عبدالکاظم مجتبی زاده

پس از شکل گیری جریان های فکری-سیاسی مذهبی و ملی گرا در تاریخ معاصر ایران، فعالیت هایی درجهت مقابله با نفوذ بیگانگان و تغییر در ساختار سیاسی کشور انجام شد. در این روند، نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران حرکتی برجسته بود. این نهضت با هم گرایی دو جریان مذهبی و ملی گرا برضد استعمار خارجی و استبداد داخلی به وقوع پیوست. پرسش اصلی این پژوهش این است که نقش جریان مذهبی در ملی شدن صنعت نفت ایران چه بوده و این تجربه چه تأثیری در روند شکل گیری انقلاب اسلامی ایران داشته است؟ روش تحقیق این پژوهش، تبیین و تحلیل براساس منابع کتابخانه ای و اسنادی است. براساس یافته های این پژوهش، جریان مذهبی در شکل گیری نهضت ملی شدن صنعت نفت نقشی محوری و اساسی داشته است و به نظر می رسد که بدون حضور و فعالیت این جریان احتمال وقوع این نهضت بسیار ضعیف بوده است. امام خمینی (ره) نیز در آغازین سال های شکل گیری انقلاب اسلامی ایران از تجربیات جریان مذهبی در ملی شدن صنعت نفت، بهره برداری کرد.

تاریخ قرن اخیر ایران، همواره متاثر از درآمدهای ناشی از نفت بوده است. به نظر می رسد، بررسی تغییرات و تحولات این سال ها بدون توجه به جایگاه نفت و تاثیر آن در عرصه های گوناگون، عملی مشکل یا غیر ممکن است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی نقش نفت در شکل گیری زمینه های انقلاب اسلامی ایران است تا از زاویه ای نو، بخشی از علل و عوامل شکل گیری و وقوع انقلاب در ایران تبیین شود. با استفاده از دو متغیر واسطهِ آموزش و مطبوعات، درآمدهای نفتی ارتقاء ادراک عمومی و سطح آگاهی جمعی مردم ایران را باعث شد. این امر نقش مهمی در به وجود آمدن بسترهای سیاسی و اجتماعی و روانی لازم، برای شکل گیری و وقوع انقلاب اسلامی ایران ایفا کرد که نارضایتی عمیق یکی از مهم ترین آنان بود. در این پژوهش، روش شرح و تبیین (Explanation ) به کار گرفته شده و به فراخور، از منابع مختلف تاریخی مانند اسناد، کتاب ها، مقالات و نشریات استفاده شده است.

تمدن نظمی است که در نتیجه آن خلاقیت فرهنگی امکان و جریان پیدا می کند. تمدن اسلامی که بر اساس قرآن و سنت پیامبر (ص) بنیان گذاشته شده از زمان شکل گیری تاریخ پرفراز و فرودی را طی نموده است. در کنار علل شکوه و عظمت این تمدن، عواملی نیز موجب تضعیف و عقب ماندگی آن شده اند. فرقه گرایی در میان مسلمانان از جمله عوامل عقب ماندگی تمدن اسلامی بوده است. هدف این پژوهش بررسی و تبیین نقش فرقه بهائیت در انحطاط تمدن اسلامی است. این پژوهش با روش مطالعه تفسیری از نوع کیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و سایت های معتبر به انجام رسیده است. بر اساس یافته های این پژوهش، فرقه بهائیت از طریق ایجاد تفرقه و اختلاف در میان مسلمانان، برپایی منازعات سیاسی و اجتماعی، همکاری با قدرت های استعماری علیه ملل اسلامی و همراهی با تشکیل رژیم صهیونیستی در سرزمین های اسلامی، نقش موثری در تضعیف و عقب ماندگی تمدن اسلامی ایفا نموده است. کلمات کلیدی: تمدن اسلامی، فرقه گرایی، بهائیت، انحطاط، عقب ماندگی.