اکرم سادات موسویان

علی رغم توسعه مبانی نظری مرتبط با کار و زندگی و استفاده فراگیر آن در قلمروی منابع انسانی سازمان ها، این مفهوم در برخی کشورهای درحال توسعه هنوز در مرحله ابتدایی به سر می برد. این مقاله با استفاده از روش تحلیل نظام مند با شناسایی دقیق، منظم و برنامه ریزی شده مطالعات مرتبط با حوزه کار و زندگی/ خانواده بین سال های 1964 تا 2017، در پی بررسی گستره موضوعی، روش شناسی و روش تحلیل مورد استفاده پژوهشگران بوده است تا ضمن نقد و بررسی مضامین این حوزه، امکان رصد، ارزیابی و تلفیق متون موجود را بدهد. به لحاظ گستره، دو مفهوم «کار و زندگی» و «کار و خانواده» مورد تحلیل قرار گرفت. این دو عبارت ممکن است اغلب به جای یکدیگر و در یک مفهوم استفاده شوند؛ لیکن بررسی ها نشان می دهد، عبارت «کار- زندگی» از جامعیت بیشتری برخوردار است. پژوهش ها  از منظر روش شناسی به انواع پژوهش های کمی، کیفی و آمیخته تقسیم شد که در این تقسیم بندی پژوهش های کمی از اقبال بیشتری برخوردار بودند. همچنین دیدگاه غالب در گذشته دیدگاه تعارض بوده، اما در ادامه و با غالب شدن رویکرد مثبت گرا، مفاهیم مرتبط با توازن مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است.

ایجاد توازن بین کار و زندگی عبارتی است که برای بیان رویه ها و اقدام هایی در جهت دستیابی به توازن بین تقاضاهای زندگی کاری و غیرکاری بکار می رود. پژوهش حاضر به دنبال درک عمیق تر ابعاد و مولفه های کلیدی توازن کار و زندگی در سطح سازمانی در صنعت نفت است. از این رو، با استفاده از روش پژوهش کیفی داده بنیاد، چارچوب مفهومی پژوهش تدوین می شود. جامعه آماری شامل سیزده نفر از خبرگانی است که در حوزه کار زندگی دارای دانش کافی و تجربه عملی هستند. با گردآوری داده های مورد نیاز از روش نیمه ساختار یافته مبتنی بر چارچوب اشتراوس و کوربین، بر اساس یافته های پژوهش، علاوه بر ابعاد سه گانه درگیر شدن، رضایت مندی، و تخصیص زمان مفید که در مبانی نظری برای سنجش توازن کار زندگی مطرح است، بُعد جدید «مسئولیت پذیری» نیز در زمینه صنعت نفت ایران برای سنجش توازن کار زندگی شناسایی می شود. در ضمن، متناسب با زمینه مورد مطالعه، استقلال کار و زندگی، جوّ سازمانی، شرایط جغرافیایی، توسعه سرمایه انسانی، و مدیریت شغل جزو شرایط علّی؛ نگرش حمایتی در سازمان و نگرش جنسیتی شرط مداخله گر؛ و قواعد جاری سازمان، عوامل اقتصادی، و سبک زندگی از شرایط زمینه ای شناخته می شوند. در همین راستا مدیریت عملکرد، مدیریت فرهنگ، نگهداشت نیروی انسانی، آموزش مهارت های زندگی، و مدیریت کشف و پرورش استعداد به عنوان راهبردهای موثری هستند که به پیامدهایی از قبیل رفتارهای مثبت و سازنده در محیط کار، بهبود عملکرد سازمانی، و تعهد سازمانی منجر می شوند.