محمدرضا فاضلی

یکی از مهم ترین موضوعاتی که مورد اهتمام جدی اندیشمندان و متفکران غربی در فضای مطالعات اسلامی قرار گرفته، اندیشه موعودگرایی است. هانری کربن از جمله اندیشمندان پرآوازه ای است که پژوهش در مورد دکترین موعودگرایی را در صدر مطالعات اسلامی خود قرار داده است و لذا پرداختن به اندیشه های وی، به ویژه ایده موعودگرایی، اهمیت بسزایی دارد. آنچه توجه به آن در فضای اندیشه اسلامی بسیار ضروری می نماید این پرسش است که کُربن در سیر مطالعات اسلامی خویش، به چه میزان توانسته است به کُنه و حقیقت اندیشه موعودگرایی از منظر قرآن و روایات راه یابد؟ نوشتار حاضر کوشیده است با استمداد از روش توصیفی تحلیلی، اندیشه موعودگرایی کُربن و میزان انطباق دیدگاه وی با آموزه های قرآن و روایات را بررسی کند. نتایج تحقیق نشان می دهد که اندیشه موعودگرایی کربن نقاط مثبتی مانند استفاده از روش پدیدارشناسی در پژوهش، توجه به ظهور امام عصر (عج) به عنوان آشکارکننده زوایای باطنی دین، درنظرگرفتن امام عصر (عج) به عنوان تجلی ذات خداوند و تقض توهمات مدعیان دروغین و نیز نقاطی منفی ازجمله بی توجهی به اقامه عدل در رسالت امام عصر (عج)، بی توجهی به وظایف منتظران در حوزه رسالت امام عصر (عج)، تأثیر پذیری از نظریه عالم هورقلیا در بیان زمان و مکان زندگی امام عصر (عج)، استناد صرف به خطبه البیان در بحث انسان کامل دارد. روش گردآوری داده ها در این پژوهش کتابخانه ای است.

تغییر و تحول و زندگی در شرایط و دنیایی متفاوت، بطور طبیعی زاینده افکاری جدید خواهد بود. نسل جوان بطور طبیعی دارای ایده های نو برای اداره جامعه است. چرا که از منظرگاه متفاوت به مسایل می نگردد و دنیای ذهنی او متفاوت از پیشینیان است. این ویژگی می تواند مولد فرصت های مناسبی برای تحول و تکاپو در هر جامعه ای باشد. دوران جوانی را می توان نقطه اوج تجلی اراده سالاری دانست. نیروی جوانی برآمده از سه مولفه انرژی، امید، ابتکار است که می تواند آن را مبدل به موتور محرک جامعه نماید. قشر جوان در هر جامعه ای به لحاظ برخورداری از توان، انرژی و استعدادهای فراوان قادر است، نقش تعیین کننده ای در آینده آن جامعه داشته باشد و جوانان در هر جامعه ای سرمایه اصلی آن جامعه محسوب می گردند که می توانند زمینه های رشد و پیشرفت آن جامعه را در عرصه های مختلف فراهم نمایند. این پژوهش با رویکرد توصیفی- اکتشافی بدنبال آن است تا بر مبنای روش «تحلیل محتوا» در مطالعات علوم انسانی، الگوی «جوان انقلابی» را از دیدگاه فرزانه حکیم انقلاب، حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، متناسب با روش شناسی تحقیق و اهداف ارایه نماید. تحقیق، ناظر به شناسایی و معرفی مضامین اصلی، از درون داده ها با استفاده از بیانات مقام معظم رهبری به صورت تمام خوانی تا رسیدن به اشباع، مورد مطالعه قرار گرفته است. از کدگذاری (مفهوم سازی) ۳۸۶کد و مفهوم، ۴۸ مضمون سازمان دهنده و ۶ مضمون اصلی به نام معنویت گرایی» «بصیرت» «انقلابی گری» «دانایی محوری» «کارآمدی» و «تمدن ساز» در قالب «الگوی جوان انقلابی» شکل گرفت.

