حمید بصیرت منش

پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این سئوال است که انقلاب اسلامی در لارستان با چه زمینه های سیاسی شکل گرفت و گسترش یافت. بر این اساس، مدعای پژوهش این است که نارضایتی عمومی بویژه از زمان سرکوب قیام عشایری در سال 1342 و1343 در منطقه وجود داشت. در دهة 40 و 50فعالیت روحانیت مرتبط با مرجعیت قم و نجف و نیز با سایر نقاط خطة فارس و دیگر اشخاص و گروه ها به گسترش نارضایتی ها دامن زد و در سال 1357 مردم این منطقه همچون اغلب مناطق ایران به تظاهرات شدید ضد حکومت پهلوی دست زدند. در این رابطه، نقش اقشار مختلف از جمله روحانیون، بازاریان و فرهنگیان در انقلاب، با روش توصیفی و با استفاده از مصاحبه، اسناد و منابع کتابخانه ای توضیح داده شده است. بر اساس یافته های این پژوهش، موقعیت خاص جغرافیایی و عشایرخیز منطقه و علقه های مذهبی و اعتقادی مردم و پیروی از آموزه های دینی موجب گردید که اکثریت مردم با موج انقلاب همراه شوند. در این میان، نقش روحانیون در جهت دهی و رهبری مردم نمایان است.

انتخابات مجلس دوم شورای اسلامی در شرایطی متفاوت با دوره نخست برگزار شد. با کناره گیری تدریجی نیروهای ملّی - مذهبی از ساختار سیاسی نظام، انتخابات این دوره از مجلس، منحصراً صحنه رقابت نیروهای موسوم به خط امام و یا مکتبی بود؛ بنابراین برخی با خوشبینی تصور می کردند که یک دست بودن داوطلبین نمایندگی مجلس، فضای سیاسی کشور را از هرگونه چالش مصون می دارد، اما شرایط به گونه ای دیگر رقم خورد. مدتی پیش از آغاز انتخابات، بذر اختلاف نظر و چالش در میان نیروهای مکتبی پاشیده شده بود. به تدریج، دو جناح معروف به «چپ» و «راست»، از دل نیروهای مکتبی سربرآورد، که بدیهی بود انتخابات نمی توانست بدون هیچگونه چالشی برگزار شود. یکی از ویژگی های انتخابات این دوره مجلس، حضور هدایت گرانه امام خمینی بود. ایشان به درستی متوجه جوّ حاکم بر انتخابات و شکل گیری منازعات جدید شدند، بنابراین به طرق مختلف تلاش نمود دسته بندی ها و جناح بندی های سیاسی، حق انتخاب را از مردم سلب ننماید. از آن جایی که ایشان اهمیت و ارزش ویژه ای برای جنبه مردم سالارانه، نظام جمهوری اسلامی قائل بود، در شرایط و موقعیت های مختلف، کاندیداهای مجلس را از درگیری های جناحی و گروهی برحذر می داشت. این مقاله درصدد است تا با رویکردی توصیفی به بررسی و شناسایی مواضع امام خمینی در باب چالش ها و منازعات سیاسی انتخابات این دوره از مجلس بپردازد. مسئله اصلی این است که در آستانه برگزاری انتخابات مجلس دوم شورای اسلامی، چه چالش ها و منازعاتی در درون حاکمیت سیاسی جمهوری اسلامی ایجاد شد و مواضع امام خمینی به عنوان رهبر نظام در جهت دهی انتخابات و هدایت جریان های سیاسی چگونه بود؟

از نیمة دوم مرداد 1342، که بحث انتخابات دورة بیست و یکم مجلس شورای ملی در محافل مختلف و روزنامه ها مطرح شد، در پی استفتای مردم مسلمان از مراجع تقلید، آنها با صدور فتاوایی به تحریم انتخابات پرداختند.گروه های سیاسی نیز به دلیل شرایط شکل گرفته در جامعه و دستگیری رهبران و خفقان و سرکوبی گسترده، با برگزاری انتخابات مجلس به مخالفت پرداختند. مقالة حاضر، با استفاده از شیوة توصیفی- تحلیلی، به بررسی مواضع روحانیت و گروه های سیاسی در قبال انتخابات مجلس بیست و یکم پرداخته است. پرسش اصلی این است که مخالفت و تحریم انتخابات این دوره از مجلس، از سوی روحانیت و گروه های سیاسی بر چه مبنایی صورت گرفت؟ شواهد نشان می دهد وجود اختناق و انسداد سیاسی، رفتارهای غیرقانونی دولت، اعتراض به رفراندوم شاه و به خصوص دستگیری آیت الله خمینی و تعداد دیگری از روحانیان و وقوع قیام 15خرداد، عدم آزادی برای برگزاری انتخابات سالم، دلایل این تصمیم بوده است و گروه های سیاسی مخالف رژیم همچون نهضت آزادی، جبهه ملی، و حزب زحمتکشان به تبعیت از مشی روحانیت، برای نخستین بار در تاریخ فعالیت های خود انتخابات این دوره را تحریم کردند.

