طاهره چالدره

ما بعد الروایه أو السردیه الکبری أو المیتاقص أحد أبرز أنماط کتابه القصص قی ما بعد الحداثه. هذه الطریقه، استخدم من أجل اجتیاح مرحله الروایه الطبیعیه و المعتاد علیها إلی الروایه الإبداعیه و غیر المعیاریه. فی هذه الطریقه ما بعد الحداثه التی طرحت علی ید الکتاب بالعقود الأخیره من القرن العشرین لنفخ روح جدید فی الروایه، تستخدم عناصر داخلیه مختلفه و متعدده من أهمها و أبرزها الإتصال القصیر الذی یعنی إیجاد علاقه ذات ثلاثه أضلع و مثلثیه بین الکاتب/المتلقی، الکاتب/ القصه و الکاتب/ الشخصیه. نظرا للاستخدامات الواسعه لأسالیب ما بعد الحداثه فی الإنتاجات القصصیه لربیع جابر، یهدف هذا المقال لدراسه هذا الاسلوب فی روایه الفراشه الزرقاء لهذا الکاتب لیبین کیف یستخدم الکتاب العرب المعاصرین هذه الطریقه بشکل فنی و حدیث نظرا للمقتضیات الاسلوبیه و التیارات الأدبیه العصریه فی العالم. هذا المقال بالترکیز علی الطریقه الوصفیه- التحلیلیه یقوم بدراسه مصادیق هکذا طریقه فی روایه الفراشه الزرقاء لیبین ویحلل نسبه وطریقه تطبیقها لإثبات استفاده الکاتب من هذه الطریقه. النتیجه تبین أن ربیع جابر فی الروایه المذکوره استخدم هذا الاسلوب من أجل الإبداع، الحیویه و خلق روایه حدیثه و کذلک إلقاء المضامین الهامه و العصریه و کسر التابوهات القدیمه للروایه الکلاسیکیه والتصرفات الرائجی فی ذلک و دمج الحدود ما بین الخیال و الواقع.

خصص الله سبحانه وتعالى سوره لنبیه یوسف علیه السلام فی القرآن الکریم، وقام العارفون بتطبیق حقائق القرآن مع باطن الانسان فی تفسیر آیات الأنفس وعرضوا بذلک افکاراً فی غایه الدقه والصفاء حول الحقیقه الانسانیه. واننا نشاهد الکثیر من نماذج التفسیر والتأویل فی أبیات الشاعرین: ابن الفارض وجلال الدّین محمّد الرومی البلخی (مولانا). وهذه المقاله اهتمت بدراسه «حقائق وظرائف قصه سیدنا یوسف(ع)» عبرالتأمل فی ابیات الشعر لهذین العارفین الکبیرین. وتجدون فی البحث الحاضر أولاً: تأویلات مشترکه لهذین الشاعرین حول وصف جمال یوسف علیه السلام وتفسیرهما وتحلیلهما لأمر رائحه قمیص سیدنا یوسف علیه السلام، ومن ثم بیان رؤیه الشاعر جلال الدین الرومی حول یوسف (ع) وزلیخا وطول فتره سجن النبی یوسف(ع). وأمّا النتائج فتُبیّن لنا کیف انهما یرون أنّ النبی یوسف (ع) سلطان العشق وجمال یوسف (ع) هما من تجلّیات جمال الحق کذلک اعتبر ابن الفارض رؤیا النبی یوسف (ع) فی ابیاته بانها کنایه للعارفین بالله الذین کُشف لدیهم وجود الله الحق تبارک وتعالى، لکن مولانا جلال الدّین الرومی لایقدم رؤیه تأویلیه لهذا الموضوع . بینما فسر ابن الفارض عوده البصر الى عینی النبی یعقوب بقمیص یوسف، بانه یجسد بلوغه مقام الجمع بین قمیص یوسف (ع) والنبی یعقوب (ع)، لکن مولانا یعتبر قمیص النبی یوسف (ع) رمزا للعلوم الکشفیه. ویعتبر الشاعر الرومی زلیخا رمزا للدنیا کما یفسر سبب طول فتره سجن النبی یوسف(ع) ویُحیل ذلک إلى توجهه للمخلوق الذی هو بدوره سجین وأسیر فی هذه الدنیا الفانیه.

