باقر پورجواد اصل

یکی از ارکان برنامه های توسعه توجه به ساخت مساکن روستایی نوساز است. نوسازی این مساکن بدون توجه به مباحث هویتی و پیشینه تاریخی روستاها و تداوم الگوهای بومی امکان پذیر نیست. زمینه های تداوم الگوهای سکونتی درگرو شناخت معماری بومی است. ازاین رو تبیین فرایند الگویابی معماری بومی و استخراج این الگوهای جهت استفاده در طراحی های جدید ضروری است. روستای صور استان آذربایجان شرقی یکی از روستاهای واجد ارزش های تاریخی و معماری بومی است. پژوهش حاضر  به بررسی الگوهای بومی مسکن روستای صور و فرایند الگویابی جهت کاربست در ساخت مساکن نوساز می پردازد.این پژوهش ازنظر فرایند اجرا، کیفی محسوب می شود و برای رسیدن به اهداف خود از روش توصیفی-تحلیلی-اکتشافی بهره می برد. برای این منظور ضمن مرور ادبیات موضوعی به تبیین فرایند الگویابی الگوهای بومی پرداخته و سپس این مراحل را در نمونه موردی روستای صور موردبررسی دقیق قرار می دهد. یافته های تحقیق نشان می دهد که در فرایند الگویابی معماری بومی چهار مرحله شناخت جامع وضع موجود بر اساس مطالعات کتابخانه ای و میدانی، استخراج مؤلفه های مؤثر بر مسکن روستایی، ارائه الگوی اولیه مسکن روستایی و سپس تدقیق این الگو بر مبنای تغییرات شیوه زیست معاصر روستائیان ضروری است. بر این مبنا مؤلفه های اصلی مؤثر بر مسکن روستایی صور شاملِ شیب، جهت گیری، بستر و سازمان فضایی مسکن شناسایی شدند. الگوی اولیه بر مبنای مرکزیت حیاط در مسکن روستایی صور و لزوم ارتباط فیزیکی و بصری تمام فضاها با حیاط و سازمان دهی فضاها با عمق فضایی کم، و در ادامه الگوی نهایی با افزودن فضاهای مفصلی و بهداشتی پیشنهاد شدند.

بیان مسئله: امروزه یکی از مسائل مهم بافت های تاریخی، نمای ساختمان های نوساز هستند. ضوابط موجود برمبنای مؤلفه های متعددی تدوین شده اند تا علاوه بر ایجاد نماهایی متناسب و همگون با بستر و ابنیه تاریخی آن محدوده، با یکدیگر نیز هماهنگی داشته باشند؛ این در حالی است که با حضور در محدوده های تاریخی شهر، می توان طیف متنوعی از نماهای نوساز را شاهد بود که از نظر هماهنگی با یکدیگر و همگونی با بستر، در وضعیت مناسبی قرار ندارند. هدف: هدف نوشتار حاضر شناسایی نقاط ضعف و نواقص ناشی از عدم تحقق اهداف دستورالعمل های تدوین شده در این زمینه از طریق واکاوی دستورالعمل های موجود نماسازی در محدوده تاریخی شهر تبریز و بررسی ابعاد تحقق پذیری آن می باشد. روش: نوشتار حاضر از نظر فرایند اجرا، کیفی می باشد و با بهره مندی از روش توصیفی- تحلیلی و استناد به متون علمی و انجام مطالعات میدانی به گردآوری منابع پرداخته است. یافته ها: بررسی های انجام گرفته حاکی از دو نوع نارسایی عمده (نظری و عملی) در ارتباط با تحقق پذیری دستورالعمل نماسازی می باشد. نتیجه گیری: انجام اقدامات لازم در دو حوزه نظری (بازنگری دستورالعمل طراحی و اجرای نمای ساختمان ها در محور تاریخی- فرهنگی تبریز و تدوین مواردی شفاف و متناسب با ارزش ها و پتانسیل های معماری کشور) و حوزه عملی (ایجاد سیستم های نوین نظارت بر طراحی و اجرا نماهای نوساز به ویژه در حیطه دانش معماری) ضروری است.

