پرویز صبوری کزج

بحث جنسیت از مقولات مهم تمدنی است که اسلام نیز در قالب مفهوم عدالت جنسیتی بدان توجه داشته است. عدالت جنسیّتی پدیده ای است که رشد و تعالی فرد، بنیان خانواده و سلامت جامعه را تضمین می کند. این پژوهش با هدف مطالعه عدالت جنسیّتی در آرمان شهر اسلامی، از منظر قرآن کریم با روش تلفیقی (کمّی و کیفی) انجام شده است. جامعه آماری پژوهش کل آیات قرآن (6236آیه) است. داده های گردآوری شده با استفاده از نرم افزارEXCEL و MAXQDA مورد بررسی و تحلیل واقع شد. نتایج یافته ها نشان داد، از منظر قرآن تفاوتی بین زن و مرد از لحاظ آفرینش و سرشت آنها وجود ندارد و زن و مرد در ابعاد مختلف عدالت جنسیّتی حقوق و تکالیف یکسانی دارند. ابعاد شناسایی شده عدالت جنسیّتی در آیات قرآن عبارتند از: 1.عدالت در آفرینش زن و مرد، 2.عدالت در مالکیّت، 3.عدالت در آزادی عمل، 4.عدالت در حقوق متقابل همسر. همچنین با شمارش واژگان جنسیّتی مشخص شد، 80 آیه مربوط به جنس مرد در و 73 آیه مربوط به جنس زن، آمده است. از منظر قرآن راهکارهای تحقق عدالت جنسیّتی در آرمان شهر اسلامی عبارتند از: ترویج معنویّت در خانواده، حسن معاشرت، مشورت و همفکری، صداقت و اعتماد، تقسیم کار و تعاون، کنترل غیر رسمی.

فرهنگ مقاومت و پایداری، جهاد و شهادت از عناصر فرهنگ انقلاب اسلامی ایران است که کارآمدترین و شورانگیزترین پدیده ها را در عرصه دفاع مقدس و در صحنه های بین المللی و مدیریت جامعه، به جهانیان نشان داده است. تحلیل فرهنگ ایثار و شهادت به عنوان هویت فرهنگی جامعه ایران، از این حیث دارای اهمیت است که استکبار جهانی با ابزارهای فرهنگی و اقتصادی همواره درصدد استحاله و شبیخون فرهنگی جامعه اسلامی است. این پژوهش باهدف تحلیل فرهنگ ایثار و شهادت در وصیت نامه های شهدای دفاع مقدس انجام شده است. روش پژوهش، پدیدار شناسی است که واحدهای معنایی و مفاهیم عمده، از طریق تکنیک کولایزی با استفاده از نرم افزار مکس کیودا کشف شده است. جامعه آماری شامل کلیه شهدای دفاع مقدس شهرستان خلخال می باشد که براساس اعلام اداره بنیاد شهید و امور ایثارگران شهرستان خلخال357 نفر می باشند. روش نمونه گیری از نوع هدفمند بوده که تعداد46 وصیت نامه مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد؛ شهدای گرانقدر در وصیت نامه هایشان تعداد46 مفهوم را در رابطه با فرهنگ ایثار و شهادت بیان کرده اند که با فرمول بندی مفاهیم کشف شده سه خوشه موضوعی استخراج شد که عبارتند از ؛1- فرصت های تقویت فرهنگ ایثار و شهادت، 2- آسیب های تقویت فرهنگ ایثار و شهادت، 3- راهکار های تقویت فرهنگ ایثار و شهادت.

از عوامل تعیین کننده عدالت طلبی و سلطه جویی، ادراک هر فرد از عدالت جنسیتی است. این پژوهش با هدف مطالعه ادراک عدالت جنسیتی زنان و نقش عوامل جامعه شناختی در پیدایش این پدیده در بستر قومیت انجام شده است. مبانی نظری پژوهش براساس نظریه های هومنز، بوردیو و پارسونز تدوین یافته است. روش پژوهش از نوع پیمایش است که داده ها با ابزار پرسش نامه محقق ساخته گردآوری شده است. جامعه آماری شامل کلیه زنان بالای20سال اقوام ترک، کرد و گیلک شهرستان های اردبیل، پارس آباد، خلخال، سنندج، پیرانشهر، بیجار، رشت، لاهیجان و تالش است. روش نمونه گیری هدفمند و از نوع سهمیه ای است. نتایج پژوهش نشان داد 52درصد از پاسخ دهندگان تعریف عدالت جنسیتی را به ویژگی های فرهنگی و اجتماعی ارجاع می دهند و نقش عوامل طبیعی و بیولوژیکی را در شکل دهی به عدالت جنسیتی مفروض نمی دانند. آزمون های مقایسه ای بیشترین اختلاف برداشت از ادراک عدالت جنسیتی را بین قوم کرد و گیلک نشان داد. آزمون های تحلیل چند متغیره تفاوت ابعاد ادراک عدالت جنسیتی را برحسب متغیرهای سرمایه فرهنگی، سرمایه اجتماعی، سرمایه نمادین، سرمایه اقتصادی، سرمایه عاطفی و تصورات قالبی بین اقوام ترک، کرد و گیلک تأیید کرد.

