سید محمدعلی میرجلیلی

اندیشه ورزی امروزه به مثابه یک ضرورت پایه در نظام های تربیتی و آموزشی مطرح می شود. حرکت در مسیر تمدن سازی مستلزم برخورداری از نظام آموزش وپرورشی است که تصویر روشنی از مفاهیم پایه و رایج داشته و الگوی برجسته ی خود را ارایه نماید. این پژوهش با هدف تدوین شبکه مضمونی اندیشه ورزی در آثار شهید مطهری صورت گرفته است. پس از بررسی اسنادی منابع مکتوب شهید مطهری، بر اساس اصول روش تحلیل مضمون (روش اترید-استرلینگ)، مفاهیم مرتبط با موضوع اندیشه ورزی در آرای ایشان دسته بندی شد. نتایج پژوهش در قالب 59 مضمون پایه ظاهر شدند و در گام بعدی 12 مضمون سازمان دهنده شناسایی گردید: استقلال فکری، توانایی تدبر، تصمیم گیری منطقی، روشن اندیشی، خوداصلاحی، نقادی، تجزیه و تحلیل، استدلال، کل نگری، خلاقیت، شخصیت توسعه یافته و ارزیابی. تعامل مضمون های ظهوریافته در قالب شبکه مضمونی اندیشه ورزی (مضمون مرکزی) ارایه شده است و زمینه ی نظری مناسبی برای پژوهش های میدانی و محتوایی در نظام آموزش وپرورش محسوب می گردد. شکل گیری این زنجیره مطالعاتی می تواند جایگاه اندیشه ورزی را در تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش تصریح کند.

سهروردی از بزرگترین فیلسوفان اسلامی و احیاگر فلسفه اشراق است که با تاکید بر اشراق که جمع استدلال عقلی و شهود است راهی میانه فلسفه مشاء و عرفان را ارایه نمود. او با تاکید بر تزکیه و خلوص باطن در پی رسیدن فرد به ادراک حضوری است که با درک مستقیم و بی واسطه از شیء که همان رویت شیء است حاصل می شود. این مسیر از مبانی اشراقی آغاز می شود و به غایت فلسفه اشراق که همان قرب به خدا و در نهایت فنای الهی است می رسد. رویکردی که در آن تمثیل نقش اصیلی را داراست. این پژوهش از نوع کیفی است که فلسفه اشراق را مورد تحلیل قرار می دهد واز بالاترین سطح تاویل و انتزاع برخوردار است و با توصیف و تبیین دیدگاه سهروردی به جایگاه تمثیل و تشریح مبانی آن درفلسفه اشراق می پردازد.

زمینه و هدف: افزایش آمار طلاق و متعاقب آن رشد تقاضا برای دریافت خدمات بهزیستی در بین زنان، طی سال های اخیر،  یکی از زمینه های مهم تغییرات اجتماعی در قلمرو خانواده ایرانی بوده است. این پژوهش با هدف فهم تفسیر زنان مطلقه تحت حمایت سازمان بهزیستی از زندگی پس از طلاق انجام گرفته است. روش و داده ها: گردآوری داده ها از طریق مصاحبه عمیق با 14 نفر از زنان مطلقه تحت حمایت سازمان بهزیستی شیراز انجام گرفته است. تحلیل داده ها بر اساس رویکرد استفهامی با استفاده از روش پدیدارشناسی تفسیری صورت گرفته است. یافته ها: یافته ها نشان می دهد شرایط زنان مطلقه از دو تفسیر عمده اثر می پذیرد: تفسیر آنها از موقعیت و شرایط خود و تفسیر جامعه و اطرافیان. مبتنی بر این منابع تفسیری، سه تم اصلی شامل: احساس رهایی، سلطه مضاعف و دلهره مکرر پس از طلاق، استخراج گردید. زنان در دوران زندگی پس از طلاق همانند دوران زندگی زناشویی، تحت سیطره ارزش های مردسالارانه قرار دارند و حتی احساس رهایی آنها نیز واجد این ویژگی است. از این رو، کنترل گری توسط اطرافیان در شئون مختلف زندگی آنها احساس می شود و آنها به طور مکرر دچار دلهره می شوند.  نتیجه گیری: حضور الزام ها و ساختارهای فرهنگی و به ویژه ارزش های مردسالارانه در پساپشت مفاهیم و تم های منتزع نشان می دهد جهت مدیریت شرایط و کاهش آسیب ها لازم است جهت گیری های پژوهشی به سمت شناخت عمیق تر این ساختارها هدایت شوند. پیام اصلی: فقدان دو مؤلفه مهارتی در میان زنان مطلقه تحت حمایت بهزیستی منجر به تجاربی منفی در آن ها شده است: مهارت ارتباطی و حل مسأله؛ و مهارت کسب درآمد مستقل. از این رو، برنامه ریزی های اجتماعی و فرهنگی در رابطه با این زنان بهتر است در این حوزه ها انجام گیرد.

