سعید ارکان زاده یزدی

رسانه های نوین در ایران امروز، روی رسانه های جریان اصلی تأثیرات عمیقی گذاشته اند و در مواردی باعث شده اند که آن ها کارکرد خود را از دست بدهند. پژوهش پیش رو، با استفاده از روش ترکیبی تلاش کرده است تأثیر رسانه های نوین بر مکانیزم های داخلی رسانه های ایران و همچنین ارتباط این رسانه ها با مردم و نظام سیاسی اقتصادی را بررسی کند. تأثیر رسانه های نوین بر رسانه ها و تأثیر آن ها بر ارتباط رسانه ها با نظام سیاسی اقتصادی با روش کیفی گراندد تئوری و تأثیر رسانه های نوین بر ارتباط مردم با رسانه ها به روش کمی پیمایش ارزیابی شد. در انتها، محقق به این نتیجه رسید که رسانه های نوین به خودی خود سبب تغییر نظام رسانه ای ایران نشده اند؛ بلکه به دلیل نقش پررنگ دولت و غیرحرفه ای بودن در پس زمینه مهندسی فرهنگی و رواج فناوری های ارتباطات و اطلاعات، این دگرگونی رخ داده و رسانه های نوین تشدیدکننده این وضعیت بوده اند. در نظام رسانه ای ایران، فعالان نظام سیاسی اقتصادی و مردم  به دلیل اختلال در کارکرد رسانه های جریان اصلی به سوی رسانه های نوین رفته اند؛ اما این رسانه ها نتوانسته اند به طور کامل جانشین رسانه های جریان اصلی شوند و نوعی از جا دررفتگی در شبکه رسانه های ایران به وجود آمده است.    

بعد از انقلاب ارتباطات و اطلاعات و ظهور رسانه های نوین، انحصار رسانه های جریان اصلی از دست رفت و مخاطبان و بهره گیران از رسانه ها با ابزارهای متنوع تری برای برقراری ارتباط با جامعه روبه رو شدند. به نظر می رسد که رسانه های نوین رسانه های جریان اصلی را به حاشیه رانده اند یا دست کم قدرت آنها را کاهش داده اند. پژوهش حاضر، قصد دارد بررسی کند که تاثیر رسانه های نوین بر مصرف رسانه های جریان اصلی ایران چگونه بوده است. به همین منظور، محقق با استفاده از روش گراندد تئوری دست به مصاحبه عمیق با نخبگان زده است. نتیجه تحقیق نشان می دهد که رسانه های جریان اصلی نه به صرف دلیل ظهور رسانه های نوین تضعیف شده اند بلکه این رسانه ها در مسیر ضعف قرار داشته اند و رسانه های نوین این ضعف را تشدید کرده اند. مهم ترین نکته ای که تعداد چشمگیری از مصاحبه شوندگان به آن ها اشاره کردند، این بود که رسانه های نوین به خودی خود باعث نشدند که این اتفاق رخ بدهد و تنها نقش تشدیدکننده را بازی کرده اند. بااین حال، اغلب مصاحبه شوندگان معتقد بودند که به دلیل کاستی های رسانه های نوین، روزنامه نگاری حرفه ای از بین نخواهد رفت بلکه رسانه های ابزاری وابسته به بازیگران خارج از رسانه ها حیات خود را حفظ خواهند کرد و رسانه های مستقل به شکلی ضعیف تر از گذشته باقی خواهند ماند. اما درنهایت، کارکردهای روزنامه نگاری به عنوان یک خدمت عمومی با اختلال مواجه خواهد شد.

بعد از انقلاب ارتباطات و اطلاعات و ظهور رسانه های نوین، انحصار رسانه های جریان اصلی از دست رفت و مردم با ابزارهای بسیار متنوع تری روبه رو شدند. پژوهش حاضر، به پیمایش مصرف و میزان اعتماد و رضایت و مشارکت رسانه ای شهروندان تهرانی می پردازد که با ابزار پرسشنامه بسته در میان مناطق مختلف تهران انجام شده است. پیمایش نشان می دهد که استفاده رسانه های جریان اصلی روزنامه، رادیو، تلویزیون و خبرگزاری در میان افرادی با ویژگی های شخصی متفاوت چندان تفاوتی با هم ندارد اما افرادی با تحصیلات بالاتر یا سن پایین تر به طور معنی داری متفاوت از دیگران رسانه های نوین را مصرف می کنند. همچنین پیمایش مشخص می کند که مصرف رسانه های نوین در میزان زمان مصرف رسانه های جریان اصلی اثرگذار بوده اما در میزان رضایت یا اعتماد یا اثرگذاری آن ها چندان نقشی نداشته است.

