی و تغییرات معنایی و تحلیل های پیچیده است، عرصه را برای ورود محقّقان سایر رشته های علوم انسانی از جمله قرآن پژوهان تنگ تر می کند.در این پژوهش کوشش شده است، واژه «ارث» از رهگذر روش ریشه شناسی مطالعه موردی شود. صورت های متنوّع آن در زبان های کهن سامی همچون اکدی، آشوری، عبری، سریانی، حبشی بررسی شود و نشان دهد معانی مختلف ریشه «و ر ث» از یک جامع معنایی برخوردار است و گفتمان غالب موجود در تفاسیر که معنای حقیقی این واژه را « ترکه میّت» با بار معنایی فقهی معرفی کرده اند و سایر معانی موجود در آیات ارث را مَجاز برمی شمارد، از دقّت کافی برخوردار نیستند.
۱۱.

جایگاه کذب و بدعت در تضعیف غالیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال سیزدهم پاییز ۱۳۹۵ شماره ۳ (پیاپی ۳۱)

کلید واژه ها: غلو کذب بدعت گذاری

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی حدیث و علوم حدیث حدیث کلیات فقه الحدیث نقد الحدیث
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی حدیث و علوم حدیث حدیث کلیات فقه الحدیث حدیث شناسی
تعداد بازدید : ۹۶۹ تعداد دانلود : ۵۸۷
از دیدگاه محدثان عوامل گوناگونی در پذیرش روایات راویان دخیل است که آسیب در هر یک از آن ها می تواند منجر به تردید در پذیرش روایات راوی گردد. گرچه در شرایطی خاص می توان از برخی از آسیب های وارد شده بر متن یا سند روایات چشم پوشی نموده و به صحت آن ها حکم نمود، اما دروغ گویی و اشتهار راوی به بدعت گذاری به سبب خلل جدی که در عدالت راوی وارد می سازند، از جمله عواملی هستند که از دیدگاه حدیث پژوهان فریقین بدون هیچ استثنایی منجر به سقوط قطعی روایات راوی از حجیت می گردند. در این مقاله با تأمل در شواهد و توصیفاتی که در کلام پیشوایان معصوم (ع) درباره راویان بیان گشته و نیز بررسی اقوال دانشمندان علم رجال، این فرضیه به اثبات رسیده است که دو عامل دروغ گویی و بدعت گذاری در میان گستره راویان حدیث شیعی، بیش از همه در غالیان نمود داشته و اشتهار غالیان به این دو امر از مهمترین دلایل جرح آنان بوده است.
۱۲.

میزان اختلاف مصاحف امصار و علل آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲۲

کلید واژه ها: تاریخ قرآن اختلاف قرائت قرائات سبع رسم المصحف قاریان سبعه کتابت قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۰۵ تعداد دانلود : ۸۲۱
در سده دوم و سوم قمری از هشت کتاب و رساله با موضوع اختلاف مصاحف امصار (عراق و شام و حجاز) یاد شده است. گرچه این کتاب ها به دست ما نرسیده، مطالب آن ها در منابع بعدیِ علم رسم المصحف و قرائات بازتاب یافته است. اختلاف رسم الخط مصاحف امصار به دو دسته تقسیم پذیر است: الف) تفاوت هایی که موجب اختلاف در قرائت نشده اند؛ مانند ثبت «ی» یا نبود آن در «ائتونی/ ائتون»؛ ب) اختلاف هایی که باعث تفاوت در قرائت اند؛ شامل حذف یا زیادت یک حرف یا تبدیل یک حرف به حرفی دیگر. مجموع اختلافات دسته دوم به 54 مورد می رسد. تا کنون درباره علت و زمان پیدایی و اثر آن در قرائات یا تأثیرپذیری آن از قرائات، دیدگاهی جامع بیان نشده است. اغلب علمای متقدم بر این باورند که عثمان خلیفه سوم (د 35 ق.) دستور ثبتِ آن ها را در مصاحف امام داده است ولی در روایات جمع قرآن در زمان عثمان چنین مطلبی وجود ندارد و از سویی، این کار با هدف او برای اتحاد امت اسلامی بر یک مصحف واحد در تضاد است.
۱۳.