هدف پژوهش حاضر، شناسایی، استخراج و دسته بندی ابعاد و مؤلفه های جامعه پذیری در آرای شهید مطهری (ره) و تدوین یک الگوی اسلامی-ایرانی در تربیت اجتماعی بوده است. در این پژوهش، مفهوم جامعه شناختی «جامعه پذیری» بر اساس تعریف سند بنیادین تحول آموزش وپرورش، به مثابه تربیت اجتماعی قلمداد شده است. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی، از نظر رویکرد، کیفی و از نظر نوع روش تحقیق، تفسیری با تکنیک تحلیل محتوای عرفی است. تعداد 108 مورد از آثار مکتوب شهید مطهری که در قالب کتاب چاپ شده اند، در این پژوهش موردبررسی و تحلیل و تفسیر قرار گرفت. بر اساس یافته های تفسیری این پژوهش، 73 زیرمقوله، 13 مقوله و 4 مؤلفه اصلی شامل احساس تعلق اجتماعی، پذیرش نقش و مسئولیت پذیری، گفتگو و ارتباطات اجتماعی و سنجش گرانه اندیشی استخراج گردید. این مؤلفه ها معیارهای تربیت سالم اجتماعی از دیدگاه شهید مطهری است و شاخص هایی برای انتقال آموزه های پایه اجتماعی به شهروندان محسوب می شود. با توجه به محوریت سند تحول بنیادین آموزش وپرورش در دستیابی به الگوی اسلامی-ایرانی تربیت، پیشنهاد می شود در گام پیاده سازی عملیاتی سند، از مؤلفه های مستخرج از آثار شهید مطهری بهره گرفته شود.

اخلاق دارای گرایش های زیادی است و هر بخش از حیات آدمی بایدها و نبایدهایی را مطالبه می کند. یکی از اخلاق هایی که به آن تأکید شده است، اخلاق زیست محیطی می باشد. اخلاق زیست محیطی، یکی از شاخه های فلسفه کاربردی است که با ارزش ها، باورها و گرایش ها سروکار دارد و مسائل نوپدید یا حل نشده اخلاقی درزمینه محیط زیست را بررسی می کند. در اسلام، اخلاق زیست محیطی و حفظ محیط زیست مورد تأکید و توجه قرارگرفته است. هدف پژوهش حاضر، بررس ی کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی ازنظر میزان توجه به مؤلفه های اخلاق زیست محیطی اسلامی و به منظور بهبود محتوای کتاب موردنظر بوده است. روش پژوهش، توصیف ی و از نوع تحلیل محتوا است. جامعه آماری ش امل کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی سال تحصیلی ۹۷-۹۸ بوده که با توجه به ماهیت موضوع نمونه گیری انجام نش ده و همه جامعه آماری بررس ی شده است. واحد تحلیل، تصویر و جمله در واحد زمینه ی بند است. ابزار به کار گرفته شده در این پژوهش جدول مقوله بندی است که بر اساس مقیاس دینداری مربوط به پژوهش خدایاری فرد استخراج گردیده است و شامل ۵ مؤلفه اخلاق زیست محیطی اسلامی می باشد. یافته های این پژوهش نشان داد که کل مفاهیم مرتبط با اخلاق زیست محیطی اسلامی در این کتاب، ۱۰۶ واحد بوده که در بعد متن، فراوانی مؤلفه های اخلاق زیست محیطی اسلامی ۷۵ مورد و در بعد تصاویر ۳۱ مورد بوده است. در این کتاب به ترتیب به مؤلفه های «بهره برداری بهین ه از منابع» ۶۵ مرتبه، «گسترش منابع طبیعی تجدیدپذیر» ۲۰ مرتبه، مؤلفه «رعایت بهداشت محیط» ۱۱ مرتبه، «پرهیز از آسیب زدن به محیط زیست» ۹ مرتبه اشاره و به مؤلفه «تأکید ب ر دوری از اس راف» هیچ اشاره ای نشده است.