روزنامه نگاران ایرانی، این روزها بسیار بیشتر از گذشته از مطالب دیگر رسانه ها و خبرگزاری ها استفاده می کنند. طبق آیین نامه های اخلاق حرفه ای مطبوعات و کتاب های آموزش روزنامه نگاری، روزنامه نگاران باید در شرایط عادی، منابع خبری خود را به دقیق ترین وضع معرفی کنند و نام رسانه ای را که از مطلبش استفاده کرده اند، ذکر کنند. برای بررسی میزان ذکر منبع در روزنامه های ایران، هفت روزنامة سراسری در فصل تابستان 1393 در نظر گرفته شد که نمایندة تنوع روزنامه ها در کشور باشند. با تحلیل محتوای تمام مطالب این روزنامه ها و با استفاده از آزمون کای اسکوئر، مشخص شد که میزان ذکر منبع بین روزنامه های سیاسی و غیرسیاسی به طور معناداری متفاوت است و این تفاوت معنادار بین حوزه های مختلف خبری نیز وجود دارد. با تحلیل محتوای این روزنامه ها مشخص شد حدود 25 درصد کل مطالب روزنامه ها منبع خبری ندارند. روزنامه های سیاسی بیشتر به ذکر منبع اهمیت می دهند و مطالب حوزه های ورزشی و حوادث، کمترین میزان ذکر منبع را دارا هستند.

در این مقاله، ابتدا انواع تعامل با مخاطبان در وب سایت های خبری تعریف می شود و سپس با تعیین ابزارهای تعاملی و تعریف عملیاتی دو شاخص تعامل با مخاطبان در وب سایت ها، میزان تعامل مهم ترین وب سایت های خبری فارسی داخل ایران، ارزیابی خواهد شد. بدیهی است که یکی از ویژگی های رسانه های آنلاین «تعاملی» بودن آن هاست که تقریبا در همه مراحل فعالیت وب سایت های خبری، مورد توجه قرار دارد. برای ارزیابی میزان تعامل وب سایت های خبری با مخاطبان و استفاده از ظرفیت های روزنامه نگاری تعاملی، 80 وب سایت خبری در کشور که دارای بیشترین بازدیدکننده یا بیشترین ارجاع هستند، برگزیده شدند و 43 مولفه تعامل آنها با مخاطبان در دو بخش «تعامل رسانه ای» و «تعامل انسانی» مورد تحلیل محتوا قرار گرفتند. در این پژوهش، «شاخص تعاملی بودن» و رتبه ترافیک هر وب سایت خبری محاسبه شد. بر اساس یافته های پژوهش، میانگین شاخص تعاملی بودن وب سایت های خبری در ایران حدود 15 از 43 است که این میزان نشان دهنده بی توجهی وب سایت های خبری به دوسوم ابزار تعامل با مخاطبان و استفاده از روزنامه نگاری تعاملی، به عنوان یکی از ویژگی های اصلی رسانه های آنلاین است. این مقاله نشان می دهد که میزان بازدید از وب سایت هایی که دارای سطح بالاتر از تعامل هستند، کمتر است. همچنین میزان تعاملی بودن در وب سایت های خبری رسمی از وب سایت های خبری سرگرمی، به طور معناداری بیشتر است.

"محدودیت ها و دشوارى هاى انتشار روزنامه در ایران باعث شده است تا نشریات براى بقا، به سیاستمداران و صاحبان ثروت متکى باشند و این افراد و نهادها نیز در قبال کمک به مطبوعات، حمایت هاى ویژه اى را از روزنامه ها طلب کنند. اگر مدیران روزنامه ها به انجام این حمایت ها تن دهند، استقلال و اخلاق حرفه اى روزنامه نگارى را زیر پا گذاشته اند و اگر بر استقلال و اخلاق حرفه اى روزنامه نگارى اصرار ورزند، با موانع گوناگون اقتصادى و سیاسى در نشر روبه رو مى شوند. در عمل، عوامل برون سازمانى و درون سازمانى روزنامه نگارى ایران، مدیران مسوول را وادار مى کند براى رشد نشریه خود، به برخى شیوه هاى غیرحرفه اى دست بزنند. این پژوهش، در پى آگاهى از وجود مؤلفه هاى مدیریت غیرحرفه اى مدیران روزنامه ها در این مواجهه است. براى یافتن جنبه هاى غیرحرفه اى مدیریت روزنامه هاى سراسرى و عمومى در تهران، از روش تحقیق پیمایش براى دو نمونه آمارى اعضاى تحریریه روزنامه ها و نمونه آمارى استادان و صاحب نظران روزنامه نگارى استفاده شده است. براى سنجش میزان حرفه اى بودن مدیریت روزنامه ها، شاخصى از ترکیب مؤلفه هاى اخلاقى، حرفه اى، اقتصادى و مدیریتى مطبوعات، محاسبه و شاخص توصیف شده توسط اعضاى تحریریه روزنامه ها با شاخص معیار صاحب نظران روزنامه نگارى، مقایسه شده است. در انتها نیز فرضیه تحقیق به اثبات رسیده و مشخص شده است که شیوه هاى مدیریت روزنامه هاى سراسرى و عمومى تهران، غیر حرفه اى است. "