شهلا کلبعلی

نماد پردازی یکی از جریان های مهم ادبی است که در ادبیات دفاع مقدس، از بازتاب و جایگاه ویژه ای برخوردار است. چنانکه مخاطب با مطالعه این نمادها و کهن الگوها، ضمن رمزگشایی از آن ها به التذاذ ادبی دست یافته و با معیارها و سبک و اندیشه نویسنده آشنا می گردد. کهن الگوهایی که طی سال های متمادی به ضمیر ناخودآگاه انسان به ارث رسیده است و در شکل و هیئت نمادها متبلور شده اند. راضیه تجار، ازجمله نویسندگان معاصر و پرکار در حوزه ادبیات دفاع مقدس است. وی داستان های زیادی از زندگی و ایثار رزمندگان و شهدا نوشته است. او با کاربرد نمادهای مقاومت، نظیر گل سرخ، کبوتر، پرنده و رود، دریا و ماه و... به توصیف هنرمندانه ای از ویژگی های شهدا و رزمندگان پرداخته و آنان را به آینده ای روشن و پیوستن به عرصه های مبارزه تشویق کرده است. هدف از این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی، انجام گرفته است، واکاوی نمادهای طبیعی مقاومت در سه اثر منتخب راضیه  تجار و تجزیه وتحلیل و معرفی آن هاست. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که راضیه تجار با هفت دسته از نمادهای طبیعی، در این سه اثر، به نمادپردازی پرداخته است و کتاب «گمان مبر که شعله بمیرد» متعلق به دهه هشتاد که دهه طلایی آثار تجارمی باشد، به دلیل فنی تر شدن داستا ن های دفاع مقدس در این دهه، بالاترین میزان کاربرد نمادهای طبیعی مقاومت را به خود اختصاص داده است و کتاب «ستاره من» متعلق به دهه هفتاد به دلیل عینی تر بودن داستان های جنگ در دهه های نخستین کمترین میزان کاربرد نمادها را به خود اختصاص داده است.

راضیه تجار یکی از نویسندگان فعال در حوزه دفاع مقدس است که آثار زیادی در مورد جنگ تحمیلی و رزمندگان به رشته تحریر درآورده است. تجار در بین نویسندگان معاصر با نوشتن کتاب های متعدد در عرصه ادبیات پایداری، تعهد خود را نسبت به ارزش ها و آرمان ها نشان داده و شورآفرینی و جان فشانی رزمندگان را به نحو شایسته و بایسته ترسیم کرده است. کوشش ها و مسئولیت پذیری او در عرصه داستان های دفاع مقدس قابل توجه است. این مقاله تلاش دارد با بررسی آثار منتخب از دهه های هفتاد، هشتاد و نود وی، جلوه های شهادت را در هر کتاب، بررسی نموده و به این سؤال که فرهنگ شهادت در هر کتاب چگونه با چه ویژگی هایی جلوه گری می کند، پاسخ دهد. این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی انجام گرفته است و نتایج حاصل، اعتقاد عمیق این بانوی نویسنده به مقوله و اشاعه فرهنگ شهادت طلبی که از ضرورت های فرهنگی جامعه امروز در تقابل با فرهنگ های بیگانه می باشد را نشان می دهد. جلوه های گوناگون کاربرد مؤلفه شهادت، با توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی کشور، در کتاب «گمان مبر که شعله بمیرد» محصول دهه هشتاد، بیشتر از دو اثر دیگر، نشان داده شده است.

راضیه تجار از نویسندگان متعهدی است که در آثار داستانی خویش، به ترویج ارزش های دینی و مذهبی به ویژه فرهنگ شهادت و ایثار پرداخته است. او با پیوند میان واقعه کربلا و دفاع مقدس ایران در جنگ تحمیلی، ارادت خالصانه خود را به اهل بیت پیامبر(ص) به ویژه امام حسین(ع) ابراز داشته است. پژوهش حاضر با بررسی توصیفی و تحلیلی یازده اثر داستانی راضیه تجار نشان می دهد که بازتاب ارزش های دینی در آن آثار در هر دهه متناسب با شرایط اجتماعی و فرهنگی متفاوت است.

هدف این پژوهش استخراج مؤلّفه های زنانه نگاری مؤثّر در سبک نگارش رمان کوچه اقاقیا نوشته راضیه تجّار است. نتایج اولیّه نشان می دهد که این مؤلّفه ها عبارتند از: زبان زنانه، عواطف زنانه و مسائل فرهنگی مربوط به زنان در این رمان. زبان زنان در این رمان دارای تکرار کلمات یا اجزای جمله برای تشدید و تأکید بر حسّ عاطفی مورد نظر است. بیشتر زنان این رمان از گفتارهای قطعی می پرهیزند و در گفتار اغلب آنها نوعی تعریض وجود دارد. حضور دویست و نود و هشت واژه رنگی و تعدّد به کارگیری رنگ های مختلف با جزئیّات آن در زبان اشخاص این رمان بدان صبغه ای زنانه بخشیده است؛ علاوه براین، عاطفه مادری یکی از قوی ترین انواع و اشکال عواطف زنانه در این رمان است. کاربرد کمتر دشواژه ها نیز بر سبک زنانه آن تأکید دارد. همچنین در رمان مورد مطالعه بنا به دلایلی همچون، فقر علمی و فرهنگی اغلب زنان در موقعیّت های مبهم، به خرافات و باورهای عامیانه ای روی آورده اند. در این رمان مصادیق متعدّدی از مسائل فرهنگی و اجتماعی وجود دارد که نگاه ابزاری به زنان را آشکار می کند و نشان می دهد که حقوق اجتماعی زنان آن دوران همسطح مردان نیست.