قاضی نورالله شوشتری از جایگاه علمی و مقام معنوی ویژه ای برخوردار بوده و در بیش از بیست علم از علوم عقلی و نقلی از جمله تفسیر قرآن کریم تخصص داشته است. یکی از موضوعاتی که درباره تفسیر قرآن مطرح است، روش شناسی تفسیر و روش مفسر است که مورد توجه پژوهشگران قرآنی است. یکی از تفاسیر قابل توجه و مهم در قرن یازدهم هجری کتاب <em>کشف القناع عما وقع فی تفسیر البیضاوی من خلل و زلل</em> است که حاشیه قاضی نورالله شوشتری بر تفسیر بیضاوی (<em>أنوار التنزیل و أسرار التأویل</em> ) از سوره حمد تا مائده است. در این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی سعی شده است تا روش و گرایش تفسیری این مفسر بررسی شود، هرچند گرایش ایشان به کلام سبب شده است از روش تفسیر قرآن به عقل بیشتر بهره ببرد؛ اما نمونه هایی از روش تفسیر قرآن به قرآن و قرآن به سنت نیز در تفسیر وی وجود دارد. درنتیجه می توان گفت روش تفسیری ایشان، روشی نسبتاً جامع در تفسیر قرآن کریم است.

قاضی نورالله شوشتری از جایگاه علمی و مقام معنوی ویژهای برخوردار بوده و در بیش از بیست علم از علوم عقلی و نقلی از جمله تفسیر قرآن کریم تخصص داشته است. یکی از موضوعاتی که درباره تفسیر قرآن مطرح است، روششناسی تفسیر و روش مفسر است که مورد توجه پژوهشگران قرآنی است. یکی از تفاسیر قابل توجه و مهم در قرن یازدهم هجری کتاب کشف القناع عما وقع فی تفسیر البیضاوی من خلل و زلل است که حاشیه قاضی نورالله شوشتری بر تفسیر بیضاوی ( أنوار التنزیل و أسرار التأویل ) از سوره حمد تا مائده است. در این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی سعی شده است تا روش و گرایش تفسیری این مفسر بررسی شود، هرچند گرایش ایشان به کلام سبب شده است از روش تفسیر قرآن به عقل بیشتر بهره ببرد؛ اما نمونههایی از روش تفسیر قرآن به قرآن و قرآن به سنت نیز در تفسیر وی وجود دارد. درنتیجه میتوان گفت روش تفسیری ایشان، روشی نسبتاً جامع در تفسیر قرآن کریم است.

معرفت سیاسی، پایه شناخت فعال رفتار سیاسی مدیران است و برای دستیابی به اهداف نظام یک رهیافت ارزشمند تلقی می شود. این مقاله که یک پژوهش بنیادی از نوع توصیفی اکتشافی است، تلاش دارد تا بر مبنای روش «داده بنیاد»، از مجموعه بیانات رهبر معظم انقلاب، عوامل پیدایشی «سواد انقلاب اسلامی» ارائه شود. معرفی مفاهیم، مقوله و فرامقوله های رویش یافته از درون داده ها به صورت تمام خوانی تا رسیدن به اشباع، مورد مطالعه قرار گرفته است. از سه نوع کدگذاری (مفهوم سازی) باز، محوری، انتخابی، 1476 کد اولیه، 85 کد ثانویه و مفهوم، 24 مقوله و 6 فرامقوله به نام متغیرهای علّی، محوری، مؤثر، راهبردی، زمینه ساز و پیامدی به دست آمد. متغیرهای پیدایشی سواد انقلاب اسلامی در مدیران و مسئولان نظام شامل بصیرت، تدبیر، الگوپذیری و ولایتمداری شد که «معرفت سیاسی» نام گرفت.

انقلاب اسلامی دارای جایگاه والا با اهداف مشخص در تداوم انقلاب حضرت خاتم در نظام الهی است و نقش خواص و کارگزاران آن، منطبق با جریان نظام مند این مسیر است. و از آنجاکه مدیران در رأس امور به عنوان الگوی پیش روی مردم تأثیری عمیق در فرآیند فرهنگ سازی رفتاری مردم دارند، باید از دانش کافی برای مقابله با تهدیدات برخوردار بوده که شناخت سواد انقلاب اسلامی به عنوان شاخص این مهم را میسر خواهد نمود. سواد انقلاب اسلامی عامل افزایش آگاهی، شناخت و شکل دهی فرایند ذهنی و باور مدیران برای دریافت درک عمیقی از انقلاب و مهارت های مانایی در آن است. پژوهش حاضر که از نوع بنیادی و توصیفی- اکتشافی است از راهبرد «نظریه پردازی داده بنیاد» در مطالعات علوم انسانی، از مجموعه ی بیانات رهبر معظم انقلاب ، به دنبال پاسخ به این سؤال اساسی است که «سواد انقلاب اسلامی» برای مدیران از نگاه مقام معظم رهبری دارای چه ابعادی است؟ بدین منظور بیانات معظم له طی سال های 1368 تا 1398 به صورت تمام خوانی تا رسیدن به اشباع، مورد مطالعه قرار گرفت. هم زمان با جمع آوری داده ها، اطلاعات، مفاهیم و مقوله ها رویش گرفت. یافته های تحقیق نشان می دهد ابعاد نهایی سواد انقلاب اسلامی مشتمل بر چهار مقوله «باور و ایمان» ، «توانایی و مهارت»، «آگاهی و بینش» و «کمال طلبی» است که از الگوی سواد انقلاب اسلامی احصاء گردید.

