محسن شجاعی

در ترجمه ی واژه های غیرساده ی روسی دقّت در اجزاء سازنده ضروری است. امّا در کلاس های ترجمه، در برخی ترجمه های منتشرشده از زبان روسی، در فرهنگ های دوزبانه ی روسی به فارسی و فارسی-به روسی و یا در ترجمه ی اصطلاحات تخصّصی غالباً به همین مرحله بسنده میشود. بدین معنی که صِرفِ تقطیع تکواژیِ واژه ی غیرساده، یافتن برابر برای هر جزء آن در زبان مقصد و ترکیب این اجزا تنها روشِ درست در ترجمه ی این گونه واژه ها معرّفی می شود. روش یادشده در اینجا «رویکرد تکواژشناختی محض» نامیده شده است. در مقاله نخست واژه های غیرساده در زبان روسی معرّفی شده و برپایه ی نظرات دستورنویسانِ مطرحِ روس این واژه ها به سه گروه مشتق، مرکّب و مرکّبِ ترکیبی تقسیم می شوند. سپس با آوردن مثال برای واژه-های هر دسته (که برپایه ی منابع معتبر روسی تقطیع تکواژی شده اند) و معادل ارتباطیِ آنها در زبان فارسی تلاش شده تا ناکاراییِ رویکرد تکواژشناختیِ محض در ترجمه ی این گونه واژه ها نشان داده شود. روش های جایگزین روش موردبحث نیز معرفی می شود. فهرستی از واژه های غیرساده ی روسی همراه با ترجمه های تکواژشناختی و ارتباطیِ آنها در پایان می آید.

ایران شناسی روسیه همواره از سوی ایرانیان به عنوان منبعی برای طرح و بحث مسائل جدی و پرسش برانگیز درباره تمام جنبه های تاریخ و فرهنگ ایران مطرح بوده است. با وجود این پس از فروپاشی شوروی و پیشرفت های به دست آمده در این حوزه انتظار می رفت که ایران شناسان روسیه به بازاندیشی نظرات و داوری های پیشین خود بپردازند. از سوی دیگر با توجه به دسترسی این گروه از ایران شناسان به آرشیوها، اسناد و مدارک کمیاب که پیشتر دسترسی به آنها هیچ مقدور نبود، انجام پژوهش های بنیادین با تکیه بر این دست مدارک و اسناد خواسته دیگرِ جامعه علاقه مند ایران از آنان است. در این مقاله با ذکر نمونه های مشخص از هر یک از موارد پیش گفته، نویسندهانتظارات یاد شده را مطرح کرده و مورد بحث قرار داده است.

در سال های 53-1952 نگارنده این سطور اطلاعاتی درباره گروه قومی کوچکی در شهر«کولاب»واقع در جمهوری تاجیکستان دریافت نمود مبنی بر آنکه افراد این گروه، در ارتباط میان خود، زبان یا گویش خاصی را به کار می برند که اهالی تاجیک زبان یا ازبک زبان منطقه نامفهوم است.اطلاعات به دست آمده از پرس وجوها حاکی از آن بود که این گروه در میان اهالی محلّی به«قوال» )qaval( 2 مشهورند و در محلّه ای (گذری)در شهر کولاب ساکن هستند که براساس نام ساکنان آن«گذر قوالها» guzar-i ) (1).این مقاله، برگرفته از منبع زیر است. در همان زمان فرصتی دست داد تا بتوان چند واژه از این گویش را ثبت نمود.واژه از«گریز آچلوف»که در آموزشکده اقتصاد و دارایی«استالین آباد» 1 تحصیل می کرد، پرسیده و ثبت شد.او متولد محلّه قوالها بود؛اما تعلّق خود را به گروه مذکور انکار می کرد. خصوصیت واژه های ثبت شده این تصوّر را به وجود می آورد که ما با یک آرگوی محلّی سروکار داریم.مقایسه برخی واژه هایی که آچلوف ذکر کرده بود( danap عزن،-دختر، kalbak -سگ، lomaki -گوشت، talxaki -چای)با مجموعه واژه های آرگو که و.ایوانوف 2 ، آ.آ.روماسکویچ 3 و آ.ل.ترویتسکایا 4 منتشر کرده بودند، چنین پیش فرضی را تأیید می کرد.در ماههای ژانویه و فوریه سال 1957 نگارنده فرصتی یافت تا به کولاب برود و از ساکنان محلّه قوالها اطلاعاتی را گردآوری کند که انتشار بخشی از آن موضوع این مقاله را تشکیل می دهد.