السید محمود محمد الموسوی الملقب بمحمود مُناف من الشعراء المعاصرین المغمورین فی عالم الأدب العربی، یعرف محمود مناف بعبقریته الشعریه فضلاً عن لغته الشعریه فیه تجارب قیمه یوفّر دوره القیمه فی إطار العناصر اللغویه بین الأجیال والفصول وغایته إداره المتلقی والحصول علی الکمال والإکتمال. تهدف هذه المقاله التی اعتمدت فی خطتها علی المنهج الوصفی التحلیلی إلی دراسه المستوی الأدبی واللغوی لإحدی قصائده العقائدیه تحت عنوان «المناظره الکبری» فی المستوی الأدبی واللغوی علی ضوء نظریه وظائف اللغه لرومان جاکوبسون یقدم رومان جاکوبسون سِت وظائف للغه فی نظریه تواصل منها: الوظیفه الترغیبیه، الوظیفه العاطفیه، الوظیفه الشعریه، الوظیفه التضامنیه (أو التقمضیه)، الوظیفه الرمزیه والوظیفه المیتالغویه. یقوم هذا البحث بدراسه الوظیفه العاطفیه والشعریه والترغیبیه إتکاءاً علی المستویات الثلاثه للأسلوبیه: المستوی الفکری، والمستوی الأدبی والمستوی اللغوی. ومن النتائج التی توصلت هذه الدراسه إلیها أن الشاعر صادق فی عاطفته، فهو استخدم البحر الکامل الذی یعدّ من أصلح البحور لإبراز العواطف البسیطه غیر المعقده کالغضب والفرح والفخر. وکذلک توصلنا إلی أن نسبه حروف المجهوره الشدیده اکثر من المهموسه والرخوه وهذا یناسب الجو العام للقصیده، إذ إنها تعبر عن شده غضبه علی السیاسه الأمویه. وفی کل هذه الموضوعات نری للوظیفه العاطفیه والترغیبیه دوراً بارزاً. أما فی المستوی الأدبی فوجدنا الشاعر أنه وظف التشبیه والاستعاره فی أغلبیه الاستعمالات لهدف تشویه وتقبیح السیاسه الأمویه ومدح آل البیت (ع) ونسبه التشبیهات البلیغیه أکثر من بقیه التشبیهات و هذا أیضاً یدلّ علی کیفیه إستخدام الدور الشعری للغه.

تحلیل ساختاری و محتوایی در زبان صرفاً نمایی روبنایی نیست، بلکه بر عکس بخش اساسی از معنای رسانده شده توسط شاعر را تشکیل می دهد. این نوع تحلیل، از میان گونه های کاربرد زبان، بیش از همه به زبان در ادبیات توجه نشان می دهد و بخش عمده پژوهش ها در این شاخه مطالعاتی بر شناسایی سبک های ادبی، زبان شخصی و فردیتِ خلّاق مولّف متمرکز است. یوسف خطیب از جمله شاعران سیاسی معاصر فلسطین می باشد که خود عضو حزب بعث سوسیالیستی عربی بود که فعالیّت های سیاسی بسیاری از خود بر جای گذاشته است و دیوان شعری وی پُر از مفاهیم سیاسی پیرامون جهان عرب است که در وراء این اشعار بر عنصر مقاومت و پایداری تأکید دارد. شباهت های مفاهیم شعری یوسف الخطیب و ملک الشعرای بهار نگارندگان را بر آن داشت تا اشعار این دو را از منظر محتوایی و ساختاری مورد بحث و بررسی قرار دهند. نگارندگان در پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی به بررسی و نقد داده ها می پردازند.

ابوالعلاء معری و عمر خیام از شاعران برجسته زبان و ادبیات عربی و فارسی هستند که زمینه های تشابه فکری این دو شاعر نامی، بستر پژوهش های بسیاری بوده است. در این مقاله از تأثیر فلسفه، شعر و اسطوره بر سبک زندگی و زیست متعارض ابوالعلاء معری و عمر خیام سخن رفته است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی تطبیقی ، در پی پاسخ به این پرسش است که با توجه به اشتراکات فراوان میان معری و خیام، چرا این دو شاعر سبک زیست کاملاً متفاوتی را برگزیده اند؟ علت و یا علل این تفاوت سبک زندگی در چیست؟ آیا می توان گفت این تفاوت برایند تغذیه تفکر این دو شاعر از خاستگاه و آبشخورهای متمایز فکری ایشان است؟ همچنین تلاش شده است تا با استناد به نظر افلاطون و کاسیرر، خاستگاه بدبینی های معری و خوش بینی های خیام بررسی شود. حاصل نتایج به دست آمده حاکی از آن است که به رغم اشتراکات فراوان میان معری و خیام، بدبینی و ناشاد زیستن معری، برخاسته از هویت شاعرانه و تفکر اسطوره ای این شاعر است؛ در حالی که منشأ خوش بینی، زندگی شاد و امیدوارانه عمر خیام نشأت گرفته از جهان بینی فلسفی و حکیمانه وی می باشد.

اشتهر الفیلسوف الفرنسی میشیل فوکو بتحلیله للسلطه فقد ابتکر مفهوما جدیداً للسلطه کان ضاله الجمیع فإنّه تعامل مع السلطه بوصفها عملاً تبادلیا ثنائیا منتجاً. کما تتنتج أسالیب مقاومته أشکالاً جدیده من السلوک. فیؤکد فوکو أن السلطه استراتیجیه أکثر منها ملکیه ولیست حقاً تحتفظ به لنفسها الطبقه السائده وإنّما هی شبکه من العلاقات تنتشر وتتطور فلا یعتبر فوکو السلطه وملابساتها علاقات تتشکل بین المواطنین أو بین سطوح الطبقات الاجتماعیه، بل هی مجموعه علاقات تنتشر فی بنیه المجتمع ککل ویقوم بها الجمیع بشکل أو بآخر فیمارسها کلٌ من الأمراء والمهمشین. لقد عُرف جمال الغیطانی بقدرته علی جعل فنه الروائی لصیقا بواقعه الحیاتی وآلامه الفکری فروایته «الزینی برکات» من أبرز روایاته فی هذا المجال. بناءً علی هذا، تسعی هذه الدراسه أن تقارب هذه الروایه موضحه أبرز المبادئ والأفکار الرئیسیه المتعلقه بعلاقه القوه واللسطه بالمجتمع بمفهومه الفوکوی کما تناقش أهم مبررات السلطه فیها، متخذه المنهج الوصفی- التحلیلی لتبیین ملامحها ومعالمها.

آثار ادبی بیان کننده شرایط جامعه ای هستند که در آن خلق شده اند. بررسی و تحلیل این آثار، فضای حاکم بر زمانه و محیطی که اثر در آن تبلور یافته را نشان می دهد. حجاب و پوشش علاوه بر اینکه حکم الهی است، یک مسأله اجتماعی و فرهنگی نیز می باشد که در ادبیات بویژه سروده های شاعران معاصر مطرح شده است. مقاله حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و استفاده از مستندات کتابخانه ای، نخست اشعار شاعران معاصر مدافع و مخالف حجاب را بررسی کرده سپس دلایل مطرح شده در سروده های ایشان را تبیین نموده است. شاعران مدافع حجاب معتقدند که حجاب دستور دین اسلام است و مانع پیشرفت و علم آموزی زنان نیست و مرد غیور مدافع حجاب و عفت است، اما شاعران مخالف حجاب، بر این باورند که وجوب حجاب در دین اسلام نیست. حجاب مانع پیشرفت و کسب دانش است و تأثیری هم بر عفت زن ندارد.

یکی از وجوه سادگی و قابل فهم بودن بیان قرآن، همین تصویری و ملموس بودن مفاهیم ذهنی آن است؛زبان تصویر این امکان را به انسان می دهد که تجربه کند و تجربیات اش را در قالب شکلی قابل مشاهده، مستند سازد. در زمینه قرآن و اعجاز آن کتاب ها و رساله های گوناگونی به رشته تحریر درآمده و صاحبنظران و پژوهش گران بزرگی همچون جاحظ ، جرجانی ، و زمخشری در این باب سخن گفته اند اما معدودی از اندیشمندان علوم قرآنی به جلوه های تصویری در قرآن و جنبه های زیبایی شناسی آن به عنوان یکی از معجزات اش اشاره کرده اند. لذا ضرورت بررسی کارکرد تصویر و تطبیق آن بر آیات قرآن، به خوبی احساس می گردد. در این مقاله با هدف بررسی تناسب تصویری در برخی از آیات  قرآن کریم پرداخته شد. نتایج بدست آمده این است: از آنجاکه قرآن کریم به زبان عربی نازل شده و زبان عربی نیز به زبانی تصویری است، این ویژگی به ایجاد تصاویر هنری قرآن کریم کمک بسیاری کرده است.

إستطاع الکتاب فی کل عصر عرض مشاکل المجتمع وظروفه فی إطار الروایه بما یعبرون عن آرائهم ومکتوباتهم. إن الروایه أداه یستخدمها الکتاب للتعبیر عن آرائهم. حیدر حیدر هو أحد من الروائیین السوریین المعاصرین. تعتبر روایه «الزمن الموحش» من القلق لدی کاتب القصه التی قد ظهرت علی شکل الروایه. إنه یقوم بتحلیل قیم المجتمع وتقالیده فی روایه «الزمن الموحش» فیتحدث عن إنقطاع العلاقات مع التقالید الماضیه والإقبال علی الثقافه الغربیه وحضارتها وتقدمها أیضا. إن المقال هذا قد حاول دراسه الخطه والعناصر ال تی تصنعها فی الروایه هذه ترکیزا إلی المنهج الإستقرائی- الإستنباطی. خطه القصه نفس برمجه تسیر أحداث القصه وفقاً لها. ففی الدراسه هذه لقد قام الکاتب بتحلیل عناصر العقده، الصراع، الإضطراب، الأزمه والحل. تعرض النتائج أن عنصر الصراع الذی یعد من أبرز عناصر الخطه فی الروایه، من العناصر المنطقیه وکثیره الإستخدام لروایه «الزمن الموحش». لقد ظهر الصراع الداخلی والإجتماعی أعظم تنویعا من نزاعات الروایه؛ لأن هذه الروایه تعالج أشخاصا مما یهمهم هو القضایا الثقافیه والإجتماعیه.

شاعران توانسته اند با روش های گوناگونی بر غنای شعر خود بیفزایند. این ابزارها و تکنیک ها همچون مباحث قدیم بلاغی(تشبیه، استعاره، مجاز و ...) و مباحث نقد جدید مانند نقاب، نماد، اسطوره و ... توانسته اند شعر را به حد اعلای خود برسانند. یکی از این روش ها، تناص است که شاعر با ورود متون دیگر، به شعر خود استحکام و مقبولیت مضاعفی می دهد. عبدالوهاب بیاتی از جمله شاعران معاصر عراق است که تناص را یکی از کلیدی ترین تکنیک های بیان معانی در شعر خود قرار داده است که به وسیله آن توانسته است اغراض خود را به گونه ای زیبا بیان نماید. این تناص بیش تر از هر چیزی به نصّ قرآنی یا معانی مطرح شده در آن، نظر دارد. بیاتی علاوه بر قرآن، از کتب مقدس دیگری از جمله انجیل، در شعر خود استفاده نموده است. تناص دینی در شعر بیاتی کارکردهای مختلف سیاسی- اجتماعی دارد؛ گاهی ابزاری است تا از معضلات اجتماعی بگوید و گاهی آن را در راستای نکوهش سیاستمداران، به کار برده است. مقاله حاضر می کوشد تا با روش توصیفی- تحلیلی، تناص متون دینی(قرآن و انجیل) را در شعر عبدالوهاب بیاتی مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.

قرآن کریم، آخرین کتاب آسمانی به «توبه» توجه ویژه کرده است و از مومنان می خواهد که توبه کنند و به سوی خدا بازگردند تا رستگار شوند و از آنجا که یکی از مظاهر قرآن تجلّی آن در ادبیات عرفانی است برخی از عرفای بزرگ، توبه را به عنوان اول منزل و مقام ذکر کرده اند و نقش بنیادین آن را خاطرنشان کرده اند. ابن فارض مصری و جلال الدین محمد بلخی دو شاعر عارف در عرصه ادب عربی و پارسی هستند که در مسیر سیر و سلوک خویش حقایق قرآنی برایشان ظهور کرده است. در این مقاله اشعار این دو عارف گرانمایه در باب توبه را بررسی کرده ایم و سپس به وجوه اشتراک و افتراق توبه در دیدگاه آنان پرداخته ایم و آنچه بدان دست یافته ایم: مضامین و مفاهیم مشترک که شامل «نقض توبه توسط عشق» و «توبه نصوح» می باشد و وجوه افتراق در برگیرنده «توبه موسویه» در شعر ابن فارض و «توبه محمدیه» و «مسخ دل» در اشعار مولانا است.