تحلیل پدیده های پیرامون دفاع مقدس به دلیل عظمت این رویداد و نقش آن در درک درست گفتمان انقلاب اسلامی از اهمیت بسزایی برخودار است. شهداء، کنشگران و میدان داران عرصه نبرد هشت سال دفاع مقدس، مبانی فکری و آرمانی خود را در قالب وصیت نامه، به مثابه منشور انقلاب اسلامی ایران برای نسل های آینده به یادگار گذاشته اند. این پژوهش با هدف تحلیل گفتمان وصیت نامه سرداران شهید شهرستان خلخال، با روش پدام (روش تحلیل گفتمان کاربردی)، انجام شده است. با تحلیل وصیت نامه ها، هشت دال گفتمانی استخراج شد که عبارتند از: 1- جهاد به مثابه آزمونی برای تقرّب الهی، 2- زنده نگه داشتن دین اسلام و زمینه سازی برای ظهور حضرت مهدی موعود(عج)، 3- وحدت حول اطاعت از ولایت فقیه، 4- عقلانیّت و معنویت، 5- تأکید بر حق الله  و حق الناس، 6- شهادت طلبی و یاد امام حسین (ع)، 7- استکبار ستیزی، 8- مسجد؛ به عنوان پایگاه فکری و نظامی.

ترسیم جامعه آرمانی، نگاهی انتقادآمیز به وضع موجود جامعه است که دغدغه طراحان آن، رساندن انسان به سعادت است. این پژوهش درصدد تعیین چارچوب مفهومی جامعه آرمانی و راه های شکل دهی به آن در منظومه فکری و سیره شهدای دفاع مقدس است. روش پژوهش، روش تحلیل محتواست. جامعه آماری پژوهش، مجموعه آثار مکتوب شهدای دفاع مقدس و خاطره هایی است که از آنها نقل شده است. شیوه نمونه گیری هدفمند است. اعتبار ابزار سنجش با استفاده از آزمون کاپا (0.88) تعیین شده است. داده های جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار MAXQDA و SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتیجه پژوهش نشان داد که مشخّصه اصلی جامعه آرمانی از دیدگاه شهدا، جامعه ای است عدالت محور و عقلانی. مقوله هایی که برای رسیدن به چنین جامعه ای تعیین شده، عبارت اند از: متخلّق شدن به خُلق خدایی، نهادینه شدن فرهنگ قرآن در جامعه، ولایت پذیری از معصومین و ولیّ امر زمان، همراهی ایمان، علم و عمل، خانواده گرایی، وحدت و یک پارچگی، داشتن بصیرت سیاسی و استقامت در برابر ستمگران زمان.

برداشت از چگونگی توزیع فرصت ها و منابع در شکل گیری نابرابری ها مؤثر است. ادراک عدالت جنسیتی متأثر از فضای گفتمانی و ساختارهای ذهنیتی است. به همین دلیل، این پژوهش با هدف مطالعه ادراک عدالت جنسیتی در بستر قومیت به مثابه زمینه فرهنگی اجتماعی پدیده های اجتماعی با روش کیفی از نوع نظریه زمینه ای انجام شده است. روش نمونه گیری این پژوهش، هدفمند از نوع حداکثر اختلاف است که مصاحبه عمیق با تعداد 19 نفر از اقوام ترک، کرد و گیلک در 9 شهرستان تا اشباع نظری ادامه یافت. نوع برداشت از عدالت جنسیتی، مقوله های عدالت جنسیتی و عوامل تعیین کننده ادراک عدالت جنسیتی با روش گرندد تئوری با استفاده از نرم افزار مکس کیو دآ کشف شد. نتیجه یافته های پژوهش نشان داد اقوام ترک، کرد و گیلک دو نوع برداشت از عدالت جنسیتی دارند: 1. ادراک عدالت جنسیتی سنتی و 2. ادراک عدالت جنسیتی مدرن. آن ها همچنین ادراک عدالت جنسیتی را با چهار مقوله عمده بازتعریف کردند که عبارت اند از: 1. عدالت مناسکی، 2. عدالت در توانمندی، 3. عدالت مبادله ای و 4. عدالت در آزادی عمل. عواملی که در پدیدآیی عدالت جنسیتی از روایات کشف شد عبارت اند از: سرمایه عاطفی، سرمایه نمادین، سرمایه فرهنگی، سرمایه اقتصادی، سرمایه اجتماعی و تفکر قالبی.