      آموزش و پرورش با سه رکن اساسی شناخته می شود: معلم، دانش آموز و کتاب درسی. محتوای کتاب درسی، محور اصلی و نقشه راه دستیابی به اهداف خرد و کلان آموزش و پروش در هر جامعه ای محسوب می شود. از بین مقاطع تحصیلی، مقطع ابتدایی به عنوان سرآغاز شکل گیری شخصیت و آموزش، پایه ای ترین سال های تعلیم و تعلم و از میان کتب درسی، کتاب فارسی، به عنوان آموزش دهنده زبان رسمی و ملی جامعه ما، مهم ترین کتاب به شمار می آیند. از این رو، هدف اصلی این تحقیق، تحلیل محتوای کتاب های فارسی پیش دبستانی و اول ابتدایی و مقایسه ایندو بوده است. روش این تحقیق، تحلیل محتوای کیفی-صوری است و تمامی محتوای کتاب های یادشده (تصاویر، واژه ها، مطالب) به عنوان نمونه آماری و واحد تحلیل در نظرگرفته شده اند. نتایج تحقیق نشان داد که در دوره پیش دبستانی و پایه اول ابتدایی از بین مفاهیم محوری، خانواده (روابط خانوادگی، اعضای آن و...) در رتبه اول و سپس به ترتیب، آداب معاشرت (دوستان، معلم، افراد مختلف)، شناخت محیط اطراف (جانوران، گیاهان و دیگر عناصر محیطی)، بهداشت سلامتی و بالاخره امنیت و رفتارهای ایمن، دارای بیشترین ضریب تأثیر هستند. در بین مهارت های اجتماعی، روابط بین فردی، احترام، ادب و اخلاقیات، مراقبت از حیوانات و گیاهان، رفتارها و مراقبت های بهداشتی ومرتبط با سلامتی، به ترتیب از اهمیت بالاتری برخوردارند. از بین مهارت های چهارگانه (شنیدن، گفتن، خواندن و نوشتن) وجه غالب در دوره پیش دبستانی، بر شنیدن و گفتن و تصویرخوانی است؛ ولی در سال اول ابتدایی، مهارت های خواندن و نوشتن نیز به آن اضافه شده است. در مجموع، هماهنگی بالایی بین کتاب فارسی دوره پیش دبستانی و اول ابتدایی وجود دارد؛ اما غفلت از مهارت های نوین، مانند سواد رسانه ای، فضای مجازی، آداب ترافیک و شهرنشینی در هر دو کتاب مشهود است.

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش توسعه حرفه ای و توانمندسازی مدرسان دانشگاه  فرهنگیان بر ادراک دانشجویان از کیفیت تدریس است. روش تحقیق توصیفی و همبستگی از نوع مدل یابی معادلات ساختاری است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانشجویان دانشگاه فرهنگیان یزد به تعداد 718 نفر است که حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 250 نفر تعیین شد و با استفاده از روش نمونه گیری تصادفیِ ساده، پرسشنامه بین دانشجویان توزیع شده است. ابزار گردآوری اطلاعات سه پرسشنامه شاملِ پرسشنامه محقق ساخته توسعه حرفه ای، پرسشنامه توانمندسازی حرفه ای اسپریتزر (1995) و پرسشنامه ادراک از کیفیت تدریس سراج (2003) است. برای تجزیه و تحیل از مدل، معادلات ساختاری با نرم افزار لیزرل استفاده شد. نتایج نشان می دهد توسعه حرفه ای تأثیر مثبت و معناداری بر توانمندسازی و ادراک از کیفیت تدریس دارد. توانمندسازی تأثیر مثبت و معناداری بر ادراک از کیفیت تدریس دارد. توسعه حرفه ای به صورت غیرمستقیم از طریق توانمندسازی تأثیر غیرمستقیم مثبت و معنادار بر ادراک دانشجویان از کیفیت تدریس دارد. در مجموع، یافته های پژوهش بر نقش توسعه حرفه ای و توانمندسازی مدرسان دانشگاه فرهنگیان بر ادراک دانشجویان از کیفیت تدریس تأکید می کنند.