جستاری درباره مدلول عبارت« سلیم الجنبه »(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱۳

کلید واژه ها: جرح و تعدیل علم رجال راوی شناسی الفاظ مدح و ذم سلیم الجنبه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی حدیث و علوم حدیث حدیث کلیات تاریخ حدیث
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی حدیث و علوم حدیث حدیث کلیات فقه الحدیث نقد الحدیث
تعداد بازدید : ۷۴۳ تعداد دانلود : ۴۶۱
با پیدایش پدیده جعل حدیث و راهیابی احادیث ساختگی به منابع حدیثی، تمییز روایات اصیل از غیراصیل، یکی از دغدغه های مهم حدیث پژوهان شد. برای دستیابی به این مهم، یکی از راه ها بررسی اسانید حدیث و به تبع آن، تلاش برای شناخت اوصاف تک ت ک راویان(نقد سند) است. در ادوار نزدیک به عصر صدور حدیث که به عصر زندگی رسول نزدیک بود، این کار آسان تر می نمود، زیرا شناخت راویان، بی واسطه یا با وسایطی  اکرم اندک حاصل می شد. از سده های سوم و چهارم به این سو، حدیث پژوهان و راوی شناسان کتاب هایی سامان دادند و راویان و اوصاف آنان را در آن کتاب ها ثبت و ضبط کردند تا پژوهندگان بتوانند با رجوع به آن منابع، به مقصود دست یابند. آنان در مقام معرفی راویان، گاه الفاظی را به کار گرفته اند که گاهی، مدلول آن به روشنی معلوم نیست؛ به طوری که شناخت مدلول این الفاظ، امروزه به یکی از دل مشغولی های محققان عرصه حدیث و فقه تبدیل شده است. یکی از این است که رجال شناسان امامی در توصیف برخی از راویان به کار « سلیم الجنبلإ » الفاظ، عبارت برده اند. نگارندگان در این پژوهش، پس از گزارش و نقد آرای حدیث پژوهان درباره معنا و مدلول این عبارت، با تکیه بر آگاهی های لغت شناختی و روابط همنشینی این عبارت با الفاظ و عبارات دیگر و نیز با درنظرگرفتن عبارات و الفاظ مشابه در ادبیات رجال شناسان امامی و اهل سنت، به بازکاوی معنای آن پرداخته و نشان داده اند که مراد از این عبارت، سلامت شخصیت راوی است.
۱۴.

کاربست گفتمان کاوی در تحلیل مفاهیم استضعاف و استکبار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم قرآن و حدیث سال چهل و هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۹۵

کلید واژه ها: قرآن ایمان تحلیل گفتمان استکبار کفر استضعاف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۵۸ تعداد دانلود : ۶۴۰
روش گفتمان کاوی یا تحلیل گفتمان به کشف تعاملات زبان با ساختارهای فکری اجتماعی در متون گفتاری یا نوشتاری می پردازد و چگونگی شکل گیری معنا در ارتباط با عوامل درون زبانی و برون زبانی را مطالعه می کند. به بیانی دیگر شرایط معنا داری را گفتمان گویند. این شیوه از نتیجه مطالعات دانشمندانی از حوزه های مختلف از جمله زبان شناسان به دست آمده است. برخی کلمات قرآن کریم و روایات در دوره های معاصر معنا و کارکردی متفاوت از زمان استعمال آن یافته اند که تنها با در نظر گرفتن بسترهای گوناگون شکل گیری این معانی، اعم از شرایط فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، قابل فهم هستند، واژه های استضعاف و استکبار از این دست هستند. چه با قرار گرفتن در شرایطی چون غلبه گفتمان مارکسیستی و ضد امپریالیستی در سال های پیش و پس از انقلاب اسلامی، به گونه ای متفاوت از شرایط معنا داری در بافت قرآن کریم فهم شده و این فهم به تفاسیر معاصر راه یافته است. این پژوهش با متدولوژی تحلیل گفتمان و با بررسی شرایط معنا داری این کلمات در متن آیات و روایات و مقایسه آن ها در شرایط معنا داری اندیشه های مارکسیستی حاکم بر دهه های 40 50 و اندیشه های ضد استبدادی و استعماری دهه های 60 تا کنون، سعی در نشان دادن چگونگی تغییرات معنایی و کارکردهای این واژگان دارد.
۱۵.

