مهتاب مبینی

صنیع الملک و سپس کمال الملک به حق دو تن از بنیان گذاران شیوه جدید نقاشی در ایران خصوصاً در زمینه چهره پردازی هستند. این دو هنرمند پایه گذاران سبکی واقع گرایانه و منطقی در پرتره می باشند که تا قبل از ایشان این چنان بدان پرداخته نشده بود. سوژه ها و ساختارهای به کار رفته در آثار دو هنرمند آن چنان خاص است که قابل تأمل می نمایند. به طوری که با اطمینان خاطر می توان از این سبک و تکنیک های ویژه در پرتره های رئال امروزی شود برده و آن ها را در تکنیک های متفاوتی چون آبرنگ و رنگ و روغن اجرا نمود. نیز سبک و سیاق این اساتید می تواند برای نقاشان چهره پرداز امروزی خود آموزی ارزنده برای تجربه ورزی و مطالعه سیر پیشرفت این شاخه هنر در ایران باشد. این مقاله به روش کتابخانه ای –توصیفی– تحلیلی سعی برآن دارد با بررسی و مقایسه پرتره های رئال ترسیم شده توسط این دو بزرگوار نشان دهد چه عواملی باعث پیدایش سبک خاص و پیشتازی در این شاخه هنری گشته است.

نقش خورشید به عنوان یکی از نمادهای سنتی از دوران تمدن های باستان تا به امروز همواره مورد توجه بوده است. خورشید در آثار هنری برجا مانده از تمدن بین النهرین  به اشکال گوناگون نمایش داده شده است، به طوری که گاه به شکل ستاره چهار پر و گاه در شکل و شمایل انسان مجسم شده است. نماد ایزد خورشید در زمان بابل بر تارک لوح حمورابی می درخشید و در دوره آشور به شکل گوی بالدار، نماد پادشاهی آشور بود و گاه  بر گردنبند پادشاهان خود نمایی می کرد. از ایزد خورشید در اسطوره ها به نام های اوتو، شَمَش یا شاماش یاد شده است. هدف از این مقاله تحقیق و طبقه بندی انواع نقوش، کاربردها و مفاهیم مرتبط با نماد خورشید دراساطیر و آثار هنری دوره های مختلف تاریخ بین النهرین (سومر، اکد، بابل، آشور) می باشد. نتایج نشان می دهد در هنر بین النهرین  این گونه نقوش صرفاً دارای جنبه تزئین نبوده، بلکه نماد یک عقیده و سمبل دینی بودنده اند و ناشی از اعتقادات دینی و اسطوره ای بوده اند و در ادیان خدا- خورشید به عنوان نمادی از ایزد خورشید و همین طور تعویذ و یا تزئینات مورد استفاده قرار می گرفتند. شیوه این مقاله توصیفی تحلیلی بوده است و گردآوری دادها به استفاده از منابع کتابخانه ای است.

تا سده ی نوزده نظام اقلیدس را یگانه توصیف از جهان می پنداشتند. بعده ا روش ن ش د که هندسه ی اقلیدسی هی چ الگویی برای مسائلی چ ون پدیده های به ظاه ر بی نظ م درخ ت، ساحل دریا، اقتص اد، تاریخ و... ندارد. پس هندس ه ه ای نا اقلیدسی؛ مانند هندسه ی فرکتالی ایجاد شدند. بنوا مندلبروت ریاضیدان لهستانی، توانست یکی از نظریه های مطرح شده ی ریاضی از سال1861 را به صورت هندسه ی جدیدی ارائه دهد که به آن هندسه ی بدون اندازه یا فرکتالی (برخالی) گویند. این هندسه حاصل نظریه ی آشوب و خوانش ترسیمی آن، و از شاخه های جدید ریاضیات با ارائه ی مفهوم جدیدی از بعد فیزیکی و مفاهیمی مانند «خودهمانندی» و «خود تمایلی» است که در برابر تفسیر و شبیه سازی اشکال مختلف طبیعت انعطاف بی نظیری نشان داده است. نظریه ی آشوب و هندسه ی فرکتالی کاربردهای وسیعی در علوم انسانی، هنر، گرافیک رایانه ای، تحلیل هنری پیدا کرد. هندسه فرکتالی دانشی در اختیار هنرمند، برای آفرینش طرح هایی بس نوین و همسو با روان طبیعت گرای اوست. در این پژوهش به دنبال یافتن کاربردهای فرکتال در هنر هستیم با این پرسش اصلی که در کدام بخش از هنرها، ردپای هندسه ی فرکتالی را می توان دید. منابع اختصاصی درباره ی فرکتال و هنر، پراکنده و بیش تر به صورت مقاله است. برای گردآوری داده های مورد نیاز از روش  کتابخانه ای، و برای تحلیل داده ها از روش توصیفی استفاده شد. دانش فرکتال امکانی در اختیار هنرمند است برای آفرینش طرح هایی بس نوین و باشکوه که با روان طبیعت گرای آدمی همسو است و فرکتال آفرینش همه گونه طرح غیرتکراری را برای هنرمند امکان پذیر می کند.

در زمینه نقوش شکار در دوره عیلام نو و نمونه های هم زمانِ بین النهرینیِ آن همواره خلأ پژوهش وجود داشته است؛ به همین دلیل و با توجه به این ضرورت، مدارک و منابع موجود بررسی شد. این تحقیق دوره زمانی 650-1000 ق. م را دربر می گیرد و با نگرشی بر مهرهای استوانه ای و نقوش برجسته هم زمان در این مناطق انجام شده است. با مطالعه 29 مهر استوانه ای و 18 نقش برجسته به وجود اشتراک هایی در صحنه های حیوانات شکارشده، سبک شکار، ابزار شکار و جنس آثار پی می بریم. در این بررسی مشخص شد که در نقوش شکارِ دوره عیلام نو، علاوه بر جنبه معیشتی و مذهبی، جنبه تفنّنی را نیز می توان مشاهده کرد. تا کنون از دوره عیلام نو هیچ نقش برجسته سنگی با موضوع شکار به دست نیامده است. همچنین در هیچ یک از آثار دوره عیلام نو، پادشاه در هیچ یک از نقوش شکار دیده نمی شود. اما بر بسیاری از نقوش برجسته سنگی بین النهرین (650-1000 ق. م) صحنه شکارِ پادشاه به فراوانی مشاهده می شود. در این بررسی، نقوش شکار در دوره عیلام نو و نمونه های هم زمان بین النهرینی مورد مطالعه قرار گرفت. اما هنوز آثار این دو سرزمین به مطالعه و تحقیق بیشتری نیاز دارد.