بیان مسئله : امروزه یکی از مسائل بسیار مهم در بافت شهری و به ویژه بافت تاریخی- فرهنگی هر شهر، نمای ساختمان های نوساز است. خانه های تاریخی یکی از گنجینه های ارزشمند معماری هستند که می توان از تجارب آنها در نمای ساختمان های نوساز استفاده کرد. با وجود اهمیت این موضوع و ضرورت دستیابی به الگوهای معماری نمای خانه های تاریخی، امروزه مطالعات پراکنده و اندکی در این زمینه وجود دارد. پژوهش حاضر با الگوشناسی نمای خانه های تاریخی تبریز در پی پاسخگویی به چگونگی بهره مندی از نمای خانه های تاریخی، در طراحی نمای ساختمان های نوساز است. هدف پژوهش : این تحقیق به دنبال آگاهی از عناصر و جزئیات معماری نمای خانه های تاریخی به منظور استخراج الگوها و شیوه های به کاررفته در نمای آنها است تا بتوان با بهره مندی از وضعیت موجود نمای خانه های تاریخی، الگوهای جدیدی برای ساختمان های نوساز ارائه داد و درعین حال زمینه بهره برداری نادرست از قابلیت های کالبدی نماهای تاریخی در نماهای مرسوم امروزی را از بین برد. روش پژوهش : در این راستا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به توصیف و تفسیر وضعیت و عناصر موجود در نمای خانه های تاریخی و منتخب پژوهش پرداخته و با کسب اطلاعات مورد نیاز از دو روش کتابخانه ای و میدانی، تحلیل های مربوط به اجزا و عناصر تشکیل دهنده نمای خانه های تاریخی انجام می شود. نتیجه گیری : نتیجه پژوهش به نحوه استفاده از الگوها و عناصر حاصل از تحلیل های فوق در نمای ساختمان های نوساز مربوط است. به عبارتی در این پژوهش پس از الگوشناسی نمای خانه های تاریخی و شناسایی عناصر کالبدی و زیبایی شناختی آنها، مؤلفه های کارا در نمای ساختمان های نوساز معرفی شده اند.

مساکن روستایی جدید به سرعت درحال تغییر چهره دادن و شبیه شدن به معماری شهری هستند. دراین روند تنوع اقلیمی حاکم بر سطح مناطق مختلف نادیده گرفته شده و عموماً مساکن روستایی با سازمان فضایی یکسان برای مناطق اقلیمی متنوع ساخته می شود. هدف از این پژوهش، شناخت سازمان فضایی مسکن روستایی استان آذربایجان شرقی بر اساس تنوع اقلیمی حاکم بر این استان است. در پژوهش اخیر از روش تحلیلی نحو فضایی (چیدمان فضایی)، به منظور بررسی سازمان فضایی مسکن روستایی استفاده شده است. برای انتخاب نمونه های مورد بررسی، ابتدا روستاهای مورد مطالعه بر مبنای پهنه بندی اقلیمی استان به روش خوشه ای به تعداد 9 مورد گزینش شده و سپس تمام خانه های بومی موجود در روستاهای منتخب مورد برداشت دقیق میدانی قرار گرفته اند. تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از مطالعات میدانی این خانه ها به وسیله نرم افزار «دپت مپ» و «ای-گراف» بوده است. برخلاف تصور رایج مبنی بر حضور همزمان سه الگوی فضای باز، نیمه باز و پوشیده در مساکن روستایی استان، الگوی حاکم بر ارتباط فضایی خانه های روستایی استان از ترکیب فضاهای باز و پوشیده تشکیل شده است که به ندرت و با معتدل شدن شرایط اقلیمی در برخی از مناطق خاص، الگوی فضای نیمه باز به این سازمان افزوده می شود. شرایط اقلیمی بیشترین تاثیر را بر روی مولفه هم پیوندی و عمق فضایی مساکن روستایی داشته است به طوری که گونه های مساکن روستایی از منظر میزان عمق و اندازه هم پیوندی به شرایط اقلیمی مختلف پاسخ می دهند. همچنین کمترین تأثیر شرایط اقلیمی مربوط به مؤلفه عرصه بندی خانه های روستایی است که سلسله مراتب استقرار فضاهای مختلف در آن ها تقریباً در سراسر استان یکسان است.