بررسی تحولات در خوانش از مفهوم «انتظار فرج» در دوران غیبت کبری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۲ (پیاپی ۱۴)

کلید واژه ها: غیبت تحلیل گفتمان انتظار فرج مهدویت خوانش

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام امام شناسی مهدویت
تعداد بازدید : ۱۱۱۹ تعداد دانلود : ۶۹۰
مسأله «انتظار فرج امام قائم» به معنای «انتظار فرج امام غائب»، یکی از مفاهیمی است که بویژه پس از آغاز دوره غیبت کبری امام عصر (عج)، مورد توجه دانشمندان شیعه بوده است. اگر چه برخی گزارش های تاریخی از طرح مسأله «انتظار فرج» در میان جامعه شیعه برای برخی ائمه پیشین نیز حکایت دارند، اما بی شک این مفهوم، در دورانی که امام از میان انظار غائب شدند، بیش از هر زمان دیگری مورد توجه جامعه شیعه و بخصوص دانشمندان شیعی واقع گشت. بررسی گذرای منابع روایی شیعی که به نحوی به این مفهوم یا مسأله پرداخته اند، نشان می دهد که در دوره غیبت کبری، با گذر زمان، تحولاتی در خوانش از مفهوم «انتظار فرج» رخ نموده است. آنچه در این نوشتار به دنبال آن هستیم، در گام نخست ارائه گزارشی است از این تحولات. در گام بعد خواهیم کوشید تا نشان دهیم که از چه روی چنین تحولاتی در خوانش این مفهوم رخ نموده است تا به این ترتیب بتوانیم تبیینی از آنها به دست بدهیم.
۱۶.

جستاری در باب منابع داده های تاریخی کتاب الکافی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۱۹ بهار ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۷۱) 29 - 52

کلید واژه ها: کتابخانه شیخ کلینی منابع الکافی منابع تاریخی الکافی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۴
شیخ کلینی برای تألیف کتاب الکافی از منابع و مکتوبات پیش از خود استفاده کرده و طریقی به آن کتاب ها داشته است، اما مطالب برخی از این منابع هم با واسطه کتاب های نسل های بعد به دست شیخ کلینی رسیده است. در این نوشتار، به معرفی برخی از منابع تاریخی مورد استفاده شیخ کلینی می پردازیم. شیخ کلینی از کتاب سلیم بن قیس، کتاب های جابر بن یزید جعفی، ابان بن تغلب، ابو محمد جعفری، ابو اسحاق احمری نهاوندی، اخبار السید اسحاق بن محمد نخعی، کتاب المبتدا و المبعث و المغازی و الوفاه و السقیفه و الرده اثر ابان بن عثمان، کتاب های جعفر بن محمد کوفی، ابراهیم بن محمد ثقفی، سلمه بن خطاب، نصر بن مزاحم منقری، هشام بن محمد بن سائب کلبی، محمد بن سنان، حسین بن حسن حسینی، اخبار القائم - علیه السلام - علان کلینی و منابع دیگر استفاده کرده است و کتاب های تاریخی نسل های بعد از شیخ کلینی مانند: الارشاد شیخ مفید، کمال الدین و تمام النعمه شیخ صدوق، کفایه الاثر خزاز قمی، الغیبه شیخ طوسی و الغیبه نعمانی وامدار شیخ کلینی هستند و بسیاری از مطالب خود را از کتاب الکافی نقل کرده اند.
۱۸.

