فائزه قدوسی

معلمان عنصر کلیدی موفقیت نظام آموزش و پرورش به شمار می آیند و دانشگاه فرهنگیان متولی تربیت معلمان است. توصیفی روشن از شایستگیهای معلمی و تأمل بر آن می تواند مقدمه ای برای ورود به مدیریت و رهبری سازمانی، برنامه های درسی تربیت معلم و خلق فرهنگ سازمانی متناسب با آن در دانشگاه فرهنگیان باشد. این مقاله به توصیف شایستگیهای معلمی از نگاه کنشگران در آموزش و پرورش و آموزش عالی پرداخته و در تکمیل آن، نقاط اشتراک و تمایز دیدگاه کنشگران را بررسی کرده است. داده های پژوهش بر اساس طرح پژوهشی کیفی با رویکرد پدیدارشناسی و به کمک مصاحبه عمیق نیمه ساختارمند گردآوری شده اند. انتخاب مشارکت کنندگان در پژوهش مبتنی بر شیوه نمونه گیری هدفمند و با رعایت تنوع گروهها انجام گرفته است. مشارکت کنندگان 49 نفر از پنج گروه بودند که عبارت اند از: اعضای هیأت رئیسه، مدرسان، کارشناسان و دانشجویان دانشگاه فرهنگیان، همچنین اساتید دیگر دانشگاهها در حوزه آموزش و پرورش و آموزش عالی. از تحلیل داده ها شش سازه شایستگیهای معلمی در حوزه های دانش نظری، دانش عملی، نگاه توحیدی و زیباشناختی، باورهای حرفه ای، فردی و فراشایستگیها با 15 مؤلفه اصلی و 62 خرده مؤلفه استنباط شده است. تحلیل داده ها به تفکیک گروهها نشان داد که مدرسان، اعضای هیأت رئیسه و کارشناسان دانشگاه فرهنگیان درباره شش سازه شایستگیهای معلمی دیدگاه مشترک داشتند. گروه اساتید دیگر دانشگاهها و دانشجویان در پنج سازه شایستگیهای معلمی با سه گروه قبلی مشترک اما در سازه شایستگیهای فردی متفاوت بودند.

هدف پژوهش حاضر، تحلیل کتاب شیمی 2 پایه یازدهم چاپ 1396 از لحاظ فعال یا غیر فعال بودن محتوا است. بدین منظور روش تحقیق تحلیل محتوا به سبک ویلیام رومی به کار گرفته شد. همچنین، برای رسیدن به نتایج دقیق و قابل اعتماد، کل محتوای کتاب بررسی شد. ابزار این تحقیق سیاهه تحلیل براساس ویلیام رومی است که پس از تهیه وانجام دادن یک نمونه توسط پژوهشگر، روایی آن توسط دو استاد علوم تربیتی بررسی و تأیید شد. محتوای کل کتاب شامل متن، تصاویر و پرسش ها در مقوله های معین کدگذاری شد و براساس سیاهه تحلیل بررسی شد. نتایج نشان داد ضریب درگیری متن کتاب در فصل های اول، دوم، سوم و کل کتاب، به ترتیب، 31/0، 225/0، 204/0 و 254/0 است که نشان می دهد «متن تمام فصول و کل کتاب» به روش غیر فعال طراحی شده است. ضریب درگیری تصاویر فصل های اول، دوم، سوم و کل کتاب به ترتیب 75/0، 292/1، 587/0و 864/0 به دست آمد که نشان می دهد «تصاویر تمام فصول وکل کتاب» به روش فعال طراحی شده است. ضریب درگیری پرسش های فصل های اول، دوم، سوم و کل کتاب به ترتیب 8 ، 8 ،909/2 و 846/5 به دست آمد که نشان می دهد «پرسش های تمام فصول و کل کتاب» بیش از توان دانش آموز، است، پس به روش غیر فعال طراحی شده است.

«دنیای طبیعی برنامه درسی» با پهنایی به اندازه میلیون ها نفری که هر روز بخشی از حوزه آموزش و یادگیری را تشکیل داده اند، اگر با پیش داوری، مفروضه انگاری و نظرورزی های نابه جا آلوده نشود، بهترین منبع برای درک عمیق و کاربردی فعالیت های حوزه برنامه درسی است. همان گونه که بزرگان بسیاری معتقدند، پژوهش پدیدارشناختی، فرصتی برای بررسی دقیق ترِ زوایا و لحظاتی در آموزش است که ما قبل از این، به راحتی از کنار آن ها عبور کرده ایم. هدف از این مقاله، پیشنهاد استفاده مناسب از این گونه پژوهش در مسائل مربوط به برنامه درسی، به پژوهشگران و به اشتراک گذاشتن بخشی ضروری از دانش و درکی است که علی رغم پیچیدگی های کاربرد این روش، می بایست در پژوهشگر این حوزه وجود داشته باشد. نویسنده بر اساس تجارب انجام این پژوهش در حوزه برنامه درسی، شکل گیری و بنیان های فلسفی پدیدارشناسی، همچنین الزامات شروع و مراحل انجام این پژوهش به زبانی ساده را ارائه داده است.