کتاب کشف الاسرار از مهم ترین آثار امام خمینی به شمار می آید که در شناخت بهتر و کامل تر ابعاد سیاسی و اعتقادی ایشان حائز اهمیت فراوانی است. این اثر در ظاهر امر پاسخی است به جزوه ای سی و چند صفحه ای که شبهاتی را علیه باورهای مردم شیعه مذهب مطرح کرده بود، و در واقع امر کتابی است علمی و چند وجهی که حاوی مضامین مختلف در دفاع از مسائل عقیدتی مذهب تشیع و تنقید از نظام حکومتی ایران و طرح مبانی حکومتی اسلام می باشد. به لحاظ مضامین مختلف و متعدد این اثر، شناسایی منابع و مصادری که امام خمینی از آنها در تدوین کتاب بهره گرفته مورد توجه این مقاله است. با استخراج کلیه منابع و مآخذی که مؤلف کتاب کشف الاسرار به آنها اشاره کرده مشخص می شود که طیف قابل توجهی از آثار و منابع در رشته های مختلف اعم از: عقلی و کلامی، حدیثی و روایی، ملل و نحل، تاریخی، فقهی و... مورد ارجاع و استناد وی قرار گرفته است.

در سال های 1341 و 1342 که روحانیون ایران با پیشگامی آیت الله خمینی به مخالفت با اقدامات حکومت پهلوی برخاستند، منویات کلی آنان ازسوی حوزه ی علمیه ی نجف مورد حمایت و پشتیبانی قرار گرفت. در این میان، مواضع حمایتگرانه و همدلانه ی آیت الله خویی بیش از سایر علمای این حوزه بود و موجب دلگرمی روحانیان داخل ایران می شد. در این مقاله، مواضع ایشان دربرابر مسائلی چون مصوبه ی دولت اسدالله علم، رفراندم شاه، دستگیری و بدرفتاری با روحانیون، حمله به مدرسه ی فیضیه، دستگیری آیت الله خمینی و فعالان قیام پانزده خرداد، انتخابات مجلس شورای ملی و سایر حوادث و رخدادهای منتهی به تغییر دولت اسدالله علم در اسفند 1342 را مورد بررسی قرار دادیم. از این بررسی ها نتیجه گرفتیم که مواضع آیت الله خویی درمقایسه با مواضع سایر علما و مراجع تقلید (به جز امام خمینی) از لحن تندتر و شدیدتری برخوردار بوده است. فتوای ایشان در تحریم همکاری با دولت پهلوی از مهم ترین و کم نظیرترین فتواهای مراجع تقلید شیعه علیه حکومت در دوران پهلوی به شمار می رود.

انقلاب اسلامی ایران، برخلاف سایر انقلاب ها با مشارکت اکثر قریب قریب به اتفاقبه اتفاق همهه اقشار جامعه به به وقوع پیوست. در این انقلاب، مردم همه ی مناطق و شهرهای کشور سهیم بودند. یکی از ابعادی که می تواند به روشن ترروشنتر شدن مباحث و تحلیل هایتحلیل های انقلاب کمک کند، بررسی تحولاتی است که در شهرها و روستاها به به وقوع پیوسته است. پژوهش حاضر برآن است تا نحوه ی نحوه گسترش باورها و اعتقادت اسلامی و انقلابی در شهر بروجن و حوادث و رخدادهای منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی را در این شهر کوچک مورد توجه قرار دهد. در این رابطه خصوص پس از توصیف تحولات اداری و اجتماعی شهر در دو دهه 40دهه40 و 50و50 ش ، با استفاده از روش کتابخانه ای (کتابخانه ای(اسناد، کتاب، روزنامه) ) و مصاحبه هایمصاحبه های متعدد، سیر حوادث و رخدادهای انقلاب در سال 1357 و نقش اقشار مختلف گوناگون در تحولات انقلابی در این شهر مورد بررسی قرارگرفته شده است. براساس یافته های این پژوهش، بافت مذهبی شهر و مسافرت تعدادی از روحانیون متعهد از قم و دیگر نقاط به این منطقه و سخنرانی های روشنگرانهه آنان، باعث موجب آشنایی مردم بروجن با جریان کلی انقلاب شد. در داخل شهر فعالیت هایفعالیتهای فرهنگی نهادهای مردمی، مانند «""کانون جوانان اسلامی»"" در آموزش و تربیت نیروهای آگاه و ایجاد فضای انقلابی در بروجن مؤثر بودند. در ابراز مخالفت هامخالفتها و اعتراضات مردم شهر بروجن در سال 1357،سال57 نقش فرهنگیان (فرهنگیان(معلمان و دانش آموزدانش آموزان) قابل جالب توجه است. مردم این شهر علاوه افزون بر نارضایتی منطقه ای، تحت تأثیر جریان و حوادث دیگر شهر ها (مانند اصفهان) به سیل عظیم انقلاب پیوستند.