مهوش خادم الفقرایی

روبه رو شدن جوامع با تغییرات همواره با مقاومت همراه بوده است. پیش رفتن به سوی دنیای مدرن نیز به منزله تغییری بزرگ از این قاعده مستثنا نیست. برخی آداب جدید برآمده از دنیای مدرن، فارغ از ارزش گذاری های مثبت و منفی، به دلیل هم سو نبودن از سوی جامعه طرد شده و پیش داوری های متعددی پیرامون کسانی که از این آداب پیروی کنند شکل می گیرد. یکی از راهکارهای جامعه برای جلوگیری از تغییرات، داغ ننگ زدن است. زنان، به عنوان نیمی از اعضای جامعه، با قرار گرفتن در موقعیت هایی به مراتب حساسیت برانگیزتر از مردان، شرایط ویژه ای در این موقعیت پیدا می کنند. این پژوهش به بررسی چگونگی بازنمایی فیلم سینمایی زندگی مشترک آقای محمودی و بانو در رابطه با فرایند داغ ننگ خوردن به زنان در جریان مدرن شدنشان می پردازد. روش استفاده شده تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف است که چهار لایه «سطح سطح»، «عمق سطح»، «سطح عمق» و «عمق عمق» دارد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که سه مؤلفه «ساختارشکنی زن مدرن»، «عدم پذیرش زن مدرن از سوی سنت» و «برچسب زنی بر زن مدرن از سوی سنت» مراحل داغ ننگ زنی به زن مدرن در این فیلم است. بنابراین، استراتژی گفتمانی فیلم نشان می دهد که وجود ویژگی های مدرن در یک زن، شرایط را برای داغ ننگ خوردن او فراهم می کند.

تحصیل و آموزش مراحل اساسی زندگی هر فرد است که چنانچه واجد کیفیت و استاندارهای تعریف شده باشد، پرورش استعدادها و مهارت های افراد را به دنبال داشته و آنان را برای فعالیت در عرصه کسب و کار آماده می کند. از آنجا که تحصیل و اشتغال دو شاخص مهم برسازنده ابعاد کیفیت زندگی است مقاله حاضر در صدد است معانی ذهنی شهروندان شهر اصفهان در رابطه با چالش های موجود در فرآیند دستیابی به تحصیل، آموزش و اشتغال باکیفیت را مورد مطالعه قرار دهد. به منظور دستیابی به این هدف از پرسشنامه محقق ساخته، متشکل از سؤالات باز برای گردآوری اطلاعات استفاده شد. همچنین با بهره گیری از نمونه گیری خوشه ای، 1806 نفر از شهروندان 15 تا 65 سال شهر اصفهان به عنوان مشارکت کننده، مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج حاصل از تحلیل یافته های نشان دهنده آن است که از نظر مشارکت کنندگان پنج مؤلفه «عوامل آموزش»، «محتوای آموزش»، «امکانات آموزش»، «سیاست های آموزش» و «نظام آموزش» برسازنده کیفیت تحصیل و آموزش است. همچنین، کیفیت شغل و درآمد در چهار حیطه «ورود به فضای اشتغال»، «تصدی شغل و کسب درآمد»، «خروج از فضای اشتغال» و «بسترها و بنیان های شغل و درآمد» قابل شناسایی است.

کیفیت زندگی شهری، مفهومی (سازه ای) پیچیده، پویا و چندبعدی و متکی به شاخص های ذهنی (کیفی) و عینی (کمی) است. درون مایه اصلی کیفیت زندگی شهری، تأمین و ارضای نیازهای مادی و معنوی انسان به طور توأمان است. با توجه به اهمیت سازه کیفیت زندگی شهری در سیاست گذاری محلی در کلان شهرها، این پژوهش در شهر اصفهان با هدف تعیین اولویت های ابعاد کیفیت زندگی و همچنین شناسایی مؤلفه های برسازنده هرکدام از ابعاد، از دیدگاه شهروندان طراحی و اجرا شد. جامعه آماری این مطالعه که به شیوه پیمایش انجام شده است، 1806 نفر از شهروندان 15 تا 65 سال شهر اصفهان اند که با بهره گیری از نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای، انتخاب شدند. داده های کمی و کیفی این مطالعه به ترتیب با تکنیک تحلیل خوشه ای و تحلیل مضمون، تحلیل و دسته بندی شدند. نتایج این مطالعه نشان می دهد شهروندان اصفهانی ابعاد هفده گانه کیفیت زندگی را در پنج سطح زیستی، فرهنگی، آموزشی، مدنی و مدرن متمایز می کنند. در اولین سطح که بعد زیستی نامیده می شود، مهم ترین اولویت های شهروندان اصفهانی به ترتیب شغل و درآمد، مسکن، سلامت و بهداشت، ایمنی و امنیت و کیفیت آب و هواست. همچنین شهروندان شرکت کننده در این مطالعه، کیفیت زندگی شهری را در اصفهان در قالب سه مضمون فراگیر مطلوبیت شهر (تمیز، زیبا و چشم نواز، روشن، ایمن، امن، گذرهای سالم و هموار، زیرساخت های شهری سالم، ناوگان حمل ونقل ارزان، تمیز، خلوت، منظم و نو و واجد امکانات محله ای، تعاملات اجتماعی گرم و صمیمیانه)، تمهیدات شهر (تسهیل تملیک و تأمین مسکن، ترغیب به گردشگری، تقویت آداب فرهنگی، نوسازی) و تهدیدات شهر (مخاطرات شغلی و درآمدی، ناهنجاری های فرهنگی، ساختمان های متراکم و مرتفع، ازدحام، مهاجرپذیری، بحران آب، بیماری ها، آلودگی ها، مخاطرات صنعت، زوال فرهنگ بومی و میراث فرهنگی، مدیریت ناکارآمد و ترافیک) درک می کنند.

