محمدرضا آراستی

همراستایی میان راهبرد فناوری و راهبرد کلان در بنگاه های اقتصادی، یکی از مباحث مهم در حوزه مدیریت فناوری را به خود اختصاص می دهد. این موضوع در بنگاه های بزرگ که دارای کسب و کار متنوع هستند از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ زیرا شرکت های دارای کسب و کار متنوع به دلیل برخورداری از دارایی های فناورانه مختلف نیازمند یک برنامه جامع و کلان راهبردی در زمینه فناوری هستند. علیرغم این اهمیت، تعداد اندکی از پژوهش ها به همسویی راهبرد فناوری با راهبرد کلان در شرکت های دارای کسب و کار متنوع پرداخته اند. در مقاله ای که توسط همین نویسندگان در شماره سوم از سال دوم فصلنامه سیاست علم و فناوری به رشته تحریر درآمده، مباحث نظری این موضوع مطرح شده و مورد بحث قرار گرفته است. همچنین در همان مقاله، بر مبنای مطالعه ادبیات و بر اساس رویکرد قیاسی و با استفاده از روش تحلیل محتوا، یک چارچوب نظری برای توضیح این ارتباط ارائه شده است. هدف مقاله حاضر بررسی کاربرد پذیری چارچوب نظری توسعه داده شده در عمل از طریق موردکاوی گروه صنعتی ایران خودرو است؛ که یکی از شرکت های دارای کسب و کار متنوع در ایران به شمار می رود. برای این منظور اطلاعات مورد نیاز پژوهش علاوه بر مشاهده محققین از پدیده مورد مطالعه و بررسی مستندات مرتبط، از طریق مصاحبه با جمعی از مدیران ارشد و کارشناسان خبره گروه صنعتی ایران خودرو حاصل شد. سپس این اطلاعات مورد تجزیه وتحلیل تم قرار گرفت و وضعیت فعلی راهبرد کلان گروه، محتوا و خروجی های راهبرد فناوری گروه و نحوه تأثیر پذیری آن از راهبرد کلان در قالب چارچوب قبلی توصیف و تبیین شد. همچنین چارچوب قبلی در برخی موارد تکمیل و تعمیق شده است که می تواند مبنای مطالعات آتی قرار گیرد.

بنگاه ها نمی توانند تمامی منابع راهبردی موردنیاز خود را به تنهایی توسعه دهند؛ در نتیجه برخی از این منابع باید از طریق شبکه های بین سازمانی به دست بیاید. تحقیقات نشان می دهد اکثر مطالعات شبکه بیشتر بر روی پیشایندها و پیامدهای شبکه متمرکزند و کمتر به فرآیندها و توانمندی های مرتبط می پردازند. برخی محققان تلاش های محدودی را برای شناسایی توانمندی های مربوط به روابط کسب وکار انجام داده اند؛ در این زمینه، محققان «توانمندی شبکه سازی» را برای تأکید بر دیدگاه شبکه معرفی کرده اند. با وجود غنای مفهومی و تجربی قابل توجه، نامگذاری های مختلف و تنوع نظری در ادبیات توانمندی شبکه سازی منجر به ابهام مفهومی و عدم اجماع در مورد این مفهوم کلیدی شده است. ما سعی کرده ایم با مرور نظام مند پیشینه مرتبط، این شکاف را پوشش دهیم. مرور نظام مند در این مطالعه مشتمل بر غربال ساختاریافته تحقیقات، کدگذاری آن ها و مقوله بندی مفاهیم مرتبط با توانمندی شبکه سازی است. این تحقیق دو مؤلفه مهم برای توانمندی شبکه سازی را معرفی می کند: توانمندی توسعه شبکه و توانمندی مدیریت شبکه. مروری بر مفهوم سازی توانمندی شبکه سازی نشان می دهد که توسعه شبکه اغلب نادیده گرفته شده و مدیریت شبکه بیشتر مورد تأکید قرار گرفته است. این مطالعه ضمن طبقه بندی مفاهیم موجود در ادبیات در ذیل هر یک از این دسته ها، تعریف نظری آن ها را نیز ارائه می دهد. در نهایت، ما شکاف های تحقیقاتی مطالعات توانمندی شبکه سازی را شناسایی و پیشنهادهایی را برای جهت دهی به تحقیقات آتی ارائه کرده ایم. کلیدواژه ها : سامانه های محصول پیچیده، بنگاه یکپارچه ساز، دیدگاه شبکه ای، توانمندی شبکه سازی، مرور نظام مند.

