معصومه مؤذن سلطان آبادی

رشد روزافزون تفکرات سرمایه داری، مصرف را به مسئله ای اساسی در جوامع تبدیل کرده است. در این مقاله با مقایسه دو رهیافت غربی و اسلامی، مناسبات هویت و جنسیت در رابطه با مصرف بررسی شد. یافته های تحقیق نشان می دهد با ایجاد سکولاریسم در جامعه غربی، شاخص های فرهنگی متناسب با آن شکل گرفت تا جایی که امروزه، مصرف به عنوان ابزاری فرهنگی، با پر کردن خلأهای هویتی، عنصری هویت آور تلقی می شود. همچنین آزادی و بی قیدی در مصرف، بسیاری از تفاوت های حاصل از جنسیت را که درباره مصرف رعایت می شد، از بین برده است، زیرا آنچه مهم است ایجاد مصرف کنندگان بیشتر است، از این رو هویت و جنسیت کاملاً تحت الشعاع مصرف است. در مقابل در رهیافت اسلامی علاوه بر آنکه اسلام، هویت را از مصرف نمی گیرد، بین مصرف زنان و مردان، تمایزاتی قائل است که مصرف کننده مسلمان ملزم به رعایت آن است، این تمایزات را هم در نوع و میزان مصرف و هم در ارزش های اخلاقی مربوط مصرف می توان مشاهده کرد.

مصرف گرایی و نبود یک الگوی صحیح در مصرف، امروزه بسیاری از کشورها را با چالش فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مواجه ساخته است. اهمیت اصلاح الگوی مصرف در کشور، با توجه به اهتمامی که در سال های اخیر، مقام معظّم رهبری به این مهم داشته اند، بر کسی پوشیده نیست. این مقاله تجارب زنان خانواده در اجرایی کردن الگوی مطلوب مصرف، اعم از صرفه جویی، پرهیز از اسراف و مصرف کالای داخلی را از زبان آنان، بررسی کرده است. انجام این مطالعه از طریق «بررسی اسناد» و روش «فوکوس گروپ» صورت گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد با توجه به جزئی نگر بودن روحیه زنانه، خلّاقیت، لطافت، و تأثیرگذاری بسیار بر همسر و فرزندان، زنان نقش زیادی در اجرای مصرف مطلوب در خانواده دارند. این تجارب هرچند جزئی می تواند تغییراتی اساسی در الگوی مصرف خانواده و جامعه ایجاد کند. مطرح شدن این تجارب در سطح جامعه، می تواند دو پیامد مثبت داشته باشد: از یک سو، موجب می شود دیگر زنان نیز آن را به کار گیرند، و از سوی دیگر، موجب خواهد شد سیاست گذاران هم از توانمندی زنان آگاه شده، علاوه بر اتخاذ سیاست هایی مبتنی بر آموزش خانواده و نیز حمایت از تجارب موفق به عنوان الگویی فرهنگی، از توانایی و تجارب زنان، در زمینه ظرفیت های سیاست گذاری مصرف در خانواده و اجرای آن، برای تحقق الگوی مصرف مطلوب در جامعه، بهره گیرند.