یکی از محورهای اصلی گفتمان انقلاب اسلامی دستیابی به عدالت است و ابراهیم حاتمی کیا به عنوان فیلمسازی برآمده از این گفتمان، همواره دغدغه اصلی خود را عدالت اجتماعی معرفی کرده است. این پژوهش نیزدر راستای تفسیر فیلم های حاتمی کیا نسبت به مسئله عدالت  با تکیه بر مفاهیم برآمده از نظریه جان رالز و جاسو و وگنر انجام می شود. برای این مطالعه، سه فیلم آژانس شیشه ای، ارتفاع پست و خروج با روش نمونه گیریِ معیاری، انتخاب و از طریق روش تحلیل روایت با رویکرد ساختارگرایی تحلیل شده است. یافته ها حاکی از آن است که گفتمان فیلم ها، جامعه ایران را جامعه ناعادلانه ای بازنمایی می کنند که در آن به کلیه مطالبات اقتصادیِ عدالت خواهان با لنز سیاسی-امنیتی نگریسته می شود. لذا نهادهای مربوطه به کارافتاده تا امنیت را دوباره برقرار کنند. نهادهای اختصاص دهنده، روند عدالت خواهی را با ترس از دشمن خارجی و دشمن داخلی معنا می کنند. از این قرار کنش عدالت خواهانه پایانی جزء سقوط برای عدالت خواهان به همراه ندارد. مرگ پاداش گیرنده و کان لم یکن شدن تحقق عدالت، سقوط کنشگران و ابهام در تحقق عدالت و بی نتیجه ماندن سفر از مصادیق این سقوط است. 

روابط اعضای خانواده ایرانی، متناسب با شرایط جدید، در سال های کنونی تغییر کرده و در حال شکل پذیری به گونه ای جدید است. سینمای ایران با خلق کلیشه هایی از روابط، شخصیت ها و موقعیت ها، نقش مهمی در برساخت ذهنی انسان ایرانی به روابط خانوادگی دارد. در همین زمینه، این مقاله به دنبال توصیف بازنمایی روابط عمودی و افقی اعضای خانواده در فیلم ها، تفسیر کنش های اعضای خانواده در موقعیت های بحران و حل مسئله و تفسیر پیوند وضعیت خانواده در فیلم ها با شرایط اجتماعی و سیاسی دهه هشتاد است. روش استفاده شده، تحلیل روایت است که با کمک نظریه چتمن سامان یافته و حجم نمونه متشکل از پنج فیلم شام آخر (1380)، تب (1382)، رؤیای خیس (1384)، کنعان (1386) و هفت دقیقه تا پاییز (1388) از دهه هشتاد است. نتایج حاکی از آن است که خانواده بازنمایی شده، خانواده ای بحران زده است. کنش های خشونت آمیز و رخداد طلاق، این بحران را نمایندگی می کنند و فاصله گیری از نقش های سنتی و فردگرایی دلایل این بحران اند. در این بین، سینمای ایران در موقعیت های بحران به جای حل مسئله مورد نظر، یا با بازگشت به سنت ها به شکل موقت، آن را به تأخیر می اندازند یا با ایجاد ابهام در روابط و نقش ها به تشدید بحران منجر می شود.

سینما به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای خلق روایت، به وفور از فضای شهر به عنوان بستر داستان گویی خود استفاده می کند؛ چراکه سینما به ذات نیازمند فضا است و تنها از طریق ظرفیت فضا است که می تواند داستان خود را بازگو کند. با تکیه بر همین اصل، این پژوهش به دنبال پاسخگویی به دو سؤال محوری است. اول آن که به طور کلی شهرهای بازنمایی شده در سینمای ایران از نظر مخاطبان آن دارای چه ویژگی هایی است و دوم مخاطبان سینمای ایران فضای شهری بازنمایی شده از اصفهان را با چه ویژگی هایی توصیف می کنند. جهت پاسخ به این پرسش ها از روش کیفی و تکنیک مصاحبه استفاده شد. یافته ها حاکی از آن بود که شهر بازنمایی شده در سینما دارای ویژگی هایی چون «فضایی متلاطم در ازدحام و آلودگی؛ فضایی با فانتزی های رمانتیک؛ فضایی گسترده شده در سطح و ارتفاع؛ فضایی با امکان قرارهای مخفی؛ فضای عریا نکننده اختلافات طبقاتی؛ فضایی مملو از خشونت و ناامنی» است؛ اما در رابطه با بازنمایی شهر اصفهان به ویژگی هایی همچون آرامش بخش، کند، تاریخی، بی هیاهو، با کالبد قدیمی و محصور اشاره شد که با واقعیت اصفهان در تضاد است.