محمدیعقوب بشوی

«ذکر» در لغت، حفظ شیء و خلاف نسیان است. کلمة «ذکر» در قرآن برای هفت معنای مختلف به کار رفته است. از این جهت، مشترک لفظی است و با قرینه می¬توان معانی مورد نظر را به دست آورد. اضافة «اهل» به «الذکر»، معنای منحصری را افاده می‌کند.روایات شیعه، «اهل ذکر» را در اهل بیت (ع) منحصر می‌کنند و در این زمینه به متواتر یا حداقل متظافرند.در منابع اهل سنت، دربارة اهل ذکر پانزده نظریه مطرح شده است که آن¬ها را می‌توان در سه نظریة عمده خلاصه کرد: «اهل کتاب به طور اعم یا اخص»، «اهل قرآن» و «اهل بیت». روایات اهل سنت به دو گروه تقسیم شده است: سند گروه اول ازصحابه و تابعین است و سند گروه دوم به شخص پیامبر (ص) و اهل بیتش همچون امام علی، امام باقر و امام صادق (ع) می‌رسد. لذا گروه دوم از حیث سند و متن قوی‌تر و صحیح‌تر به نظر می‌رسد و با دیدگاه شیعه کاملاً انطباق دارد.

نویسنده کتاب صحیح بخاری در کتاب خود درباره برخورد حضرت فاطمه با ابوبکر، درباره حقوقش پنج روایت را آورده است که با بررسی دقیق این روایات، می توان علل و انگیزه اعتراض آن حضرت را علیه ابوبکر به دست آورد. در این روایات به صراحت درباره برخی مطالبات ایشان، همچون فئ فدک، حق ذی القربی، خمس، ارث و میراث پدری صحبت شده است. همچنین در پایان با تمسک به یک روایت، از جانشینی خلفا سخن به میان آمده است. با توجه به این آثار و دقت در آنها و با توجه به این نکته که همه این حقوق باحکم خدا همراه بوده و در قرآن آمده است، می توان اعتراض حضرت فاطمه را برای احیای دستورهای قرآنی معرفی نمود.

در برخی روایات فریقین درباره مصداق و معنای ابتر، خلط مفهومی صورت گرفته است و این مسئله از عدم توجه به جریان های بعد از نزول سوره و بعد از رحلت پیامبرj نشأت می گیرد. توجه به این نکته حیاتی است که این آیه، تقابل دو جریان فکری در طول زمان می دهد که در همه عرصه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در مقابل یکدیگر خواهد ایستاد.مفسران در تعیین مصداق ابتر و همین طور در بیان معنای ابتر، اختلاف زیادی دارند و برخی نیز بین مصداق و معنا، خلط مفهومی نموده اند. یافته های این پژوهش در تعین مصداق ابتر، دو جور است. برخی روایات از افراد همچون عاص بن وائل و... نام می برند و برخی دیگر به جای نام افراد، از صفت سخن گفته اند. به نظر می رسد هر دو نوع مصداق باهم تعارض ندارد و قابل پذیرش برای ابتر می باشد. از یافته های مهم و نتیجه بحث را می توان معنای «به هدف نرسیدن »برای ابتر دانست. پژوهش حاضر با روش تطبیقی و با توجه به عرضه حدیث بر قرآن سامان یافته و طبق همین روش، تصحیح و تضعیف روایت به جای راوی شکل گرفته است.

 عصر ظهور در برخی روایات برادران اهل سنت، به عنوان رویدادی استثنائی معرفی شده است. عصر ظهور مترقی ترین دوران برای بشریت خواهد بود. روایات چهره متفاوتی از آن رونمائی می کند! برکات آن عصر، محدود به انسان نخواهد بود، بلکه همه عالم از برکات آن بهره مند می شوند. در آن عصر عقول و ارزش های انسانی به تکامل خواهند رسید؛ بنابراین، تکامل اجتماعی هم جتناب ناپذیر خواهد بود. روایات معتبر اهل سنت در صحاح و مسانید بر توسعه مادی و معنوی همه جانبه آن زمان دلالت دارد. مهم ترین برکات آن عصر، از دید روایات اهل سنت را می توان همچون: استقرار عدالت، از بردن ظلم، ایجاد امنیت، رفاه اقتصادی، واکنش مثبت عالم، عزت امت و تشکیل حکومت واحد جهانی دانست. روایات شاخص های مهم آن عصر را، توسعه امنیتی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی معرفی می کنند. سؤال اصلی «برکات عصر ظهور در روایات اهل سنت» می باشد. در عصر ظهور جامعه تکامل یافته تر خواهد بود و بشر به منتهای سعادت خود دست خواهد یافت. اهداف بعثت انبیاء (علیهم السلام) و وعده خداوند درباره استقرار حکومت مستضعفان صالح بر جهان تحقق خواهد یافت. در نتیجه همه نظام های فاسد از بین رفته، تنها یک نظام الهی دارای ارزش های واقعی به دست رهبر الهی تشکیل خواهد شد.