سیمین قربان پور دشتکی

ابن‌خلدون، یکی از محدود مورخانی است که توانست دخالت دادن عقل و استدلال در تاریخ را از آن جنبه یاریگری چون جغرافیا به تأثیر اقلیم‌ها بر زندگی بشر و ساختن تاریخ توجه کند. نظریه عصبیت در تاریخ و تأثیر روحی و روانی آن بر تشکیل حکومت‌ها از جمله دستاوردهای مهم ابن خلدون است که توجه به آن برای پژوهشگران تاریخ جهت بررسی علل و عوامل ظهور و سقوط حکومت‌هایی که از متن قبایل بدوی برخاسته‌اند، اهمیت فراوانی دارد.

تصوف عاشقانه در فرایند تکامل جریان کلی تصوف در اعتراض به زهد خالص و صوفیان زاهدنما به وجود آمد و در فرایند شکل گیری و گسترش خود از رابعه تا دیلمی با فراز و فرود روبه رو بود. اعدام حلاج ضربه مهمی بر پیکر جریان عرفان عاشقانه بود. اما مانع از پیگیری پیروانش از گسترش جریان تصوف نشد. دیلمی با نگارش عطف الالف المألوف علی اللام المعطوف گام مهمی در نظام مندی سنت عشق الهی برداشت. این مقاله به دنبال تبیین این مسئله است که تفکر دیلمی در فرایند تکامل عرفان عاشقانه و گذر تصوف از رویکرد زاهدانه به عاشقانه چه نقشی داشت؟ فرض این است که او با گردآوری سنت شفاهی، کتبی و نظام مند کردن عرفان عشق محور در تقریب عشق الهی و دنیایی کوشید. او نظریه عشق انسانی و الهی مدونی مطرح ساخت و عشق دنیایی را در طول عشق الهی مطرح کرد. می توان نظریه پردازی او را برون رفت از گسیختگی اخلاقی و اجتماعی سده چهارم و پنجم قمری تلقی کرد.

رفتارهای سیاسی گروههای مطرح در هر جامعه نسبت به یک مسئله مبین نوع نگرش و ذهنیت حاکم بر آن گروه از مسئله می باشد . شناخت نوع نگرش این گروهها ، در شناخت انگیزه های آنان از رفتارهای سیاسی که در مقابل یا همسو با حاکمیت زمان قرار می گیرد، موثراست . در این مقاله سعی بر آن است تا علاوه بر شناخت اندیشه هایی مقابل و همسو با حاکمیت ، به تاثیر این اندیشه ها بر رفتار سیاسی مردم کوفه ،در فاصله سالهای های 35 تا 61 هجری پرداخته شود. نمود بارز تاثیر اندیشه های رایج در رفتار سیاسی مردم کوفه را در شورش ها و جنگهای داخلی، از اواخر عهد خلفای راشدین، و ادامه آن را با شدت بیشتری در دوره اموی می توان دید . تقابل دو اندیشه سیاسی فعال شیعی و خارجی با اندیشه های سیاسی رایج بر جامعه چون ارجاء خالص و جبر خالص از یک سو، و سیاست سرکوب ،ارعاب ،تهدید و تطمیع حاکمیت از سوی دیگر از مهمترین عوامل جهت دهنده به این رفتار ها بودند.