با هم آیی، راه کاری برای کشف و تصحیح احادیث آسیب دیده(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱ (پیاپی ۱۹)

کلید واژه ها: تصحیف محمدتقی شوشتری حدیث و نقد متن با هم آیی و نقد متن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۷۳ تعداد دانلود : ۵۲۵
برخی احادیث در فرایند انتقال به نسل های بعدی آسیب هایی دیده اند که از جمله آن ها می توان تصحیف ، تحریف و جابه جایی را برشمرد؛ بنابراین، پیش نهاد کردن روش هایی برای کشف و تصحیح این آسیب ها ضروری است.در این مقاله، «با هم آیی» (اصطلاحی در حوزه زبان شناسی) را به مثابه راه کاری برای شناخت و تصحیح احادیث آسیب دیده معرفی و پیش نهاد کرده ایم؛ بدین منظور، در آغاز، این روش را معرفی کرده و سپس با ذکر مثال هایی، کارآیی آن را در بررسی و تصحیح آسیب دیدگی حدیث نشان داده ایم.
۱۹.

آفریدگان یا پرورش یافتگان؟ بررسی تحلیلی روایت «نحن صنایع الله... »(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۹

کلید واژه ها: آفرینش احسان غلو تفویض صنع حدیث شناسی برگزیدن پرورش دادن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۱۱ تعداد دانلود : ۱۱۸۰
از جمله روایات امامیه که نیازمند به بررسی است، توقیعی منسوب به حضرت حجت است. ضمن این روایت، عبارت «نحن صنایع الله و الخلق بعد صنایعنا» که عبارتی ثقیل و موهم غلو است، جلب نظر می کند. پژوهش حاضر در مسیر دست یابی به فهم شایسته از آن، در آغاز به بررسی سندی روایت دست یازیده و در مرحله بعد، با مراجعه به لغت و ادب عربی، معانی محتمل این عبارت را بررسی کرده است و با توجه به واژه کلیدی آن، یعنی لفظ «صنایع»ـ که در لغت به معانی «آفرینش، احسان و برگزیدن» و به طور التزامی به معنای «پرورش دادن» است ـ ارتباط معنای آن واژه را با اهل بیت، پیش رو نهاده است. آن گاه با بهره گیری از قواعد فهم حدیث، مقدار اعتبار این معانی را در ترازوی نقد قرار داده و در نهایت با ابطال معنای نخست از معانی پیش گفته، که موهم غلو و تفویض است، سه معنای معتبر از روایت را شناسانده، و در پایان، با ملاحظه سیاق و قراین متنی، آخرین معنا از معانی یاد شده را بر دیگر معانی رجحان داده است.
۲۰.

پژوهشی در باره احادیث نهی کننده از تعلیم سوره یوسف به زنان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۱۸ زمستان ۱۳۹۲ شماره ۴ (پیاپی ۷۰) 53 - 78

کلید واژه ها: سوره یوسف آموزش به زنان روایات نهی کننده نقد سندی نقد محتوایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۵
در برخی منابع کهن روایی و تفسیری شیعه، روایاتی وجود دارد که بر پرهیز از تعلیم و اقرای سوره یوسف بر زنان دلالت دارند. این روایات علاوه بر آن که با بعد هدایت گری قرآن در تعارض هستند، در صورت عمل به مفاد آنها، نیمی از مردم جامعه اسلامی از نتایج اخلاقی حکایت بیان شده در این سوره _ که دعوت به عفت و پاکدامنی است _ محروم می گردند. در این مقاله بعد از جمع آوری مجموعه روایات موجود در منابع روایی و ارزیابی سندی آنها، تعارض شبهه حاصل شده با آیات محکم قرآن کریم و برخی روایات نمایانده شده است. صرف نظر از ضعف سندی این گونه روایات، می توان مضمون این روایات را مطابق محکمات قرآنی و نیز متون روایی به گونه ای توجیه نمود که به نتایج یاد شده منجر نگردد.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان