لیلا گلپور

آزمون ها ابزار مهمی جهت ارزیابی یادگیری و توانمندی فارسی آموزان هستند. روایی آزمون یکی از مهم ترین عواملی است که در ارزشیابی آزمون باید به آن توجه کرد. هدف اصلی این پژوهش بررسی روایی محتوایی و ظاهری آزمون درک خواندن سطح تکمیلی فارسی آموزان غیرایرانی است. فرضیه این پژوهش بر این اصل استوار است که این آزمون از روایی ظاهری نامطلوب و روایی محتوایی مطلوبی برخوردار است. پرسش شوندگان این پژوهش ۱۰ مدرس آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان و ۲۴ نفر از فارسی آموزان دختر و پسر مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین الملل امام خمینی (ره ) با ملیت های گوناگون در بازه سنی۳۰- ۲۰ است. در این پژوهش برای بررسی روایی آزمون ها از دو پرسشنامه آزمون های وابسته به ملاک ویرسما وجورس و نیز افزودن شاخص های تکمیلی، طبق مدل ساموئلز و نظریه سالیوا هاگیس استفاده شده است. دو مشخصه روایی محتوایی و ظاهری هر دو آزمون اندازه گیری شدند. نتایج آماری نشان دهنده این موضوع بوده اند که این دو آزمون، از روایی محتوایی قابل قبولی برخوردارند اما روایی ظاهری مطلوبی ندارند.

آموزش آواها و خط در هر زبان مهم ترین بخش آموزش زبان به شمار می رود؛ زیرا اگر زبان آموز یک آوا را چه در مرحله خواندن و چه در مرحلهنوشتن، به اشتباه یاد بگیرد، دیگر قادر به درست خواندن و درست نوشتن نخواهد بود. با توجه به اهمیت الفبای یک زبان در مراحل ابتدایی یادگیری زبان دوم یا خارجی و نقش بنیادین آن در امر آموزش آن زبان، هدف از نگارش این مقاله بررسی روش های موجود در رابطه با نحوه آموزش الفبا و خط زبان فارسی است. بدین منظور، دو پرسش پژوهش طرح شد؛ آیا در آموزش زبان فارسی به عنوان زبان دوم توجه کافی به آموزش مستقیم الفبا شده است یا خیر؟ از دیدگاه مدرسان زبان فارسی، بهترین شیوه آموزش الفبای زبان فارسی به غیرفارسی زبانان کدام شیوه است؟ برای پاسخ به این پرسش ها، پرسشنامه ای با 16 گویه طراحی شد و در اختیار مدرسان آموزش زبان فارسی قرار گرفت. یافته های حاصل نشان دهنده اهمیت بالای یادگیری آواها بیش از یادگیری خط است. از بررسی داده ها چنین به دست می آید که در آغاز کلاس های فارسی آموزی بهتر است آموزش الفبا با حروف پربسامد و سپس با واژگان کاربردی و پربسامد همراه باشد. هم چنین نظر مدرسان بر این بود که در آموزش الفبا به غیرفارسی زبان استفاده از لوحه الفبا تأثیر مثبت دارد و نیز آموزش واکه های کوتاه و بلند هم راستا باهم در یک جلسه آموزشی می تواند به نوعی در یادگیری به غیرفارسی زبانان کمک کننده باشد و نکته بعدی که می تواند در یک جلسه آموزشی به همراه هم باشد، آموزش حروف یک شکل است که تنها تفاوت آنها در نحوه و تعداد نقطه گذاری است.

هدف این پژوهش، بررسی خطاهای فارسی آموزان عربی زبان در کاربرد تکواژهای زبان فارسی است. این پژوهش بر پایه انگاره چهارتکواژ صورت گرفته است و با به کارگیری روش توصیفی- تحلیلی به پیش بینی مشکلات و خطاهای تکواژهای فارسی توسط فارسی آموزان عربی زبان می پردازد. نمونه آماری این پژوهش، 50 فارسی آموز عربی زبان مرکز زبان فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) بودند که داده ها از 50 برگ نوشته آزمون نگارش نیمسال اول سال تحصیلی 9۸-9۷ گردآوری شده است. تکواژها در انگاره چهارتکواژ به تکواژ محتوایی و تکواژهای نظام مند متقدم و تکواژهای نظام مند متأخر(بیرونی، پیوندی متأخر) دسته بندی می شود. با استخراج وگروه بندی خطاها، مشخص شد که فارسی آموزان عربی زبان در کاربرد تکواژهای نظام مند متأخر (مانند نشانه را) نسبت به تکواژهای نظام مند متقدم (مانند تکواژ جمع)، خطاهای بیشتری مرتکب می شوند و بر آنها دیرتر تسلط پیدا می کنند. هم چنین خطاهای نوشتاری آنها بر اساس سه منشأ درون زبانی، بینازبانی و مبهم مورد بررسی قرار گرفته است. بعد از تحلیل و بررسی خطاها بر اساس منشأ، مشخص شد که بیشتر خطاهای فارسی آموزان عربی زبان درون زبانی است. با مقایسه داده های این پژوهش با پژوهشهای پیشین مشخص شد که الگوی ترتیب یادگیری تکواژها به صورت تکواژ جمع، فعل، حروف اضافه، نشانه را و نشانه اضافه (ی میانجی) است. بنابراین مدرسان آموزش زبان فارسی، تهیه کنندگان برنامه و محتوای درسی و طراحان آزمون، لازم است در آموزش، طراحی متون درسی و آزمونهای تشخیصی و بسندگی برای فارسی آموزان عربی زبان به این موضوع بیشتر توجه کنند.

مساله اصلی پژوهش حاضر تعیین وضعیت ساخت آغازگری _ پایان بخشی در بندهای خبری نوشتار فارسی آموزان غیرایرانی سطح تکمیلی و همچنین تعیین وضعیت نشانداری این بندهاست. پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی و پیکره بنیاد است. پیکره ی پژوهش دربرگیرنده ی 49 نمونه از نوشتار فارسی آموزان غیرایرانی سطح تکمیلی از 13 ملیت در مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) و چارچوب نظری کار دستور نظام مند-نقش گرای هلیدی(2004) است. برای انجام پژوهش ابتدا ساخت آغازگری-پایان بخشی در بندهای خبری نوشته های فارسی آموزان بررسی شده، آنگاه انواع آغازگرها از نظر متنی، بینافردی و تجربی بودن تعیین گردیده اند؛ سپس آغازگرهای نشاندار یا بی نشان مشخص شده اند. داده ها و نتایج بیانگر آن است که بسامد به کارگیری آغازگرهای مرکب و ساده با هم برابر بوده(هرکدام 43%) و آغازگر بندی 14% آغازگرها را تشکیل میدهد. از بین آغازگرهای مرکب، آغازگر متنی-تجربی(43/88%) بیشترین فراوانی را داشته است. نتایج همچنین موید بی نشان بودن بیشتر آغازگرها(81%) در بندهای خبری نوشته های فارسی آموزان غیرایرانی سطح تکمیلی و همچنین تفاوت بسامد به کارگیری آغازگرهای بی نشان در بندهای خبری در نوشتار فارسی آموزان با ملیت های گوناگون است.

هدف اصلی این پژوهش، طراحی آزمون مهارت (بسندگی) زبان فارسی بر پایه چهار مهارت زبانی درک شنیداری، درک خوانداری، صحبت کردن و نگارش است. فرضیه این پژوهش بر این اصل استوار است که این آزمون به لحاظ تجزیه و تحلیل آزمون سازی دارای پایایی و روایی لازم ، دارای سودمندی لازم ، قابل اجرا و کاربردی است و در نهایت منطبق با معیارهای استاندارد شده، طراحی شده است. جامعه آماری این پژوهش، فارسی آموزان مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) بودند و 130 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند که این زبان آموزان حداقل 4 ماه و حداکثر 12 ماه در این مرکز مشغول یادگیری زبان فارسی بوده اند. به منظور استاندارد سازی آزمون، پرسش های آزمون به صورت پیش آزمون در آزمون های پایان ترم بهار 94 و تابستان 94 مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) استفاده و بعد از آسیب شناسی پرسش ها و تجزیه و تحلیل، برای این آزمون انتخاب شده است. پرسش های آزمون پس از اجرا تحلیل شدند و پایایی و روایی آزمون، دو مشخصه مهم آزمون استاندارد، اندازه گیری شدند. پس از بررسی آزمون طراحی شده، نتایج آماری نشان دهنده این موضوع بوده اند که این آزمون، ضریب دشواری و ضریب تمیز بهینه ای دارد و دارای پایایی و روایی قابل قبولی نیز است و پیش بینی می شود که این آزمون سودمند و دارای کاربردی نیز است.