انقلاب اسلامی دارای جایگاه والا با اهداف مشخص در تداوم انقلاب حضرت خاتم در نظام الهی است و نقش خواص و کارگزاران آن، منطبق با جریان نظام مند این مسیر است و تداوم انقلاب جز با مانایی مدیران در پناه رشد و تعالی آنان میسر نخواهد شد. این پژوهش که از نوع بنیادی و توصیفی اکتشافی و به دنبال استخراج "الگوی مفهومی سواد انقلاب اسلامی برای مدیران" است. تحقیق، ناظر به شناسایی و معرفی مفاهیم، مقوله ها و فرامقوله های رویش یافته از درون داده های حاصل از بیانات بنیانگذار انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی در صحیفه 21 جلدی است که به صورت تمام خوانی تا رسیدن به اشباع مورد مطالعه قرار گرفته است. از سه نوع شناسه گذاری (مفهوم سازی) باز، محوری، انتخابی، 358 گزاره، 59 شناسه و مفهوم، 20 مقوله و 6 فرامقوله به نام متغیرهای علی، محوری، مداخله گر، راهبردی، زمینه ساز و پیامدی به دست آمد. مفهوم «سواد انقلاب اسلامی» به عنوان مقوله محوری انتخاب شد و عوامل مورد نظر مرتبط در الگوی به دست آمده ارائه گردید. عوامل عبارت است از: بصیرت انقلابی، ایمان انقلابی و تعالیگرایی به عنوان عوامل محوری؛ معنویتگرایی، خودسازی، آخرتگرایی و اسلامگرایی به عنوان عوامل زمینه ساز؛ روحیه انقلابی، عزم راسخ، انسجام انقلابی و تعهد انقلابی به عنوان عوامل راهبردی؛ حافظ انقلاب، قانونمندی، عملگرایی، خدمتگزاری و مدیریت جهادی به عنوان عوامل پیامدی؛ تفکر انقلابی و ویژگی انقلابی به عنوان عوامل مداخله گر؛ تفکر انقلابی و آگاهی انقلابی به عنوان عوامل علی.

وجود عوامل تقویت کننده، موجب افزایش بهره وری و تحقق اهداف سازمانی است. گرایش مدیران به معارف اسلامی، یکی از راه های ایجاد کنترل درونی در آنهاست و باعث می شود مدیران با توجه به باورها و ارزش های خود، اقدام به رفتار مناسب در جهت پیشبرد اهداف سازمانی کنند. در این تحقیق که یک پژوهش بنیادی از نوع توصیفی اکتشافی است، تلاش شده تا بر مبنای روش «نظریه پردازی داده بنیاد» در مطالعات علوم انسانی، از مجموعه بیانات رهبر معظم انقلاب، عوامل زمینه ساز و تقویت کننده «سواد انقلاب اسلامی» برای مدیران، متناسب با روش شناسی تحقیق و اهداف ارائه شود.  در این تحقیق، به شناسایی و معرفی مفاهیم، مقوله ها و فرامقوله های رویش یافته از درون داده ها با استفاده از بیانات مقام معظم رهبری به صورت تمام خوانی تا رسیدن به اشباع، پرداخته شده است. از سه نوع کدگذاری (مفهوم سازی) باز، محوری، انتخابی، 84 کد و مفهوم، 24 مقوله و 6 فرامقوله به نام متغیرهای علّی، محوری، مداخله گر، راهبردی، زمینه ساز و پیامدی به دست آمد. متغیرهای زمینه ساز سواد انقلاب اسلامی در مدیران و مسئولان نظام شامل معنویت گرایی، خودسازی، آخرت گرایی، اسلام گرایی و تکلیف مداری شد که «معرفت دینی» نام گرفت.