شکست شبکه ها یکی از انواع شکست نظام های نوآوری است که نسبت به سایر انواع شکست، کمتر مورد توجه محققین بوده است. در یک تقسیم بندی کلی، شبکه ها یا در مرحله تشکیل، با شکست مواجه می شوند و یا پس از شکل گیری، ناپایدار می شوند. حالت اول به شکست ضعیف و حالت دوم به شکست قوی شبکه ها معروف است. شکست در نظام نوآوری، ضرورتی را برای مداخله دولت در این عرصه فراهم می آورد. با این حال، به دلیل آنکه این فرآیند به خوبی تحلیل نشده است، چارچوب مداخله دولت در این عرصه نیز مشخص نیست. در این مقاله، فرآیند شکست ضعیف در شبکه های نوآوری مهندسی شده بر مبنای رویکرد فرآیندی و اکتشافی-توصیفی مورد بررسی قرار گرفته و از روش موردکاوی برای اعتبارسنجی مدل مفهومی استخراج شده استفاده گردیده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که به طور کلی شبکه ها به دو دلیل "از دست رفتن اعتماد" و "بی انگیزگی اعضاء" دچار ناپایداری می شوند. چهار زیرفعالیت کلیدی در تشکیل شبکه ها، که عبارتند از انتخاب اعضاء، طراحی ساختار، رسمیت بخشیدن به شبکه و مدیریت مخاطرات؛ هر یک می توانند به انحاء مختلف باعث ایجاد بی اعتمادی و یا بی انگیزگی در میان اعضای شبکه ها و متعاقبا ناپایداری گردند. با ارائه یک چارچوب مفهومی، نحوه تاثیر هر یک از فعالیت های چهارگانه در شکست شبکه های نوآوری از طریق دو عامل بی اعتمادی و یا بی انگیزگی، نشان داده شده است. در پایان، مکانیزم های موثر در شکست یکی از شبکه های نوآوری و توسعه فناوری صنعت نفت و گاز ایران با استفاده از چارچوب مفهومی پیشنهاد شده، تشریح شده است.

شبکه های نوآوری با دو میاندار دانشی و صنعتی، شبکه هایی هستند که در آن دانشگاه ها، مراکز پژوهشی و بنگاه های دانشی در زیرشبکه دانشی و مجموعه های تولیدی، صنعتی و بازرگانی در زیرشبکه صنعتی قرار داشته و برای طراحی و ساخت یک محصول پیچیده با یکدیگر مشارکت دارند. در این شبکه ها میاندار دانشی در زیرشبکه دانشی و میاندار صنعتی در زیرشبکه صنعتی اداره امور زیرشبکه خود را به صورت مجزا اما هماهنگ عهده دارند. پایداری شبکه های نوآوری با دو میاندار دانشی و صنعتی، به میزان زیادی متأثر از حفظ و تداوم همکاری میان این دو میاندار است. هدف این مقاله، شناسایی عوامل مؤثر بر پایداری این شبکه ها از منظر همکاری میان دو میاندار دانشی و صنعتی است. بدین منظور با روش موردکاوی عمیق، دو شبکه نوآوری مرتبط با توربین بادی و آب شیرین کن حرارتی، عوامل و پیشایندهای مؤثر بر پایداری شبکه ها شناسایی و در دو بعد "اعتماد" و "شکاف قدرت" دسته بندی شده اند. همچنین پنج گزاره علمی در مورد تأثیر پیشایندها بر پایداری شبکه به همراه چارچوب مفهومی اثر عوامل مختلف بر پایداری شبکه های نوآوری با دو میاندار دانشی و صنعتی ارائه شده است.